حق و تکلیف همسران پس از ازدواج

وظایف برای پیشگیری از تخطی افراد است نه شکل دهنده یک زندگی زیبا و دلچسب. یک زندگی مشترک مناسب، مهر و ارادت دارد، ایثار و گذشت دارد، احترام به احساس دارد، خوشرویی و خوشگویی می‌خواهد، شور و مهر و عشق دارد.

گذشتن از خواسته‌های خود در مسیر رضایت و رفاه و راحتی شریک زندگی خود دارد. اما در مواردی افراد از این خوبی‌های زندگی مشترک چشم پوشی می‌کنند و فقط خواهان حقوق خود هستند یا در مواردی زندگی مشترک دو نفر به بن بست می‌رسد و افراد مجبور به جدایی هستند، در این صورت نیز آنها باید بدانند چه حقوقی نسبت به یکدیگر دارند و چه اقداماتی باید انجام دهند.

درباره حقوق و تکالیف زن و مرد نسبت به یکدیگر که اغلب پرسش‌های حقوقی خوانندگان درباره آن است گفت‌وگویی با دکتر «حسن فدائی»، استاد دانشگاه داشتیم که در ادامه می‌خوانید.

زن و مرد بعد از ازدواج چه حقوق و تکالیفی نسبت به یکدیگر دارند؟

مطابق قانون مدنی که قانون اصلی و مادر است بعد از این که عقد به‌طور صحیح انجام شود روابط زوجیت بین طرفین به‌وجود می‌آید و زن و مرد از آن لحظه حقوق و تکالیفی نسبت به هم دارند. ابتدا به حقوق و تکالیف بر عهده مرد می‌پردازیم.

زن حقوق مالی و غیر مالی دارد. یکی از حقوق مالی که زن دارد و تامین آن به‌عهده مرد است بحث نفقه است. بعد از ازدواج و در عقد دائم مرد موظف است که نفقه زن را بپردازد. این که به کلمه عقد دائم اشاره کردم بیانگر این موضوع است که عقد موقت نفقه ندارد مگر آن‌که دو طرف قبل از عقد با هم شرط کنند که زن نفقه بگیرد.

یکی دیگر از حقوق مالی که به عهده مرد است پرداخت اجرت‌المثل است. بابت کار‌هایی که زن شرعا بر عهده نداشته و درخانه انجام داده، مطابق ماده 336 قانون مدنی و ماده 29 قانون حمایت از خانواده مرد باید این حقوق را بپردازد.

یکی دیگر از حقوق مالی بحث مهریه است. اگر دو طرف مهریه مشخص کردند، مطابق عقدنامه،در صورت عندالمطالبه بودن مهریه،هر زمانی که زن مهریه اش را درخواست کند مرد موظف است آن را بپردازد و اما موارد و حقوقی وجود دارد که غیر مالی هستند. در حقوق معنوی زن و مرد مکلف هستند به حسن رفتار با یکدیگر، به این منظور که مرد در خانه به حسن معاشرت و حسن رفتار و کمک به همسرش مکلف است که همه این موارد مطابق قانون است و در صورت انجام نشدن دارای ضمانت اجراست.

یکسری از وظایف و حقوق هم بر عهده زن است و زن باید آنها را در مقابل همسر خود انجام دهد. یکی از این حقوق مطابق ماده 1105 پذیرفتن ریاست مرد در خانواده است. به‌دلیل فضیلت‌هایی که برای مرد قرار می‌دهند ریاست خانواده به عهده مرد است و مرد هم مسئولیت‌هایی را در قبال این ریاست دارد، زن هم باید این ریاست را بپذیرد.

وظیفه دیگر زن تمکین از شوهر است. این تمکین می‌تواند تمکین عام باشد یا خاص که بین زوجین مقرر می‌شود.

به‌طور کلی این موارد تکالیفی است که زوجین نسبت به همدیگر دارند. البته 12 شرط در عقدنامه وجود دارد که حتی طرفین می‌توانند شروطی را هم اضافه کنند. در ماده 1119 قانون مدنی هم شروطی ذکر شده که اگر خلاف مقتضیات عقل نباشد طرفین موظف هستند به آن شروط هم عمل کنند و در غیر این صورت ضمانت‌های اجرایی وجود دارد که طرفین را مجبور به اجرای شروط می‌کند.

چه زمانی به زنان نفقه تعلق نمی‌گیرد؟

همان‌طور که گفتم، مطابق ماده 1112 قانون مدنی بعد از این که عقد درست انجام شد، حقوق و تکالیفی برای طرفین مشخص می‌شود.

عده‌ای معتقدند در صورتی به زن نفقه تعلق می‌گیرد که زن تمکین کند. عده‌ای از استادان هم معتقدند مطابق ماده 1102 بلافاصله بعد از این که نکاح واقع شد نفقه بر عهده مرد است و باید نفقه زن را بپردازد. ولی رویه به این صورت است که مطابق احکام دادگاه در صورتی که زن تمکین نکند و مرد عدم تمکین همسر خود را اثبات کند،از لحظه عدم تمکین نفقه‌ای به زن تعلق نخواهد گرفت. البته ایامی که زن مانعی برای تمکین خود دارد، این عذر شرعی و قانونی است و مانعی برای پرداخت نفقه نخواهد بود.

در چه صورت زن ناشزه محسوب می‌شود؟

در قانون و فقه به زنی که تمکین نمی‌کند ناشزه می‌گویند. در صورتی که زن بدون عذر شرعی و قانونی تمکین نکند ناشزه محسوب می‌شود.

به زن ناشزه هم حقوقی تعلق می‌گیرد؟

به زن ناشزه نفقه تعلق نمی‌گیرد. البته در ماده 1085 و1086 قانون مدنی موردی وجود دارد مبنی بر این که زنی که ازدواج می‌کند و مهر او عندالمطالبه است می‌تواند مطابق قانون تمکین نکند و به‌رغم این که تمکین نمی‌کند و ناشزه است باز هم به او نفقه تعلق می‌گیرد. این مورد اصطلاحاً به حق حبس معروف است که می‌توان به آن مراجعه کرد.

در صورتی که زن تمکین نکند مرد چه اقداماتی باید انجام دهد؟

مرد می‌تواند به دادگاه اظهارنامه دهد. اظهارنامه قانونی که زن را به ادای وظایفش دعوت کند و از لحظه ارسال اظهارنامه دیگر به زن نفقه تعلق نمی‌گیرد. دادگاه هم در این صورت زن را به تمکین به همسرخود ملزم می‌کند. البته در صورتی که زن ادعا کند در خانه مرد خوف شرافتی یا مالی یا جسمی دارد می‌تواند با ارائه مدارک از دادگاه درخواست منزل دیگری کند، یعنی بگوید در این خانه امنیت جانی یا شرافتی ندارم و طبق قانون مرد در این صورت موظف است یک منزل مورد تائید برای او تهیه کند.

آیا تمکین در مهریه تاثیر دارد؟

همانطور که گفتم اگر مهریه زن عندالمطالبه باشد، زن می‌تواند قبل از تمکین درخواست مهریه کند، البته به‌طور کلی مهریه در مقابل تمکین نیست ولی در صورتی که مهریه حال و عندالمطالبه باشد، زن می‌تواند در مواردی از حق حبس استفاده کند و به مرد بگوید مادامی که مهر من را ندادی من تمکین نمی‌کنم.

زنان در چه صورتی می‌توانند در خواست طلاق دهند؟

اگر شروطی که در عقدنامه وجود دارد زیر گذاشته شود. برای مثال اگر شوهر معتاد به مواد مخدر باشد و زندگی‌اش غیرقابل تحمل باشد یا شوهر دارای سوءرفتاری است که زندگی را برای زن سخت می‌کند یا مرد سال‌ها محکوم شده یا مدت‌ها نفقه
زن را پرداخت نکرده و ترک منزل کرده باشد، در این شرایط زن می‌تواند درخواست طلاق دهد.

همچنین مطابق ماده 1111 قانون مدنی اگر شوهری باوجود تمکین همسر، نفقه او را نپردازد، زن می‌تواند از دادگاه الزام او را بخواهد و در صورت عدم پرداخت و عجز شوهر می‌تواند دادخواست طلاق دهد.

مرد در چه شرایطی می‌تواند در خواست طلاق دهد؟

مطابق ماده 1133، مرد هر زمان که بخواهد می‌تواند زن را طلاق دهد به شرط آن که همه حقوق او را ادا کند.

در چه صورتی اجازه ازدواج مجدد به مرد داده می‌شود؟

با توجه به قانون حمایت از خانواده زمانی که زن تمکین نمی‌کند و شوهرعدم تمکین او را اثبات می‌کند مرد اجازه ازدواج مجدد دارد.

یکی از مشکلات فعلی دستگاه قضایی، زندانیان مهریه است. بهترین راهکار برای کاهش محکومان مهریه چیست؟

در گام اول، با یک مقایسه ساده و مراجعه به آیات و روایات متوجه می‌شویم که فلسفه اصلی مهریه که نشان از صداقت و راستی در گفتار و رفتار مرد نسبت به زن است که تا حدی از فلسفه اصلی‌اش دور افتاده است.

مهریه که در قرآن با عنوان صداق نام برده شده، جهت دوستی و هدیه پیشکش زن است و آن هم در کمال صداقت و راستی و خوشبختی. متاسفانه اکثر مهریه‌ها امروزه به دلایل مختلف بسیار سنگین و زیاد هستند که این مورد از نظر روایات شوم است و اکثر این مهریه‌ها زمانی پرداخت می‌شود که طلاق و دعوا و درگیری در مجاری قضایی طی می‌شود. این موارد مستلزم یک کار فرهنگی است. باید در جامعه فلسفه اصلی مهریه که برای صداق و دوستی بوده شناخته شود. بهتر است مرد به نسبت توانایی خودش مهریه را فی المجلس پرداخت کند و اگر توانایی پرداخت را ندارد با صداقت همان اول کار اعلام کند.

با یک مقایسه بسیار ساده در بعضی از اقوام کشور خودمان متوجه می‌شویم که با پرداخت فی‌المجلس مهریه در همان ابتدای امر ازدواج، آمار زندانی و شکایات در این اقوام بسیار کمتر است. در پایان لازم است اشاره کنم با اخلاق و اخلاق‌مداری است که زندگی و مسکن می‌تواند مایه آرامش و آسایش باشد و هرچه ما به‌دنبال شکایت و این موارد باشیم نمی‌توانیم محبت دیگران را جلب کنیم.

تپش - (ضمیمه چهارشنبه روزنامه جام جم)