فناوری فضایی در ایران ۲۲ساله شد

از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم و انتصاب محمود واعظی به عنوان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، زمزمه های جدایی سازمان فضایی ایران از نهاد ریاست جمهوری به گوش می رسید.

این سازمان در دولت محمود احمدی نژاد به ریاست جمهوری نقل مکان کرده بود اما وزیر ارتباطات دولت یازدهم وعده داد که این سازمان را به خانه اولیه اش بازمی گرداند.

سال ۹۳ را می توان سال تغییر ساختار سازمان فضایی ایران نامید که این تصمیم بر سایر برنامه ها و پروژه های حوزه فضا نیز تاثیرگذاشت و بسیاری از پروژه های فضایی کشور تحت تاثیر این تغییرات، دچار تغییر در برنامه زمان بندی شدند.

به طور کل عمده اتفاقات مهم حوزه فضای کشور در نیمه دوم سال ۹۳ و پس از نهایی شدن تصمیمات برای ساختار جدید سازمان فضایی ایران به عنوان متولی عرصه فضای کشور اتفاق افتاد و در این سال پروژه هایی چون پرتاب ماهواره و انجام مقدمات اعزام انسان به فضا دستخوش این تغییرات قرار گرفت.

با این وجود در نیمه دوم سالی که گذشت در دو مناسبت مربوط به فضا یعنی هفته جهانی فضا در مهرماه و روز ملی فضایی در بهمن ماه و همزمان در دهه فجر از پروژه های مهم فضایی رونمایی شد.

سازمان فضایی به وزارت ارتباطات بازگشت

سازمان فضایی ایران در دولت محمود احمدی نژاد از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جدا شد و با دستور وی به زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری – معاونت اجرایی رئیس جمهور - نقل مکان کرد.

با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، بازگشت سازمان فضایی ایران به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از جمله وعده های محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بود که با گذشت نزدیک به ۱.۵ سال از حضور وی در این وزارتخانه، در نیمه دوم سال ۹۳ محقق شد.

براساس تصمیمات شورایعالی اداری که در چهارم بهمن ۹۳ اتخاذ شد، سازمان فضایی ایران باردیگر به مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برگشت و پژوهشگاه فضایی ایران نیز در ذیل این وزارتخانه به فعالیت خود ادامه می دهد.

چند هفته قبل از تشکیل شورایعالی اداری برای تصمیم در مورد بازگشت سازمان فضایی ایران به وزارت ارتباطات نیز، حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان در حکمی مسئولیت اداره جلسات شورایعالی فضایی کشور را به سورنا ستاری - معاون علمی و فناوری رئیس جمهور محول کرد و از وی خواست مرکز ملی فضایی در ذیل شورایعالی فضایی کشور به عنوان نهاد بالادستی و حاکمیتی ایجاد کند که مسئولیت آن را نیز معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری عهده دار شود.

تعیین تکلیف پژوهشگاه هوا فضا

در همین حال پژوهشگاه هوافضا نیز که در زمان دولت محمود احمدی نژاد منحل و در قالب چند پژوهشکده اداره می شد بار دیگر ایجاد و به وزارت علوم تحقیقات و فناوری سپرده شد.

۲ انتصاب فضایی در آخرین روزهای سال

سورنا ستاری، معاون علمی فناوری رئیس جمهور در حکمی جهانگیر جدی را به سمت رئیس مرکز ملی فضایی منصوب و وزیر علوم نیز فتح الله امی را به عنوان رئیس پژوهشگاه هوافضا انتخاب کرد؛ با این وجود وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، تاکنون گزینه ای را برای ریاست پژوهشگاه فضایی ایران و ریاست سازمان فضایی ایران اعلام نکرده است.

ماهواره فجر پرتاب شد

در بهمن ماه ۹۳ و همزمان با روز ملی فناوری فضایی ماهواره ایرانی «فجر» توسط وزارت دفاع به فضا پرتاب شد.

براساس اعلام شرکت صنایع الکترونیک وزارت دفاع، ماهواره ملی «فجر» از لحظه پرتاب تا ساعت ۱۴:۰۰ روز پنج‌شنبه ۱۶ بهمن‌ماه، ۴۸ بار به دور کره زمین چرخید.

این ماهواره ملی در ارتباط با شبکه ایستگاه‌های زمینی ضمن گزارش آخرین وضعیت خود، آوای الکترونیکی «لبیک یا رسول الله (ص)» و پیام صلح و دوستی ملت ایران را در فضا طنین‌انداز و به زمین مخابره کرد.

پس از پرتاب موفقیت آمیز و استقرار ماهواره ملی فجر در مدار زمین، ارتباط بین ماهواره و شبکه ایستگاه زمینی برقرار و دریافت اطلاعات از ماهواره توسط شبکه زمینی، توسط ایستگاه ثابت و سیار انجام شد و تمام اطلاعات به دست آمده در مرکز هدایت و کنترل فضایی کشور تجمیع و برای کنترل و مدیریت ماهواره مورد تحلیل قرار گرفت.

تاکنون ۸ کاوشگر فضایی و چهار ماهواره بومی توسط کشورمان به فضا فرستاده شده و ماهواره فجر که آخرین ماهواره ارسالی کشورمان به فضا محسوب می شود همچنان در حال تکمیل ماموریت‌ های پیچیده فضایی خود است.

ماک آپ فضاپیمای سرنشین‌دار ایرانی رونمایی شد

همزمان با مراسم بزرگداشت روز فناوری فضایی با حضور رئیس جمهور، نمایشگاه دستاوردهای فضایی ایران برگزار و از ماک آپ فضاپیمای سرنشین دار ایرانی در مقیاس یک به یک رونمایی شد.

این فضاپیمای سرنشین‌دار قابلیت حمل یک فضانورد به فضا را دارد و پس از انجام چندین پرتاب آزمایشی و حصول اطمینان از کارکرد صحیح فضاپیما و حامل آن، یک فضانورد را در یک ماموریت زیرمداری به ارتفاع ۱۷۵ کیلومتری از سطح زمین اعزام و با ملاحظات ایمنی لازم به خاک کشورمان بازمی‌گرداند.

در ادامه و با تکمیل فناوری‌های فضایی به ویژه با ایجاد قابلیت ارسال محموله‌های سنگین به مدار زمین، مقدمات پروازهای آزمایشی مداری این فضاپیما و سپس اعزام فضانورد به مدار زمین نیز فراهم خواهد شد.

طراحی فضاپیمای سرنشین‌دار ایرانی طی سه مرحله شامل طراحی مفهومی، طراحی اولیه و طراحی دقیق صورت می‌پذیرد که این ماک آپ براساس نتایج حاصل از مراحل اول و دوم طراحی ساخته شد و طراحی دقیق نیز توسط متخصصین پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی در حال انجام است؛ ساخت نمونه ماک‌آپ برای محصولات مختلف هوافضایی مرسوم بوده و بخشی از روند طراحی و توسعه محصول است.

هدف از ساخت نمونه ماک‌آپ، دستیابی به مدلی ملموس از ویژگی‌های مهندسی و چیدمان اجزای محصول، بررسی هماهنگی پیکره‌بندی محصول و حصول اطمینان از مونتاژ‌پذیری و دسترس‌پذیری بخش‌های مختلف آن است. به بیانی دیگر، نمونه ماک‌آپ، صورت ساده‌شده‌ای از محصول نهایی است که عموما در مقیاس یک به یک و با جزئیاتی کمتر از محصول واقعی ساخته می‌شود. در این نمونه، سازه فضاپیما از آلومینیم مورد نظر در محصول نهایی و بر اساس طرح‌های نزدیک به سازه نهایی ساخته شده است تا بدین ترتیب روند ساخت سازه نیز به صورت دقیق مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.

فضاپیمای سرنشین‌دار ایرانی، دارای پیکره‌بندی مخروط-استوانه-بلانت است و به طور مشخص از سه بخش دماغه، بخش مخروطی و بخش استوانه‌ای تشکیل شده است.

بخش دماغه دربردارنده مجموعه چترهای بازیابی، بخش مخروطی شامل کابین فضاپیما و بخش استوانه‌ای شامل قفسه‌های پشتیبانی فضاپیما است.

در زیر بخش استوانه‌ای سپرحرارتی قرار می‌گیرد که از فضاپیما در برابر حرارت بالای ناشی از بازگشت مجدد به جو با سرعت بالا محافظت می‌کند.

قطر این فضاپیما ۱.۸۵ متر و ارتفاع آن ۲.۳ متر است. وزن فضاپیما در هنگام پرتاب در حدود ۱۸۰۰ کیلوگرم و در حین برگشت در حدود ۱۰۰۰ کیلوگرم خواهد بود. این فضاپیما علاوه بر حمل فضانورد، قابلیت حمل آزمایشات علمی-اکتشافی و محموله‌های زیستی به فضا را نیز خواهد داشت. آزمودن ادوات و تجهیزات مورد استفاده در سایر برنامه‌های فضایی کشور از دیگر توانمندی‌های این فضاپیماست.

آغاز مطالعه برای ساخت تلسکوپ فضایی

در مهرماه سال ۹۳ و همزمان با هفته جهانی فضا، قائم مقام سازمان فضایی ایران از اعزام انسان به فضا تا چهار سال آینده و آغاز مطالعه برای ساخت تلسکوپ فضایی شبیه تلسکوپ هابل خبر داد.

حمید فاضلی با تاکید براینکه ایران جزء ۲۴ کشور موسس کمیته استفاده از فناوری های ماورای جذب بوده و پیشنهاد ایجاد هفته جهانی فضا نیز از سوی ایران عنوان شده است گفت: دستیابی به ماهواره های مخابراتی و استقرار آن در موقعیت های مداری از جمله برنامه های ایران است از این رو دو ماهواره شریف ست و ناهید در برنامه تکمیل برای پرتاب قرار گرفته است.

وی اولویت این سازمان را توسعه ماهواره های سنجش از دور عنوان کرد و گفت: قصد داریم از ماهواره های کشورهای دیگر مجوزهای لازم را بگیریم تا در ایران ایستگاه زمینی ایجاد کرده و کاربردهای ماهواره های سنجش از دور را استفاده کنیم در همین حال طراحی و ساخت و پرتاب ماهواره سنجش از دور و تقویت توانمان در دستیابی به ماهواره ها با عمر بیشتر در دستور کار قرار دارد.

به گفته قائم مقام سازمان فضایی ایران، کار مطالعاتی و امکان پذیری این تلسکوپ مداری در زمینه کنترل، دقت و ارتقاء اپتیکی سنجنده های این تلسکوپ آغاز شده و پس از آن وارد نمونه های اصلی آن می شویم حتی می توانیم برای حامل این تلسکوپ از کشورهای دیگر نیز کمک بگیریم.

فاضلی با اشاره به موضوع اکتشافات فضایی از آغاز مطالعه بر روی تلسکوپ فضایی خبر داد و گفت: این تلسکوپ می تواند کاربردی شبیه به تلسکوپ فضایی هابل داشته باشد هم اکنون در قدم های اولیه سیستم کنترل وضعیت دقیق روی ماهواره های با عمر کوتاه و ایجاد یک تلسکوپ کوچک چند کیلویی بر روی این ماهواره ها آغاز می شود و به تدریج می‌تواند تلسکوپ فضایی در اعماق بسیار زیاد ایجاد کند.

وی با اشاره به سرمایه‌گذاری کشورها در حوزه زیست‌فضا اظهار داشت: قدرت های فضایی انسان را در کپسول فضایی گذاشته و به فضا پرتاب کردند و ما نیز یکی از برنامه هایمان پرتاب انسان به زیر مدار است که هم اکنون در حال ایجاد کپسول زیستی در امتداد قائم و در ارتفاع ۱۲۰ کیلومتر به فضا هستیم، بر این اساس بنا داریم انسان را در کپسول قرار داده و به زیر مدار بفرستیم.

قائم مقام سازمان فضایی ایران گفت: حامل این کپسول یک محموله یک تنی را باید حمل کند که طراحی آن کپسولی مخروطی شبیه به آپولو، دراگون، سایوز و یا شنزو خواهد بود.

با وجودی که فاضلی وعده داده بود که امسال نیز پرتاب زیرمداری موجود زنده خواهیم داشت و تا چهار سال آینده کپسول زیستی با انسان را به زیرمدار خواهیم فرستاد اما این قول محق نشد؛ داشته باشیم .

قائم مقام سازمان فضایی ایران گفت: در مورد ماهواره امیرکبیر ماهواره بر سیمرغ را در برنامه داریم که نمونه مهندسی آن تکمیل شده و نمونه پروازی و زیرسیستم های آن در حال انجام است.

درهمین حال قرارداد با وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو در راستای استفاده از تصاویر ماهواره ای برای داده های کشاورزی و مدیریت آب منعقد شد و سازمان فضایی موفق شد تصاویر محصول برنج را با دقت حدود بالای ۸۰ درصد در تعیین نقشه ها و شرایط هر ۱۰ روز یکبار تهیه و در اختیار کشاورزان قرار دهد.

قائم مقام سازمان فضایی ایران از مشارکت ایران در پروژه مطالعاتی پیش بینی زلزله با استفاده از سنجنده هایی که در لایه یونسفر قرار دارند و نیز پروژه ماهواره مشترک کشورهای عضو سازمان اپسکو خبر داد.

قانون ملی فضایی تدوین می‌شود

در سالی که گذشت معاون حقوقی رئیس جمهور از تدوین قانون ملی فضایی و پیشنهادات اولیه برای گنجاندن شفاف بخش فضا در برنامه ششم توسعه کشور خبر داد.

الهام امین زاده با تاکید بر لزوم درک حقوقی مشارکت بین المللی ایران در فضا اظهار داشت: در صورتی که مجهز به قواعد حقوقی در حوزه فضا باشیم می توانیم از فعالیت های صلح آمیز کشورمان در این حوزه دفاع کنیم.

وی با تاکید بر اینکه هیچ کشوری نمی تواند جلوی استفاده صلح آمیز ایران از فضا را بگیرد، خاطرنشان کرد: اگر ایران در معاهدات بین المللی حضور فعال داشته باشد می توانیم امیدوارم باشیم که فعالیت های صلح آمیز ایران در فضا پایدار و تقویت شود.

امین زاده با تاکید بر نیاز به جذب سرمایه گذاری در صنعت فضایی و به کارگیری توان بخش خصوصی در این حوزه، افزود: برای برنامه ششم توسعه پیشنهاداتی را در این زمینه در دست بررسی داریم.

معاون حقوقی رئیس جمهور با اشاره به عضویت ایران در دو سند امداد و نجات و نیز کنوانسیون مسئولیت اشیایی فضایی، خاطر نشان کرد: ایران سند ثبت و اصول حاکم بر فضا را نیز به امضا رسانده است تا جایگاهمان در عرصه بین المللی تقویت شود.

امین زاده با بیان اینکه تدوین قانون ملی فضایی در دست انجام است، گفت: هم اکنون ۱۵ کشور این قانون را دارند و ما نیز درصدد تدوین این قانون هستیم.

وی با بیان اینکه فعالیت های فضایی در کشور باید تقویت شود، افزود: برای پنج سال آینده باید در حوزه فضا فکر جدی داشته باشیم و نیازمند سازمانی قوی و جامع در این زمینه هستیم. از این رو پیشنهاد داریم که در قانون برنامه ششم توسعه بخشی به صورت شفاف به فضا اختصاص داده شود تا ساز و کارها و ظرفیت های مورد نیاز در این حوزه به کار گرفته شود.

معاون حقوقی رئیس جمهور گفت: در قانون برنامه پنجم به زیرساخت های فضایی و حفظ موقعیت مداری و نیز ارتقا و هوشیاری عرصه فضا تاکید شده است اما باید برای پنج سال آینده نیز با تاکید بر قانون گذاری ملی در حقوق بین المللی فضا یعنی سرمایه گذاری و فعالیت بخش خصوصی در این حوزه نگاه جدی تری صورت گیرد.

فناوری فضایی ۲۲ ساله شد

توسعه فناوری فضایی از سال ۷۱ در ایران شکل جدی به خود گرفته است و در آستانه ۲۲ سالگی این فناوری، کشورمان به دانش ساخت ماهواره های کوچک و دانشجویی، ماهواره های سنجش از دور و نیز ماهواره برهای داخلی دست یافته است و ظرفیت ها و پتانسیل های خوبی را برای رسیدن به هدفگذاری نهایی که همان اعزام انسان به فضا است در اختیار دارد.

بر اساس اعلام اتحادیه جهانی مخابرات، کشورمان در زمره ۵ قدرت نوظهور فناوری فضا و جایگاه اول منطقه است و حتی پرسرعت ترین آنها در دستیابی به این دانش قرار گرفته است. در همین حال بررسی ها از جایگاه ایران به عنوان هشتمین کشور دارای چرخه کامل فناوری فضایی حکایت دارد.

هم اکنون و براساس اعلام متولیان فضایی کشور، کشورمان آمادگی پرتاب ماهواره های ظفر، طلوع، پارس، شریف ست و ناهید دارد و این در حالی است که ماهواره فضایی تدبیر با مدیریت سیستمی سازمان فضایی و توسط دانشگاه علم و صنعت به صورت صد درصد بومی طراحی و ساخته شد که این ماهواره شکل توسعه یافته ماهواره نوید بود که ماموریت عکسبرداری با قدرت تفکیک مکانی را ممکن می کرد.

در همین حال دانشجویان دانشگاه مالک اشتر نیز ماهواره خلیج فارس را به بهره برداری رساندند که این ماهواره برای برقراری خدمات ارتباطی امن با پوشش جغرافیایی ملی و منطقه ای خدمات ارائه می کرد.(مهر)