نخبگان به امکانات و تسهیلات نیاز دارند

کشور ما هر سال با برگزاری چند مرحله آزمون در سطح دانش‌آموزان مقطع متوسطه و انتخاب برترین‌ها در المپیادهای جهانی دانش‌آموزی فیزیک، شیمی، ریاضی، نجوم و اخترفیزیک، زیست‌شناسی و کامپیوتر شرکت می‌کند. اعضای تیم‌های ملی دانش‌آموزی در رشته‌های شیمی، زیست‌شناسی، کامپیوتر و فیزیک از سوی باشگاه دانش‌پژوهان جوان برای اعزام به المپیادهای جهانی سال 2015 معرفی شدند. هدف از برگزاری این آزمون‌ها شکوفایی استعداد دانش‌آموزان ایرانی و در نهایت انتخاب تیم‌های چند نفره برای شرکت در المپیادهای علمی بین‌المللی است.

فرصت یا تهدید؟

شرکت در المپیادهای علمی می‌تواند زمینه مناسبی برای سنجش توانمندی‌های دانش‌آموزان ایرانی در زمینه‌های مختلف و در مقایسه با دیگر کشورهای دنیا باشد. این در حالی است که بعضی از کارشناسان و متخصصان بر این باورند این المپیادها با هدف شناسایی افراد مستعد و نخبه و جذب آنها در دانشگاه‌های مطرح در سطح دنیا برگزار می‌شود.

دکتر سعید سهراب‌پور، قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان در گفت‌و‌گو با خبرنگار جام‌جم ضمن این‌که برگزاری المپیادهای علمی دانش‌آموزی را فرصتی ارزشمند می‌داند، می‌گوید: المپیادهای دانش‌آموزی سابقه‌ای چندساله دارد و با هدف تشویق دانش‌آموزان ممتاز و الگوسازی برای تشویق دیگر دانش‌آموزان برگزار می‌شود. دانش‌آموزانی از سراسر دنیا در این مسابقات و رقابت‌های علمی که در سطح بین‌المللی برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند. پیش از انتخاب افراد نهایی برای اعزام به رقابت‌هایی که در سطح جهانی برگزار می‌شود آزمون‌های متعددی در مراحل مختلف برگزار می‌شود.

دانش‌آموزانی از سراسر کشور در مراحل اولیه المپیادهای دانش‌آموزی که در داخل کشور برگزار می‌شود شرکت می‌کنند و بعد از برگزاری این آزمون‌ها بهترین افراد انتخاب می‌شوند تا این‌که در نهایت تیم‌های نهایی برگزیده شده و به رقابت‌های بین‌المللی اعزام شوند. معمولا تیم‌های دانش‌آموزی که از کشور ما برای شرکت در المپیادهای علمی اعزام می‌شوند در این رقابت‌ها رتبه‌های خوبی کسب می‌کنند. حتی یک سال، تیم المپیاد دانش‌آموزی که در المپیاد ریاضی شرکت کرده بود توانست به رتبه نخست دست پیدا کند. امسال تیم المپیاد ریاضی رتبه هفتم را میان کشورهای شرکت‌کننده در این رقابت به خود اختصاص داده که رتبه خوبی است. در بین کشورهای اسلامی ایران همیشه بالاترین رتبه‌ها را در این رقابت‌ها به خود اختصاص داده است.

در مجموع می‌توان المپیادهای علمی دانش‌آموزی را فرصت ارزشمندی برای دانش‌آموزان دانست. می‌توان از این فرصت برای تشویق دانش‌آموزان باهوش به تلاش بیشتر استفاده کرد. در حقیقت انگیزه شرکت در مسابقات بین‌المللی موجب می‌شود دانش‌آموزان بیشتر تلاش کنند و در نهایت از بین دانش‌آموزان مستعد بهترین‌ها انتخاب می‌شوند که در مسابقات بین‌المللی شرکت می‌کنند.

بستن درها چاره کار نیست

سهراب‌پور در پاسخ به انتقادهای مطرح شده درباره المپیادهای دانش‌آموزی می‌گوید: در این زمینه انتقادهایی مطرح شده است که من با این انتقادها موافق نیستم. عده‌ای بر این باورند که شرکت در المپیادهای علمی بین‌المللی فرصتی برای شناسایی استعدادهای برتر کشور در حوزه‌های مختلف و جلب توجه آنها برای ادامه تحصیل در دانشگاه‌های مطرح در سطح دنیاست که موجب می‌شود زمینه‌ای برای خروج سرمایه‌های علمی ارزشمند در کشور ایجاد شود. ما باید بپذیریم نیروهای خوب ما در نهایت چه بخواهیم و چه نخواهیم حتی اگر در المپیادهای علمی هم شرکت نکنند، پس از اعلام نتایج آزمون سراسری دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی شناسایی می‌شوند. ما نمی‌توانیم استعدادهای علمی کشور را برای همیشه مخفی نگه داریم و روندی را در پیش گیریم که هیچ‌گاه نام این افراد فاش نشود. علاوه بر این باید توجه داشت این‌طور نیست که این افراد به اجبار در دانشگاه‌های معتبر در کشورهای دیگر ادامه تحصیل دهند. افرادی که برای ادامه تحصیل به خارج از کشور سفر می‌کنند به انتخاب خودشان این مسیر را در پیش می‌گیرند. معمولا افرادی که کشور را ترک می‌کنند به قصد ادامه تحصیل از کشور خارج می‌شوند. نمی‌توان این افراد را از ادامه تحصیل در بهترین دانشگاه‌های دنیا منصرف کرد؛ به‌خصوص ما که خودمان در بهترین دانشگاه‌های دنیا تحصیل کرده‌ایم نمی‌توانیم افرادی را که می‌خواهند برای ادامه تحصیل به خارج از کشور سفر کنند، مورد انتقاد قرار دهیم. مساله این است که ما باید در کشور شرایطی را فراهم کرده و زیرساخت‌ها و امکاناتی را ایجاد کنیم تا این افراد بعد از ادامه تحصیل برای بازگشت به کشور انگیزه داشته باشند. ما باید این مشکل را حل کنیم. بستن درها برای جلوگیری از خروج نخبگان راه چاره نیست.

اولویت‌هایی که رنگ باخته‌اند

براساس مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، افرادی که در المپیادهای علمی دانش‌آموزی موفق به کسب مدال طلا می‌شوند، می‌توانند بدون کنکور وارد دانشگاه شوند. در بنیاد ملی نخبگان برای حمایت از برگزیدگان المپیادهای دانش‌آموزی تسهیلاتی در نظر گرفته شده است.

دکتر سهراب‌پور با اشاره به این موضوع می‌افزاید: ‌البته آیین‌نامه‌های حمایتی بنیاد اکنون تا حدودی تغییر پیدا کرده است. پیش از این آیین‌نامه‌های حمایتی ما به این شکل بود که افرادی که به عنوان نفرات برگزیده در المپیادهای علمی شرکت کرده بودند از حمایت‌های بنیاد ملی نخبگان بهره‌مند می‌شدند. برای مثال اگر این افراد می‌خواستند در کنفرانس‌های علمی شرکت کنند، بنیاد این مخارج را تامین می‌کرد. پیش از این امتیازات در نظر گرفته شده برای این افراد در بنیاد ملی نخبگان متمرکز بود، اما براساس آیین‌نامه‌های جدید این امتیازات و تسهیلات به عهده دانشگاه‌ها گذاشته شده است. همه این افراد درنهایت وارد دانشگاه‌ها می‌شوند.

هر دانشگاه بین دانشجویان خود امتیاز‌بندی می‌کند و بر این اساس برای المپیادی‌ها، رتبه‌های برتر کنکور و فعالیت‌های دانشجویی امتیازاتی را درنظر می‌گیرد و بر این اساس تعدادی از دانشجویان از سوی دانشگاه‌ها به بنیاد ملی نخبگان معرفی شده و تحت حمایت‌های بنیاد ملی نخبگان قرار می‌گیرند. پیش از این همه این افراد به‌طور مستقیم به بنیاد مراجعه می‌کردند، اما اکنون هر گروهی در دانشگاهی که در آن تحصیل می‌کند مورد ارزیابی قرار گرفته و در نهایت به بنیاد ملی نخبگان معرفی می‌شود.

رفتن یا ماندن؟

یکی از انتقادهای مطرح شده این است که دانش‌آموزان المپیادی حتی اگر در ایران ادامه تحصیل دهند در مقاطع بالاتر ترجیح می‌دهند در دیگر دانشگاه‌های معتبر دنیا به تحصیل ادامه دهند.

قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان در پاسخ به این انتقاد توضیح می‌دهد: باید بتوانیم در کشور خودمان زمینه‌ای برای بهره‌گیری از استعدادها و توانمندی‌ این افراد فراهم کنیم. بحث رفتن و ماندن همین است.

امکانات و تسهیلات در ایجاد انگیزه برای ادامه تحصیل در کشور نقش بسیار مهمی دارد. البته رفتار و واکنش افراد متفاوت است. بعضی از افراد امکانات مادی خارج از کشور را با امکاناتی که در داخل کشور در اختیار آنها قرار می‌گیرد مقایسه کرده و در نهایت تصمیم می‌گیرند در خارج از کشور زندگی کنند. اما نمی‌توان گفت همه این‌طور هستند. من سال‌ها رئیس دانشگاه صنعتی شریف بودم. افرادی را دیدم که بعد از ادامه تحصیل تصمیم گرفتند به وطن بازگردند.

البته تعداد این افراد خیلی زیاد نبود. بعضی از المپیادی‌ها و نفرات برتر کنکور که برای ادامه تحصیل در دانشگاه‌های معتبر دنیا به خارج از کشور رفته بودند با وجود امکاناتی که داشتند به ایران بازگشتند. من از مطالعه در احوال این گروه از افراد متوجه شدم اینها افرادی هستند که اولویت‌های دیگری داشته‌اند که مقدم بر انگیزه مالی بوده است. برای مثال برای گروهی از افراد، خانواده از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. حتی اگر امکانات زیادی در اختیار آنها قرار گیرد باز هم خانواده را ترجیح می‌دهند. البته باید توجه داشت تعداد این افراد بسیار اندک است. وابستگی به خانواده و وطن برای گروهی مهم و برای گروهی دیگر اهمیتی ندارد. البته در نسل‌های جوان امروزی در مقایسه با ما این علاقه‌ها ضعیف‌تر شده است. باید ببینیم این شیوه تربیت در نسل جوان در کجا ریشه دارد.

من معتقدم باید ریشه این مشکلات را در مقطع دبستان جستجو کرد. وقتی فردی وارد دانشگاه می‌شود نمی‌توان دیدگاه او را تغییر داد. زمانی که من در مقطع دبستان تحصیل می‌کردم یکی از کارهایی که هر روز در مدرسه انجام می‌شد برافراشتن پرچم کشور بود. این روزها چنین کارهایی کمتر مورد توجه است.

در بسیاری از کشورها این کارها انجام می‌شود. علاقه به کشور و آب و خاک را باید از مقطع دبستان در افراد ایجاد کرد. البته در نسل امروز هم استثناهایی وجود دارد و نمی‌توان گفت همه افراد این‌طور هستند. علاوه بر این باید تلاش کرد امکانات مادی را تقویت کرد. گرچه نمی‌توانیم با کشورهای ثروتمند رقابت کنیم، اما باید تا جایی که امکان دارد امکانات و تسهیلات بیشتری را برای نخبگان فراهم کنیم.

یک نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه استنفورد که بخواهد در دانشگاه صنعتی شریف به عنوان استاد مشغول کار شود ماهانه سه میلیون تومان حقوق می‌گیرد. شاید غیرقابل تصور باشد، اما این واقعیت است. باید تلاش کنیم این محدودیت را از میان برداریم. ماهیت بشر این است که مقایسه می‌کند و تصمیم می‌گیرد. امکاناتی که در مراکز علمی دنیا در اختیار محققان قرار می‌گیرد در کشور ما وجود ندارد، حتی دانشجوی سطح متوسط هم می‌تواند با بهره‌گیری از این امکانات به دستاوردهای مهم و قابل توجهی دست پیدا کند. ممکن است دانشجوی بسیار قوی هم در کشور ما به اندازه این فرد موفق نباشد.

فرانک فراهانی‌‌جم

دانش