تضییع حقوق ملت توبه ندارد

در آیه 16 سوره لقمان، از زبان حضرت لقمان(ع) می‌خوانیم که به فرزندش خطاب می‌کند: «ای پسرک من اگر [عمل تو] هموزن دانه خردلی و در زیر تخته ‏سنگی یا در آسمان‌ها یا در زمین باشد، خدا آن را می‏آورد.» اگر اعمال ما اندازه مثقال و ذره و خردلی باشد خدای متعال آن را حاضر می‌کند و بعد می‌فرماید: «إِنَّ‌اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ، خدا بس دقیق و آگاه است»، چون خداوند همه اسرار را می‌داند و به آنها آگاه است. بنابراین محاسبه الهی نسبت به همه امور و کارهای ما براساس ذره‌ای از زمان و وزن گناه و خوبی و... است. خداوند بر همه اینها نظارت دارد و آگاه است و به تعبیر قرآن کریم همه اینها محاسبه می‌شود.

در روایات ما مکرر آمده که در حق‌الله چون با خداوند طرف هستید، او خواهد بخشید یا آسان‌گیری می‌کند، چون خداوند کریم و بخشنده و اهل جود و سخاوت است، ولی وقتی پای حقوق مردم به میان می‌آید چون معمولا همه مردم بخشنده و صاحب سخاوت و کرامت و بزرگواری نفس نیستند، از حق خودشان نمی‌گذرند.

جایی که توبه بدان راه ندارد

در مقدمه ورود به بحث حق‌الناس این دو نکته را باید در نظر بگیریم؛ این‌که خداوند از همه جزئیات و رفتارها آگاه است و ثبت می‌کند: «ما از آنچه می‏کردید نسخه برمی‏داشتیم.» (آیه 29، سوره جاثیه)، یا در آیه‌ای دیگر این تعبیر را داریم: «کِرَامًا کَاتِبِینَ» (آیه 11 ، سوره انفطار) یعنی «[فرشتگان] بزرگواری که نویسندگان [اعمال شما] هستند.» از طرف دیگر آنچه ثبت می‌شود ممکن است حق کسانی باشد که چه‌بسا ممکن است برای کوچک‌ترین مرتبه و مرحله اش بخواهند پافشاری و سختگیری کنند و از حقشان نگذرند. در روایات آمده است وقتی اولین قطره خون شهید روی زمین ریخته می‌شود، خداوند همه گناهان او را می‌آمرزد، برای این‌که این حقوق مربوط به حقوق الهی است، اگر این فرد در طول زندگی کوتاهی‌ها و غفلت‌هایی کرده، چون با خداوند روبه‌روست و خودش را برای خدا فدا کرده خداوند او را می‌بخشد، اما خداوند حقوق مردم را نمی‌بخشد، چون حق مردم است.

در روایات آمده هرکس در شب قدر به سوی پروردگار برود و دعا کند خداوند دعاهایش را مستجاب می‌کند، اما در ادامه این روایت آمده است اگر کسی دین مردم بر گردن اوست و پرداخت آن را به تأخیر می‌اندازد یا حقی از مردم ضایع یا ظلمی به مردم انجام داده و رضایت آنها را جلب نکرده است، دعای او حبس می‌شود و به بالا نمی‌رود. شخص دعاکننده و توبه‌کننده اول باید نظر صاحب حق بر خود را جلب کند.

در روایت دیگری آمده است که خداوند عقوبت برخی گناهان را به آخرت موکول نمی‌کند؛ مثل ظلم، قطع پیوند خویشاوندی و آزار و اذیت والدین و.... این آیات و روایات نشان می‌دهد مساله حقوق مردم بسیار اساسی و مهم است.

حضرت علی(ع) می‌فرماید: ضایع کردن حقوق ملت و امت توبه و راهی برای جبران ندارد، چون اگر کسی مقداری از بیت‌المال را بردارد حتی اگر ذره‌ای باشد چون همه مردم در آن سهیم هستند در قیامت باید به همه آنها پاسخ بگوید.

غفلت از حقوق مردم

وقتی چراغ عابر پیاده قرمز و حق عبور مربوط به ماشین است، شاید عبور یک نفر از چراغ قرمز را عادی تلقی کنیم، اما همین کار که شاید چند ثانیه هم بیشتر طول نکشد ممکن است خودرویی را متوقف کند. توقف ماشین اولا ترمز و استهلاکی را به آن وارد می‌کند و ثانیا وقت و زمانی را از راننده و سرنشینان می‌گیرد. وقتی پارکینگ واحد هر کسی در آپارتمان مشخص است ولو کسی حتی چند دقیقه حق او را بگیرد، حقی از او ضایع شده است. در احکام نماز آمده هر مسلمانی وارد مسجد شود (باوجود این‌که او مسلما مالک مسجد نیست)، چون حق اولویت دارد اگر جانماز و مهرش را در مکانی گذاشت (به این معنا که می‌خواهد در آنجا نماز بخواند)، اگر فردی جای او را اشغال کند غاصب محسوب می‌شود و نمازش هم باطل است.

چند روایت آموزنده

جنبه‌های مواظبت و مراقبت از حقوق مردم به قدری بالاست که معروف است مقدس اردبیلی شتری را کرایه کرد تا از کربلا به نجف برود، در بین راه یکی از دوستانش به او نامه‌ای داد تا در مقصد به کسی برساند، ایشان از شتر پیاده شد و با پای پیاده به مسیر ادامه داد. از او پرسیدند چرا این کار را کردید، گفت: وقتی من شتر را کرایه کردم بدون این نامه بوده است، الان وزن این نامه جزو قرارداد ما نیست. اولیای الهی این گونه مراقبت‌ها و مواظبت‌ها را داشتند که در تاریخ ماندگار شدند.

در مورد پیامبر اسلام(ص) هم آمده است که حضرت بعد از نماز صبح به پرسش‌های مردم پاسخ می‌دادند، روزی مردم پراکنده شدند و تنها دو نفر ماندند یکی از آنها اهل مدینه و دیگری از مناطق اطراف بود. حضرت به مرد اهل مدینه فرمود شما اهل مدینه هستید، اما این فرد از روستاهای اطراف است و از راه دوری آمده و می‌خواهد زودتر به مقصدش برسد اجازه دهید اول پاسخ او را بدهم. با این که پیامبر(ص) می‌توانست در پاسخ هرکدام را مقدم بداند، اما تا این اندازه مراقبت داشتند تا در پاسخ به دو نفر از یک نفر اجازه بگیرند. این‌گونه لطافت و دقت را در حقوق مردم می‌توان از این روایت به دست آورد.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی نصیری - رئیس موسسه معارف وحی و خرد