رباتیک و مکاترونیک آینده‌ای در همین نزدیکی

بسیاری از کارشناسان، کودکان، نوجوانان و حتی جوانان این دوره را نسل رباتیک و مکاترونیک می‌دانند؛ نسلی که علاقه‌مند است پا را فراتر از دوره قبل گذاشته و با پیوند مکانیک، الکترونیک، علوم رایانه و هوش مصنوعی به خلق ایده‌های جدید بپردازد.

یکی از بهترین محل‌هایی که می‌شود این نسل را دید و با رویاهای او هم‌داستان شد مسابقات رباتیک است؛ مسابقاتی که 16 سال از برگزاری اولین دوره آن در سطح ملی و امسال نیز با برگزاری دهمین دوره مسابقات بین‌المللی ربوکاپ آزاد ایران نیز می‌شود گفت 10 سال از برگزاری بین‌المللی آن در داخل ایران می‌گذرد. سالانه حدود 10 مسابقه در ایران برگزار و هر ساله تعدادی مسابقه به این فهرست اضافه یا از آن کم می‌شود؛ مسابقاتی که علاقه‌مندی شرکت‌کنندگانش به خلق ربات و رقابت بر سر فناوری‌هایی از جنس رباتیک و مکاترونیک هر سال هزینه‌ها، سفرها و داستان‌های بسیاری می‌سازد.

مسابقات بین‌المللی ربوکاپ آزاد ایران را می‌شود یک حرکت مستمر و مثبت دانست، حرکتی در سطح ملی و بین‌المللی که با مدیریت کمیته ملی ربوکاپ ایران 10 سال ادامه داشته است و از این لحاظ در نوع خود در ایران نمونه مشابهی ندارد. اگر به مدارس خوب سراسر ایران سفر کنید، احتمالا بخش زیادی از آنها در قالب درس پژوهش یا کارگاه‌های فوق‌برنامه در مقاطع مختلف از دبستان تا انتهای دبیرستان دارای درس رباتیک هستند. به طور معمول کمتر علاقه‌مند رباتیکی امروزه در ایران وجود دارد که با نام این مسابقات آشنا نباشد.

همچنین در بسیاری از دانشکده‌های فنی و حتی غیرفنی در ایران نیز این مسابقات شناخته شده است و در تقویم مسابقاتی آن مرکز برای خود جایگاه ویژه‌ای دارد.

مسابقات بهانه‌ای است برای آن که دانش‌آموزان و دانشجویان فقط در سطح مطالب کتاب درسی نمانند و بتوانند اطلاعات تئوری را با مفاهیم عملی پیوند بزنند. در ساخت یک ربات براحتی می‌‌شود تاثیر قوانین فیزیک و ریاضی را درک کرد و به طور عملی از مفاهیم مرتبط با آنها مانند شتاب، سرعت، محیط و... استفاده کرد. دانشجو و دانش‌آموزی که رباتیک می‌داند با مهارت‌های فنی مختلف مانند کار با ابزار مکانیکی، مونتاژ و طراحی بردهای الکترونیکی، شناخت قطعات، رایانه، برنامه‌نویسی، هوش مصنوعی و... آشنا می‌شود. مهم‌تر از این مهارت‌ها یاد گرفتن کار گروهی است. یک ربات ساده حداقل نیاز به دو نفر یا بیشتر از افرادی دارد که با کمک هم و تعامل سازنده در کنار یکدیگر به ساخت ربات بپردازند و به این درک برسند که کارها و نتایج ارزشمند در قالب کارگروهی و ارجح دانستن منافع جمعی به منافع شخصی است که نتیجه مثبت کار خلق خواهد شد.

افراد یک تیم رباتیک در کنار یکدیگر به کشف، خلق ایده، تبدیل ایده به پدیده، تجربه راه‌حل‌های مختلف و... دست می‌زنند و یاد می‌گیرند خود را چطور جای دیگر اعضای تیم قرار داده و با حفظ آرامش و تفاهم، مسیر ارزشمندی را در یک کار گروهی طی کنند.

از برخی مزایای رباتیک صحبت کردیم، اما باید به این نکته توجه کرد که امروزه مهم‌ترین محل‌‌هایی که در حال آموزش مفاهیم مکاترونیک و رباتیک به فرزندان این کشور هستند، مدارس است. این درس به علت اصلی نبودن و قرار داشتن در درس‌های فوق‌برنامه به طور معمول دارای استاندارد و کتاب مشخص آموزشی نیست. به خاطر همین مشکل، مدارس برای تدریس این درس یا به طور مستقیم به دانشجویان دارای تجربه مسابقات یا تدریس این درس کارگاهی مراجعه می‌کنند یا با برخی شرکت‌های نوظهور در بازار ایران وارد قرارداد می‌شوند. خب نتیجه هم معلوم است، ریسک این نوع قراردادها بسیار بالاست.

در درجه اول این نکته مهم است که بدانیم هر مهندس و پژوهشگر خوبی قرار نیست مهارت‌های معلمی خوبی نیز داشته باشد و در درجه دوم بسیاری از شرکت‌ها، کیت‌ها و محصولاتی را ارائه می‌کنند که دارای محتوا و کیفیت مناسبی برای آموزش نیست.

از همین رو موضوع‌های جذابی مانند رباتیک و مکاترونیک در برخی کانون‌های آموزشی و مدارس به عاملی برای دلزدگی دانش‌آموزان و دانشجویان تبدیل شده و به جای تاثیر مثبت، تاثیر منفی خواهند داشت. این مساله با توجه به افزایش روزافزون علاقه‌مندان این رشته و همچنین اهمیت آن برای اهداف بلندمدت کشور در راستای جنبش اقتصاد بدون نفت و تاثیر آن در خلق ایده‌های جدید در صنعت، نوسازی صنایع فرسوده، خودکار کردن صنایع پرخطر برای انسان و... بسیار مهم است و نیاز به نظارت بیشتر بر روش‌های آموزش و محصولات این بخش را نمایان می‌کند.

امروزه شاهد برگزاری کنفرانس‌های رباتیک و مکاترونیک مانند کنفرانس بین‌المللی ICROM توسط انجمن رباتیک ایران که از انجمن‌های علمی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است و همچنین سمپوزیوم بین‌المللی ربوکاپ در کنار مسابقات بین‌المللی ربوکاپ آزاد ایران هستیم. محل‌هایی برای بیان آخرین مقاله‌های پژوهشگران ایرانی و بین‌المللی و جایگاهی برای مکتوب کردن و گسترش دانش در سطح ایران و جهان و همچنین شاهد ظهور شرکت‌های خصوصی و دانش‌بنیان هستیم که با محصولات خود سعی در بالابردن کیفیت زندگی مردم دارند.

همه این موارد امروزه در ایران وجود دارد که اگر تحصیلات و رشته‌های مرتبط در تمام سطوح تا سطح تحصیلات تکمیلی را هم به آنها اضافه کنیم، شاهد حلقه تقریبا کاملی هستیم که نشان از رشد علوم مکاترونیک و رباتیک در کشور ما دارد و البته این حلقه نیاز به مکملی هم دارد و آن نظارت‌های بالادستی و مدیریتی صحیح است تا این رشته‌ها و فعالیت‌های نوظهور بتواند به درستی هدایت شده و نیازهای اساسی کشور از آموزش تا خلق ثروت ملی را به درستی پوشش دهد.

رباتیک و مکاترونیک دیگر فناوری برای آینده‌ای دور نیست؛ بلکه اتفاقی است که در همین نزدیکی و در زندگی ما قرار دارد. محصولات مختلف مانند جاروبرقی‌های رباتیک، گوشی‌ها و خودروهای هوشمند، هواپیماهای بدون سرنشین و... امروزه در زندگی بشر حضور فعال دارد و حتی برخی از آنها برای ما عادی شده است. باید تلاش کنیم فردای کشور از این صنایع و قدرت آن به درستی استفاده کند.

آریا صبوری ‌/‌ پژوهشگر رباتیک و مکاترونیک