امیدها درباره یافت شدن و حیات این گونه جدید در حالی قوت میگیرد که نه تنها بزمجهها، بلکه بسیاری از خزندگان دیگر ایران به واسطه عوامل تهدیدکننده کماکان در معرض خطر انقراض هستند.
این خبر در آخرین نسخه از مجله روسی «خزندهشناسی» به عنوان یک تحقیق جلب نظر میکند: «کشف یک گونه جدید از خزندهای به نام بزمجه بیابانی در منطقه غرب زاگرس». این مقاله حاصل چند سال مطالعه محققان برجستهای نظیر ولفگانگ بوهم (جانورشناسی از مرکز تحقیقات موزه زیستشناسی الکساندر کوئنیگ در شهر بن آلمان) است که ثبت گونه جدیدی را در مرز ایران و عراق به همراه دیگر همکارانش از جمله کنستانتین میلتو و نیکلای اورلف از جانورشناسان شناختهشده سنپترزبورگ روسیه و سباستین شولتز از موزه تاریخ طبیعی ژنو سوئیس مژده داده است. بزمجه بیابانی گونهای از خزندگان است که پراکنش قابل توجه آن شامل نواحی شمال آفریقا، بیابانهای آسیای مرکزی، جنوب و جنوبغربی آسیا از هند و مراکش گرفته تا قزاقستان و غرب چین میشود. این گونه در حال حاضر سه زیرگونه شناختهشده به نام بزمجه بیابانی خاکستری، بزمجه بیابانی خزری و بزمجه بیابانی هندی دارد. از میان این سه زیرگونه، زیرگونه اول یعنی بزمجه بیابانی خاکستری را میتوان یکی از احتمالات شبیه به این گونه تازه کشف شده در ایران دانست. بزمجه بیابانی خاکستری در شمال آفریقا و بخشهایی از غرب آسیا از جمله نواحی غرب زاگرس (ایلام و خوزستان) زیست میکند. اما جالب اینجاست که این گونه جدید به گفته محققان تفاوتهای آشکاری نهتنها با بزمجه بیابانی خاکستری، بلکه با دو زیرگونه شناخته شده دیگر دارد.
تفاوتهای ظاهری؛ جواب حل معما
یکی از راههای شناخت گونههای جدید و تمایز آنها با دیگر گونههایی که پیشتر شناخته شدهاند، از طریق مشخصات ظاهری است. ولفگانگ بوهم در مقاله خود به این موضوع اشاره میکند که این گونه جدید را میتوان براحتی از روی چند کلید شناسایی مهم از دیگران تشخیص داد. این کلیدها به ترتیب عبارتند از شکل سر که در این گونه ستبرتر و محکمتر به نظر میرسد، شکل و فرم بینی، گردن زبر و خشن و در عین حال مهره مانند و دمی که از طرفین جمعشدگی بیشتری دارد. از طرف دیگر رنگ پشت بدن این گونه جدید در مقایسه با سایرین یکدست و یکنواختتر بوده و در نیمه انتهایی دم هم میتوان لکههای زرد روشنی را مشاهده کرد که از الگوی خاصی تبعیت نمیکنند. ولفگانگ بوهم میگوید: «من پیشتر بارها نمونههایی از گونههای مشابه را دیده بودم؛ اما در سال 2013 (1392) و یک سال پس از آن عکسهایی به دست ما رسید که بیشتر مربوط به حضور این گونه در منطقه دزفول بود. بررسی این عکسها کافی بود تا تصمیم بگیریم نگاه دقیقتری به این محدوده و زیستگاه بیندازیم و شواهد کافی را جمعآوری کنیم. در واقع آنچه شکبرانگیز و مهم بود، همین تفاوت ظاهری کاملا آشکار بود که در نهایت نیز منجر به ثبت گونهای جدید شد.»
اهمیت کشف گونههای جدید
تاکنون دانشمندان بیشتر از 1.9 میلیون گونه را از نهنگهای بزرگ آبی گرفته تا سوسکهای کوچک و دیگر حشرات در جهان شناسایی و تشریح کردهاند. اما ارقام محافظهکارانه حاکی از آن است که بین 10 تا 20 میلیون گونه روی کره زمین زیست میکنند و هنوز تعداد کثیری از آنها آنطور که باید شناخته شده نیستند. جالب است بدانید اگر تعداد گونههای باکتریها نیز به این فهرست اضافه شود، آنگاه تعداد گونهها جهشی خارقالعاده خواهد داشت. همه اینها به آن معناست که هنوز ظرف دانش بشر در مورد گونههای مختلف به اندازه کافی پر نشده است. شناخت و تشریح هر گونه جدید در هر زیستبوم به معنای کشفی بسیار بزرگ است، زیرا این موضوع نهتنها از نظر علمی اهمیت دارد، بلکه میتواند دلیلی بر لزوم حفاظت هرچه بیشتر از میراث طبیعی باشد. متاسفانه جنگلزدایی، تخریب زیستگاه، آلودگیها، تغییرات اقلیمی، گونههای مهاجم، بهرهبرداریهای بیرویه از منابع طبیعی و تجارت غیرقانونی گونههای در معرض خطر انقراض از جمله عواملی است که تنوع زیستی و جمعیت گونههای مختلف را در سطح جهان بشدت کاهش داده است.
فرناز حیدری / جامجم
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد