پاسخ رودخانه‌ها به عملکرد نامناسب ما

به طور مثال هم اکنون شش کیلومتر از رودخانه کرج از درون شهر کرج می گذرد و در حریم این شش کیلومتر بیش از 2500 تخلف ساخت و ساز صورت گرفته است. به هر روی حجم تخلفات انجام شده آن‌قدر زیاد است که فقط عزم و اراده جدی دولت توان مقابله با آن و آزادسازی حریم رودخانه‌ها را دارد.

درواقع می توان گفت که در این مورد یک قانون خودش عامل تخلف شده و وزارت نیرو در زمینه بازنگری قانون حریم و بستر رودخانه و همچنین جلوگیری از ساخت و سازها در این مناطق سهل انگاری بزرگی کرده است.

شاید از ابتدا نیز واگذاری این مسئولیت به وزارت نیرو اشتباه بوده است، به همین دلیل در برنامه چهارم توسعه پیشنهاد شد که مسئولیت و تصدیگری اراضی حاشیه رودخانه ها در درون شهرها به شهرداری ها واگذار شود که گرچه دیر به این نتیجه رسیده ایم، اما در هر روی پیشنهاد بسیار خوبی است.

اگر این واگذاری از همان دهه 40 و 50 صورت می گرفت، اکنون شاهد این ناهماهنگی و نابسامانی و تخلفات گسترده نبودیم. شهرداری‌ها می‌توانستند با نگاه ساماندهی منظر شهری رودخانه‌ها و فضاسازی و آماده سازی آنها برای بحث گردشگری، سیمای بدمنظر اکنون رودخانه‌ها را که میان دیوارهای تیره و زمخت احاطه شده، دگرگون کنند، که به این ترتیب جلوی ساخت و سازهای بی رویه و غیرقانونی در این فضاها نیز گرفته می‌شد.

جدای از بحث منظر فرهنگی، اطلاع از این امر نیز مهم است که اراضی اطراف رودخانه‌ها حاصل رسوبات رودخانه‌ای و ناپایدار است که نمی‌توان در آنها ساخت و ساز کرد و بی شک اگر مسئولیت رودخانه‌ها به شهرداری سپرده می شد، این نهاد با توجه به اطلاع از این امر و همچنین اطلاع از قوانین معماری و مهندسی، اجازه هیچ‌گونه ساختی در حریم و بستر رودخانه ها نمی‌داد.

مطابق طرح تفضیلی شهری، حریم رودخانه ها باید حفظ شود، زیرا این اراضی ناپایدار و بی‌دفاع است، بنابراین تصدیگری رودخانه‌ها باید زیر نظر شهرداری و تحت پوشش طرح های تفضیلی قرار گیرد، در حالی که در عمل چنین اتفاقی نیفتاده است، به طور مثال در اطراف رودخانه کرج طی دهه های اخیر روستاهای زیادی شکل گرفته که اکنون جزئی از شهر شده و وضعیت بسیار بحرانی دارد و نمونه ای از این وضعیت بحرانی را در سیلاب اخیر شاهد بودیم.

مردم و مسئولان باید بدانند که مسیر رودخانه ها همواره مسیر آب و سیلاب خواهد بود، هرچند در بازه ای از زمان دچار بی آبی و خشکسالی شود، زیرا رودخانه‌ها رگه‌های آبی زمین هستند که هیچ گاه به‌طور کامل از بین نمی‌روند.

مهرداد مال عزیزی - کارشناس محیط زیست