برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت، فقط وظیفه آموزش و پرورش نیست

نهادها و دستگاه‌های مختلفی در کشور وظیفه برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت دانش‌آموزان را برعهده دارند. وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، شهرداری‌ها، کانون‌های مساجد و... از جمله این دستگاه‌ها و نهادها است.

ضرورت برنامه‌ریزی و پرداخت به اوقات فراغت حدود31 میلیون دانش‌آموز وقتی اهمیت پیدا می‌کند که در زمان کنونی مساله تهاجم فرهنگی، رسانه‌های معاند و گسترش فضاهای مجازی و... جزو دغدغه‌های اصلی مسئولان فرهنگی نظام شده است. کوتاهی در برنامه‌ریزی برای میلیاردها ساعت اوقات فراغت این قشر، خسارات غیرقابل جبرانی را برای جامعه و خانواده به بار خواهد آورد.

در این بین خانواده در درجه اول اصلی‌ترین نقش را دارد و به دنبال آن آموزش و پرورش در جهت آگاه‌سازی خانواده‌ها و برنامه‌ریزی صحیح جایگاه بعدی را ایفا می‌کنند.

ضرورت برنامه‌ریزی و سیاستگذاری متمرکز در دولت و نهادهای مرتبط زمانی بیشتر احساس می‌شود که دستگاه آموزش و پرورش به حیث امکانات معدود نمی‌تواند به تنهایی این بار را بر دوش بکشد. بنابراین باید دیگر دستگاه‌ها جزیره‌ای عمل نکرده و با هماهنگی و همیاری یکدیگر نسبت به برنامه‌ریزی در زمینه اوقات فراغت اقدام کنند.

البته باید در ابتدای این موضوع نیازسنجی از خانواده‌ها و دانش‌آموزان در اولویت کاری سیاستگذاران باشد و پس از اجرا نیز میزان اثربخشی آن مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد تا چراغ راهی برای برنامه‌ریزی دوره‌های آینده باشد. لازم به ذکر است که اوقات فراغت مختص فصل تابستان نیست و فقط در این فصل زمان آن افزایش می‌یابد.

وزارت آموزش و پرورش که مهم‌ترین و تاثیرگذارترین پل ارتباطی با خانواده و دانش‌آموزان است، اهمیت بسزایی در برنامه‌ریزی اوقات فراغت آنها دارد، اما نکته مهم این است که این موضوع در چه درجه‌ای از اهمیت برای سیاستگذاران و مسئولان این دستگاه قرار دارد.

آیا نیاز به یک برنامه ریزی مدون و متمرکز و اساسی است یا صرف ارسال یک دستورالعمل به زیرمجموعه‌ها کفایت می‌کند؟

آنچه از قرائن و شواهد امر مشخص است اوقات فراغت دانش‌آموزان در بین برنامه‌ریزان و مدیران بالادستی آموزش و پرورش در اولویت امور قرار ندارد. زیرا در این زمان (فصل تابستان) ساماندهی نیروی انسانی، ثبت‌‌نام و آماده‌سازی مدارس برای سال تحصیلی جدید دغدغه اصلی آنها قرار گرفته است.

اقدام دستگاه آموزش و پرورش در تدوین دستورالعمل اوقات فراغت در اردیبهشت‌ماه و طبیعتا با گذر این دستورالعمل از کاغذ بازی‌های اداری و رسیدن آن به مدارس در نیمه دوم خردادماه مبین این موضوع است. زیرا در این زمان مدارس به دلیل اتمام امتحانات دانش‌آموزان تعطیل شده و فرصتی برای مدیران و مربیان مدارس جهت توجیه و تبیین این برنامه به خانواده‌ها و دانش‌آموزان به دلیل دسترسی نداشتن ندارند. از سوی دیگر همت و بسیج نیروها و امکانات نیز در این دستگاه‌ مشاهده نمی‌شود، به‌طوری‌که اردوگاه‌ها، مجموعه‌های ورزشی، تفریحی و... ادارات آموزش و پرورش مطابق برنامه‌های عادی خود به کار ادامه می‌دهند. کلاس‌های آموزشی خاصی برگزار نمی‌شود و طبق معمول زمان استفاده این فضاها به عموم مردم اختصاص یا اجاره داده می‌شود.

درست است که آموزش و پرورش امکان پوشش حداکثری اوقات فراغت تمامی دانش‌آموزان را ندارد ولی از حداقل ظرفیت‌های خود به‌طور صددرصدی استفاده نمی‌کند. وجود امکانات و فضاهای ورزشی فراوان کانون‌های فرهنگی،ْ اردوگاه‌ها و از همه مهم‌تر وجود مدارس در هر محله و قابل دسترسی بودن برای دانش‌آموزان از بعد سخت‌افزاری و برخورداری از مربیان و نیروهای متخصص در رشته‌های مختلف فرهنگی، ورزشی و هنری و فنی از جنبه نیروی انسانی و در آخر قدرت نفوذ و جذب در بین خانواده‌ها و دانش‌آموزان آموزش و پرورش را به دستگاهی بی‌بدیل برای ایفای نقش در ساماندهی اوقات فراغت دانش‌آموزان تبدیل
کرده است.

متاسفانه کمبود منابع مالی موجب شده که فضاهای یادشده که می‌تواند از لحاظ تربیتی و فرهنگی نقش‌آفرینی کند به فرصتی برای کسب درآمد و جبران کمبودهای بودجه‌ای تبدیل شده‌ است. اکثر زمان مورد استفاده از ورزشگاه‌ها و مجموعه‌های تفریحی و فرهنگی به اجاره گذاشته می‌شود ولی در جهت تعلیم و تربیت حداقل بهره‌برداری نمی‌شود.

نیروها و مربیان توانمند اکثرا در سازمان‌ها و نهادهای دیگر مشغول به کار شده یا در تعطیلی به‌سر می‌برند.

نبود انگیزه لازم در مدیران مدارس به‌دلیل اختصاص نیافتن بودجه برای برگزاری پایگاه‌های تابستانی با عنایت به حجم کاری آنها به‌دلیل فصل ثبت‌نام و ساماندهی نیروهای مدرسه از دلایل مهم ناکام ماندن این برنامه‌ها است. در بیشتر مواقع به دلیل نبود امکانات لازم در مدارس، پایگاه تابستانی به برگزاری کلاس‌های تقویت بنیه علمی یا جبرانی تبدیل می‌شود به طوری که علایق و سلیقه دانش‌آموز محلی از اعراب ندارد.

حال چه باید کرد؟

پیشنهاد می‌شود:

1ـ در وهله اول در طول سال تحصیلی نسبت به نیازسنجی از والدین و دانش‌آموزان اقدام شود تا در درجه اول دانش‌آموزان به تفریح و سرگرمی پرداخته و در کنار آن نسبت به شناسایی استعدادها و تقویت آنها پرداخته شود.

2ـ مدارسی که مدیران علاقه‌مند و با امکانات مناسب دارد، شناسایی شده و آنها را مجاب به برقراری پایگاه‌های تابستانی کنند.

3ـ با اختصاص بودجه لازم هزینه‌های ثبت‌نام و شرکت در کلاس‌ها را به حداقل برسانند تا حضور حداکثری دانش‌آموزان مهیا شود.

4ـ ادارات آموزش و پرورش نواحی مختلف اولویت بهره‌برداری از مجموعه‌های فرهنگی، تربیتی و ورزشی خود را صرفا آموزش و سرگرمی قرار دهند.

5ـ با شناسایی و دعوت از مربیان و معلمانی که در زمینه‌های مختلف تخصص دارند، نسبت به تامین نیروهای انسانی اقدام شود.

6ـ تشویق و توجیه خانواده‌ها و دانش‌آموزان از مهم‌ترین عوامل جذب و مشارکت حداکثری است که این مهم ‌باید در طول سال تحصیلی محقق شود.

7ـ رشته‌های مختلف و متنوع که صرفا جنبه سرگرمی، کشف استعدادها و علایق و تفریح دارد، در اولویت برگزاری کلاس‌ها باشد.

8 ـ بهره‌گیری از امکانات و ظرفیت‌های سازمان‌ها و نهادهای مختلف بخصوص صداوسیما و جراید و رسانه‌های مختلف نقش مهمی در آگاه‌سازی خانواده‌ها می‌تواند
ایفا کند.

9ـ هماهنگی با دیگر نهادها و دستگاه‌های متولی مانند شهرداری‌ها، فرهنگسراها، سرای محله‌ها، مساجد و... در امر اوقات فراغت جهت بهره‌مندی از تجارب، متخصصان و امکانات محلی لازم و ضروری است.

کارشناس آموزشی

محمد الـهی