این جشن جهانی

افغانستان

جشن نوروز در افغانستان یکی از قدیمی‌ترین جشن‌هایی است که برگزارمی شود. سال نوی افغانستان 21 مارس ـ اولین روز بهار ـ آغاز می‌شود. در این روز مردم دور هم جمع شده و خوراکی‌های مخصوص می‌خورند. در واقع پرندگان مهاجر با ورودشان به این سرزمین نوید بهار را می‌دهند. جشن نوروز به طور سنتی دو هفته طول می‌کشد، اما آماده شدن برای نوروز از یک هفته قبل آغاز می‌شود. شب آخرین چهارشنبه سال مراسم چهارشنبه‌سوری و آتش‌بازی برگزار می‌شود. مردم افغان در این روزها رسم و رسوم‌های مختلفی دارند که از مهم‌ترین‌شان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

هفت میوه : در افغانستان مردم به جای هفت‌سین، هفت میوه آماده می‌کنند. هفت میوه مانند سالاد از 7 میوه متفاوت خشک شده آماده می‌شود که به همراه شهدشان مصرف می‌شود. این میوه‌ها عبارتند از: کشمش، سنجد، پسته، فندق، آلو، گردو و بادام.

پخت سمنو هم مراسم خاصی دارد که در آن، زنان شب سال نو مهمانی ویژه‌ای ترتیب می‌دهند و تا سپیده‌دم به پختن سمنو و آوازخوانی می‌پردازند.

میله گل سرخ: جشنواره گل سرخ ـ منظور لاله‌های سرخ ـ قدیمی‌ترین جشنواره‌ای است که در مزارشریف در 40 روز اول سال زمانی که گل‌های لاله رشد می‌کنند، برگزار می‌شود. مردم از سراسر کشور به مزارشریف رفته و در این جشن شرکت می‌کنند. البته در این زمان، مراسم مذهبی خاصی در مسجد آبی مزارشریف که افغان‌های سنی مذهب معتقدند حضرت علی ابن‌ابیطالب در این مکان به خاک سپرده شده است، برگزار می‌شود. ضیافت گل سرخ و دیگر فعالیت‌های خاص مردم در مزارع گل لاله و همچنین اطراف مسجد آبی به مدت 40 روز ادامه دارد.

بزکشی: افغان‌ها در این زمان مراسم بزکشی نیز دارند. بزکشی در واقع نوعی مسابقه است که در شهرهای شمالی افغانستان و کابل انجام می‌شود. در این مسابقه عده‌ای سوار بر اسب برای جابه‌جا کردن لاشه یک بز یا گوسفند تازه ذبح شده در حین سوارکاری با هم به رقابت می‌پردازند. سوارکاران باید لاشه بز را هنگام سوارکاری از روی زمین برداشته و آن را با پیشی گرفتن از رقبا در محل مشخصی که معمولا یک دایره علامت‌گذاری شده در زمین بازی است، قرار دهند.

غذاهای مخصوص نوروز: مردم برای نوروز، بویژه شب نوروز، غذاهای مخصوصی آماده می‌کنند. آنها معمولا سبزی و چلو می‌پزند. در واقع برنج و اسفناج پخته را جدا از هم مصرف می‌کنند. علاوه بر آن نوعی شیرینی به نام کلوچه نوروز می‌پزند که فقط برای نوروز آماده می‌شود. در این ایام برای گردش‌های دسته‌جمعی‌شان در طبیعت، ماهی سرخ شده و زولبیا آماده می‌کنند. در افغانستان میان خانواده‌هایی که فرزندانشان با هم نامزد کرده‌اند رسمی وجود دارد. در این رسم خانواده داماد به خانواده عروس هدیه‌ای می‌دهد یا برایشان غذایی مخصوص آماده می‌کند.

تفریح در طبیعت: در 14 روز اول سال معمولا مردم به بیرون از شهر و مکان‌های سرسبز و هر کجا که گل‌های ارغوان روییده باشد، می‌روند. شهروندان کابل به استالف و چاریکار که سرسبز است، می‌روند.

جشن دهقان : این جشن مربوط به کشاورزان است و اولین روز سال برگزار می‌شود. در این جشن کشاورزان با برپا کردن یک علم سبز در حیاط باشکوه گنبد آبی، مراسم مذهبی بجا آورده و سپس جشن نوروز می‌گیرند. این مراسم تا 13 نوروز ادامه دارد. در این زمان شهر پذیرای ده‌ها هزار مسافر از سراسر افغانستان است. در این دوره، تمام کسانی که آرزوهایی دارند و بیمارانی که شفا می‌خواهند زیر این علم رفته تا دعایشان اجابت شود.

تاجیکستان

تاجیکستان در آسیای مرکزی قرار دارد و مردم آن مانند ایرانیان برای نوروز رسم و رسوماتی دارند. البته در تاجیکستان به درخواست رئیـس‌جمهور، ستاره‌شناسان و طبیعت‌شناسان برای نوروز سمبلی ایجاد کرده‌اند. در این سمبل جهت‌های شرق و غرب به تصویر کشیده شده است که شروع کشت و زرع در بهار را نشان می‌دهد. همچنین نشان پرچم تاجیکستان و جمله «نوروز مبارک» روی این سمبل چاپ شده است. نوروز و دیگر تعطیلات سنتی و مذهبی در تاجیکستان، زمانی که این کشور تحت سلطه روسیه بود ممنوع شده بود و نوروز بین سال‌های 1926 تا 1988 در خانه‌ها به صورت پنهانی برگزار می‌شد. از سال 1988 نوروز در تاجیکستان همچون گذشته‌هایشان به رسمیت شناخته شد.

معمولا در تاجیکستان آماده شدن برای نوروز یک یا دو ماه قبل از جشن شروع می‌شود. مردم خانه‌ها و خیابان‌ها را تمیز می‌کنند. مردها خودشان را برای رقابت‌های ورزشی همچون خروس جنگی، کبک جنگی، اسبدوانی، خردوانی، بزکشی، کشتی‌گیری، جنگ تخم‌مرغ، گل بازی (نوعی بازی با توپ) آماده می‌کنند.

رسم و رسومات مربوط به نوروز در نواحی مختلف تاجیکستان تا حدی با هم فرق دارند. در نواحی کوهستانی پامیر ـ‌ که زمانی جاده ابریشم از آنجا عبور می‌کرد ـ و در بخش شرقی تاجیکستان قرار دارد به نوروز، شگون بهار می‌گویند و معتقدند که اولین روز سال نو بسیار مقدس و باشکوه است.

مردم پامیر شب نوروز تا پیش از طلوع خورشید نوروز در خانه‌هایشان را می‌بندند و زنان آخرین نظافت‌خانه را انجام داده و خانه را از سقف تا کف تمیز و جارو می‌کنند. در پایان، روی کف اتاق کمی آرد می‌پاشند. جارو را هم پس از اتمام کار دور انداخته و با این کار بدشانسی را از خانه بیرون می‌کنند. وقتی خانه کاملا تمیز شد اولین قدم‌هایی که وارد خانه می‌شود باید مربوط به خر یا گوسفند باشد. اهل خانه به این حیوانات غذا داده و پدر خانواده جملاتی مبنی بر آوردن ثروت به خانه بر زبان می‌راند. بز در فرهنگ پامیر به مفهوم شیطان است و اولین روز سال نو هیچ بزی حق وارد شدن به خانه را ندارد. همچنین ورود غریبه به خانه در این روز شگون ندارد.

وقتی زن‌ها مشغول تمیز کردن خانه هستند، مردها باید شاخه‌هایی از شکوفه‌های بید جمع‌آوری کرده و به همسرانشان هدیه داده و شگون بهار را تبریک بگویند. این شاخه‌های پرشکوفه از سقف خانه آویزان می‌شوند تا شادی و سعادت در خانواده را تضمین کنند. زنان نیز در پاسخ به همسرانشان می‌گویند «برای شما هم مبارک» و کمی هم از آرد که نشان‌دهنده ثروت و پاکی است روی شانه‌های آنها می‌ریزند. این رسم هم وقتی که مهمان‌ها به عید دیدنی می‌آیند نیز انجام می‌شود. اولین خوراکی که به مهمان‌ها تعارف می‌شود سمنو است که معمولا شب سال نو تهیه می‌شود. هنگام تهیه سمنو تمام اعضای خانواده به شادی و آوازخوانی می‌پردازند. تهیه سمنو معمولا 10 تا 12 ساعت طول می‌کشد. این رسم مربوط به پخت سمنو مانند افغان‌ها انجام می‌شود.

جلوی در هم یک پارچه قرمز رنگ آویزان می‌شود و رنگ قرمز به منظور دور ماندن از چشم شیطان است.

اگر کسی بدهی دارد باید تا پیش از سال نو آن را بپردازد، در غیر این صورت احتمال می‌رود که تمام سال بعد بدهکار باقی بماند، اما اگر بدهی نداشته باشد می‌تواند امیدوار باشد که استقلال مالی خوبی در انتظارش خواهد بود. رایج‌ترین مراسم عید در تاجیکستان این است که کودکان و بزرگسالان با یک روسری به در خانه‌های یکدیگر رفته و شیرینی، میوه یا پول درخواست می‌کنند و ترانه‌ای مبنی بر آغاز سال نو می‌خوانند.

نوروز در تاجیکستان برخلاف جشن‌های دیگر، جشنی است که در آن ضیافت‌های دوستانه و معمولا با دوستان و همسایه‌ها برگزار می‌شود. هر کس لباس‌های نو می‌پوشد و امیدوار است که سال نو برایش ثروت و سعادت بیاورد. زنان هم برای مهمان‌ها غذاهای گوناگون مانند کباب، پلو و... می‌پزند و ظرف‌های غذا از هفت محصول گندم، کنجد، لوبیا، عدس، جو، ارزن و ذرت پر می‌شوند.

ازبکستان

نوروز در ازبکستان نیز 21 مارس با رفتن به باغ‌ها و پارک‌ها جشن گرفته می‌شود. البته به دلیل مبارزه حکومت کمونیستی ازبکستان با آیین‌های نوروزی طی دهه‌های گذشته برخی از آنها مانند چیدن سفره هفت‌سین و چهارشنبه‌سوری، فراموش شده‌اند، اما سمنو و سبزه درست کردن هنوز هم در این دیار رواج دارد. مردم هنگام پختن سمنو به دور دیگ پایکوبی کرده و ترانه می‌خوانند. برخی از آداب نوروز در این کشور مانند تمیز کردن خانه و خیابان‌ها و آماده شدن برای سال نو همچنان ادامه دارد. در این ایام مراسم آوازخوانی، نمایش و مسابقه‌های مختلف مانند وزنه‌برداری، ماربازی و کاشت درخت برگزار می‌شود.

آلبانی

نوروز در میان بکتاشی‌های آلبانی به «سلطان نوروز» معروف است. بکتاشی‌ها ـ که شیعه مذهب هستندـ در ترکیه، آلبانی و بالکان پراکنده‌اند. آنها از چند روز پیش از نوروز با تمیز و تزئین کردن خانه‌ها و قرار دادن تصویر امام علی(ع) روی دیوارها به استقبال بهار می‌روند. در نوروز مردم دور هم گرد آمده و به صحبت‌های رهبر خود ـ بابارشادی ـ گوش می‌دهند و سپس به خوردن شیرینی می‌پردازند. در ایام سلطان نوروز، بکتاشی‌ها سفره‌ای مخصوص می‌اندازند و نان بورک و خوردنی‌های سبز که در طبیعت است روی سفره گذاشته می‌شود.

همچنین سفره با میوه، فرآورده‌های شیر و شیرینی‌های مختلف تزئین می‌شود و قرآن و شمع هم قرار می‌دهند. سپس افراد خانه دور آن جمع شده و با هم سرود می‌خوانند و شربت می‌نوشند.

ترکمنستان

در کشور ترکمنستان طبق رسم قدیم و جدید دوبار در سال جشن نو گرفته می‌شود. یکی از این جشن‌ها مطابق با تقویم میلادی که به تائید سازمان ملل رسیده به عنوان جشن بین‌المللی (سال نو) شناخته می‌شود و دیگری برگزاری عید نوروز به نشانه احیای دوباره آداب و رسوم دیرینه مردم ترکمنستان است.

مردم از چند روز مانده به نوروز، بدهی‌هایشان را می‌پردازند و اگر کسی را رنجانده‌اند، از او پوزش می‌طلبند و برای عزیزانشان هدیه سال نو آماده می‌کنند. آنها در این روزها به دیدن اقوامشان بویژه کهنسالان رفته و از آنها پند و نصیحت می‌خواهند. بزرگ‌ترها نیز به کوچک‌ترها پول هدیه می‌دهند. البته در این روزها اموات‌شان را هم فراموش نمی‌کنند و برای آمرزش روحشان دعا می‌کنند. به کمک همسایه‌ها و دوستان رفته و از بیماران عیادت می‌کنند. در ایام نوروز مردم جشن می‌گیرند و جوان‌ها دست به مسابقه‌های مختلفی مانند اسبدوانی، کشتی، خروس جنگی، شاخ‌زنی میش‌ها، شطرنج بازی، مهره‌بازی و تاب‌بازی می‌زنند. غذاهای معروف نوروزی ترکمنستان نیز نوروز بامه و نوروز کجه و سمنو است.

آذربایجان

معمولا آماده شدن برای نوروز در آذربایجان از یک ماه قبل شروع می‌شود. هر هفته مختص به یک عنصر از عناصر چهارگانه آب، آتش، خاک و باد است. در واقع هر سه‌شنبه یک ماه آخر سال به یکی از این عناصر تعلق دارد. مردم در این روزها به تمیز کردن خانه‌ها، کاشتن درخت، دوختن لباس نو، رنگ کردن تخم‌مرغ و پختن شیرینی و کلوچه‌های مختلف مانند باقلوا می‌پردازند. همچنین هر سه‌شنبه یک ماه قبل از نوروز مراسم آتش‌بازی دارند و کودکان از روی آتش‌های کوچک می‌پرند و شمع روشن می‌کنند. شب پیش از نوروز مردم به زیارت قبور می‌روند. نوروز، روز خانواده است و معمولا از شب قبل کل فامیل دورهم جمع شده تا اولین روز سال را کنار هم با خوردن غذاهای مختلف سپری کنند. در این ایام مردم جشن گرفته و به آوازخوانی و پایکوبی می‌پردازند. در مناطق روستایی نیز جشن محصول برگزار می‌شود. سفره‌ای هم که در نوروز پهن می‌کنند شامل سمنو، سبزه‌های گندم، شمع و تخم‌مرغ‌های رنگی به تعداد اعضای خانواده است. در این سفره حداقل باید هفت نوع غذا نیز گذاشته شود.

قرقیزستان

نوروز در قرقیزستان فقط یک روز برگزار می‌شود البته تا پیش از فروپاشی شوروی سابق این مراسم کاملا فراموش شده بود، اما پس از آن دوباره احیا شد و هر سال بهتر از قبل برگزار می‌شود. مراسم نوروز در میدان‌های بزرگ شهر و در روستاها و مکان‌های سرسبز اطراف برگزار می‌شود و در این روز مردم به پختن غذاهای معروف قرقیزی مثل (بش بارماق) مانته برسک و کاتما می‌پردازند و میان مردم به رایگان پخش می‌کنند. همچنین یک سری مسابقه از قبیل سوارکاری و... در این روز انجام می‌شود.

قزاقستان

مردم پیش از نوروز خانه‌هایشان را تمیز می‌کنند و شب سال نو دو عدد شمع در بالای خانه‌شان قرار می‌دهند.

نوروز برای قزاق‌ها مقدس است و اگر این روز باران یا برف ببارد به فال نیک می‌گیرند و معتقدند که سال خوبی پیش‌رو خواهند داشت. دختران روستایی برای جوانانی که دوست دارند غذا درست می‌کنند و آنها نیز به دختران آینه، شانه و عطر هدیه می‌دهند.

در ایام نوروز مردم لباس نو و سفید پوشیده و به دید و بازدید می‌پردازند. همچنین پختن نوعی آش در نوروز که به معنای خداحافظی با زمستان بوده مرسوم است. مسابقاتی هم بین زن‌ها و مردها برگزار می‌شود که اگر زن‌ها برنده شوند به مفهوم سال خوب و بابرکت است و اگر مردها برنده شوند به معنای سال نامساعدی است.

نادیا زکالوند