نخستین گزارش درباره مشاهده این گونه مربوط میشود به سال 1843 میلادی توسط دیفیلیپی، محقق ایتالیایی که در ویرانههای تخت جمشید روی داده بود. تاکنون دو زیرگونه از آگاماهای فلسدرشت در ایران شناسایی شده است. آگامای فلسدرشت از نظر ظاهری فلسهای درشت و یکدستی دارد که رنگ آنها متمایل به قهوهای و سبز زیتونی است.
تعدادی فلسهای زرد و سیاه نیز به صورت پراکنده روی سطح بدن این جانور دیده میشود. دم بلند این حیوان در بخش انتهایی اغلب سیاه یا قهوهای تیره است. در واقع، طیف رنگی این حیوان بسته به نوع زیستگاهش متفاوت است. در برخی نمونهها دمسیاه و رنگ بدن زیتونی تیره است، در برخی دم به شکل حلقهحلقههای دو رنگ دیده میشود، در برخی جوانترها سطح زیرشکم آبی و در پیرترها گاهی پوست بدن کاملا تیره و قهوهای است.
ویژگیهای رفتاری
آگاماهای پولکدرشت بیشتر در ساعتهای گرم روز فعالیت میکنند. از عادتهای رفتاری این جانور آن است که روی صخرهها یا بخشهای مرتفع ویرانهها مینشیند و انتظار شکار خود را میکنند. همخوانی رنگ بدن با محیط اطراف توان استتار بالایی را برای این خزنده فراهم میکند که در جای خود برای شکار حربهای اساسی محسوب میشود. از آنجا که جثه آگاماها نسبت به مارمولکها درشتتر است و در ضمن آنها دست و پای کوتاهی نیز دارند لذا این قدرت استتار برای آنها نوعی مزیت محسوب میشود. آگاماها هم از گیاهان و هم از گوشت تغذیه میکنند. رژیم غذایی آنها از بذر و میوه گیاهان شروع میشود و به لارو، حشرات و حتی برخی از مهرهداران کوچکتر میرسد. آگاماها معمولا حیواناتی چابک و سریع هستند، اما گاهی به دلیل افت دمای بدن بخصوص در طول شب سست و خوابآلود به نظر میرسند.
دید متفاوت
گیرندههای نوری در شبکیه چشم خزندگانی نظیر آگاما، حاوی قطرات کوچک روغنی چند رنگ است و به همین دلیل آنها میتوانند رنگها را تشخیص دهند. پروتئینهای اپسین، نوع خاصی پروتئین است که نسبت به نور حساسیت بالایی دارد. این نوع خاص از پروتئینها که در چشم مارمولکها نیز وجود دارد، در عمل برای تشخیص طول موجهای مختلف نوری به کار میرود. در بسیاری خزندگان نظیر آگاما این ویژگی به حیوان کمک میکند تا بتواند طول موجهایی حتی فراتر از طول موجهایی را که در دامنه دید انسانها هستند، مشاهده کند. مارمولکها و آگاماها این توانایی را دارند که با تنگ و گشادکردن عدسیهای چشم خود روی مسافتهای دور و نزدیک تمرکز کنند. درشت و تنگکردن مردمک برای شکارکردن نقش مهمی ایفا میکند. دید آگاماها موزائیکی است و همین امر باعث میشود آنها اجسام متحرک را بهتر تشخیص دهند. درست به همین دلیل است که آگاماها میتوانند براحتی انواع حشرات را شکار کنند.
تفکیک دو زیرگونه
از سال 1872 میلادی به بعد موقعیت تاکسونومیکی (ردهبندی) آگاماهای فلسدرشت که اصطلاحا به آنها آگامای صخرهای هم گفته میشود، بارها دستخوش تغییر گردید، اما در نهایت سال 2002 میلادی محققان موفق شدند تفاوتهای آماری معناداری را بین دو زیرگونه از آگاماهای پولک درشت شناسایی کنند. همین امر باعث شد زیرگونه Laukadianuptafusca که زیستگاهش در ایران فقط در کله گان واقع در نزدیکی جالق استان سیستان و بلوچستان است، رسما به عنوان یک گونه جدا شناسایی شود. لازم به ذکر است آگاماهای پولکدرشت تا نزدیک 40 سانتیمتر رشد میکنند. در واقع، همین مشخصات اندازهای و تفاوت در تعداد پولکها بود که امکان تفکیک این دو زیرگونه را از یکدیگر میسر کرد.
محققان به این منظور 9 آگامای پولک درشت پاکستانی فوسکا را با 51 آگامای پولک درشت ایرانی نوپتا مقایسه کرده و چنین نتیجهگیری کردند این دو حداقل از نظر ویژگیهای ظاهری با یکدیگر تفاوتهای آشکاری دارند. آگامای فوسکای پاکستانی رسما از سال 2002 یک گونه جدا خوانده شد.
زیستگاههای گوناگون
آگاماهای فلسدرشت معمولا در محدودههای غربی و جنوبی فلات ایران زندگی میکنند. قلمرو اصلی این گونه از بخشهای شرقی عراق شروع میشود و در نهایت به سند و شمال افغانستان میرسد. بدون تردید فلات ایران یکی از مطلوبترین زیستگاهها برای آگاماهای فلسدرشت است. آنها را میتوان در نواحی کوهستانی، صخرههای بزرگ و حتی در اطراف دیوارهای گلی و خرابهها جستجو کرد. آگاماهای فلسدرشت علاقهای به پوشش گیاهی انبوه ندارند و اغلب در میان بوتهها، درختچههای تنک، علفها و گیاهان یکساله یافت میشوند. تحقیقات محققی به نام اندرسون نشان داد آگاماهای فلسدرشت بخشهای خارجی جلگههای مرتفع را به بخشهای داخلی آنها ترجیح میدهند.
یک زیستگاه تاریخی
قلمرو آگامای فلسدرشت سیستانی با نام علمی Laukadianuptafusca به درستی مشخص نشده، اما میتوان گفت این گونه از بلوچستان گرفته تا جنوب غربی سند و شمال غربی پنجاب پراکندگی دارد. این گونه را در ایران فقط میتوان در نزدیکی مرز ایران و پاکستان در محلی به نام کلهگان در چند کیلومتری شهر تاریخی جالق جستجو کرد. شهر جالق واقع در شهرستان سراوان از شمال غربی به خاش و از جنوب و جنوب غرب به شهر سراوان میرسد. نام قدیمی و دیگر این شهر گلشن است. گلشن شهری تاریخی بوده که از زمان حمله مغول به بعد به نام جالق که در زبان محلی بلوچی به معنای ویرانه است، خوانده شده. از آثار باستانی این شهر تاریخی میتوان به تپه باستانی میر عمر، هشت قنات باستانی و قدیمی، قلعه دادمحمد و شیرمحمد، کوه اللهاکبر و گنبدهای کوهکن اشاره کرد.
سکونتگاه سوسمار افسانهای ایران
این تصویر مربوط به روستایی است به نام خفر که در هفت کیلومتری شمال شرق نطنز واقع شده است. این روستا، هم از طریق بزرگراه تهران ـ اصفهان و هم از جاده آسفالته مرکز شهر به طرف بادرود در دسترس است. از آنجا که بسیاری از بناها در این روستا به صورت مخروبه درآمده است، لذا میتوان برخی از انواع خزندگان نظیر آگاماها را که به دنبال سرپناه امنی هستند، در آنها پیدا کرد. گاهی در لانه آگاماها میتوان تعداد زیادی تخم مربوط به چند آگامای دیگر را نیز پیدا کرد.
فرناز حیدری / جامجم
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد