تفسیر صدر

مقصود نماز

«الَّذِینَ هُم یراؤُونَ.» ریا چیست؟ ریا به این‌معناست که انسان نماز می‌خواند، اما نه برای خدا بلکه برای مردم و برای کسب مجد (شرف). ریا چه در جزئی از نماز باشد، چه در شروط و شکل و مستحبات، آن را باطل می‌کند.

در توضیح باید بگوییم کسی که برای خدا نماز می‌خواند، می‌تواند مکان گرمی برای خواندن نماز انتخاب کند. کسی که می‌خواهد وضو بگیرد، می‌تواند با آب گرم وضو بگیرد. این نیت‌ها غیرالهی‌اند، اما نماز را باطل نمی‌کنند. من می‌خواهم نماز بخوانم و برای این کار اینجا را انتخاب می‌کنم که فرش دارد. این مساله آسیبی به نماز نمی‌رساند. اینها نیاتی غیرخدایی‌است، اما مبطل نماز نیست. به این نیت‌ها مباح گفته می‌شود. اما اگر ریا به عمل انسان راه یافت، اساسا نماز برای غیرخدا می‌شود؛ مثلا در حال نماز خواندن کسی وارد می‌شود. از همین‌رو نمازم را طولانی و قرائتم را فصیح‌تر می‌کنم و آیات را نیکوتر می‌خوانم و با خشوع نماز را ادامه می‌دهم و سجود و رکوعم را طولانی می‌کنم تا از مردم بزرگی و مجد کسب کنم. این نماز باطل است. حتی این مساله درباره مستحبات هم صادق است. مثلا بنابر عادت قنوت نمی‌خوانم یا یک تسبیح و یک تکبیر بیشتر نمی‌گویم، اما به سبب حضور شخص دیگری در آغاز نماز هفت بار تکبیر می‌گویم. ریا در مستحبات نماز هم، مبطل است.

ریا بیماری دشواری است. آدمی از جایی که گمان نمی‌برد، گرفتار ریا می‌شود. اگر آدمی هوشیار نباشد و به‌دقت انگیزه‌هایش را در نماز، چه به‌صورت کلی و چه جزئی بررسی نکند، گرفتار این بیماری می‌شود. بی‌شک نمازی که از روی ریا باشد، انسان را از خدا دور می‌سازد. باید به این مساله مهم توجه داشته باشیم.

نمازی که برای خداست، آدمی را به خدا نزدیک می‌کند. و نمازی که برای خدا نباشد آدمی را از خدا دور می‌کند: ای‌کاش نماز نمی‌خواند. چرا؟ زیرا نمازی که برای خداست، ایمان را قوی‌تر می‌کند، چون آدمی ایمانش را در عملش به کار گرفته است. گویی با نماز خواندن، ایمان به خدا را تغذیه می‌کند. این سخن در بیش از 15 روایت در تفاسیر شیعه و سنی آمده است. بیشتر این روایات از پیامبر اکرم است.نمازی که ستون دین است، نمازی که مساله اصلی دین است، اگر همراه با سهل‌انگاری باشد یا از روی ریا خوانده شود یا همراه با نادیده گرفتن نیاز دیگران باشد، پس وای بر نمازگزاران.

برگرفته از تفسیر «سوره ماعون» کتاب برای زندگی، صفحه 96ـ88