از «رفیق‌بازی» تا دوستی با صالحان

در بین صحبت‌ها، برای خنداندن شما و تفریح، گاه از تمسخر کارها و صحبت‌های دیگران نیز مضایقه نمی‌کند. با این‌که به طور معمول مقید به پرهیز از غیبت هستید، در مقابل او کم می‌آورید، به بذله‌گویی‌های او صرفا می‌خندید و او را از کارش نهی نمی‌کنید.

آن‌قدر به صحبت با او اخت پیدا کردید که طی این مکالمات، زمان برایتان سریع می‌گذرد. گویی این ساعات، تنها ساعاتی از عمر شماست که مشکلات زندگی آزارتان نمی‌دهد. اگر یک روز تماس نگیرد، احساس می‌کنید، چیزی کم دارید. خلاصه این‌که ساعات خوشی را با «دوست» خود سپری می‌کنید.

صحبت کردن با یک «رفیق» صمیمی که بتوان براحتی حرف‌های ناگفته را با او در میان گذاشت، تا حد زیادی فشار عصبی را از ما می‌کاهد. همه ما در زندگی روزمره خود، با اتفاقاتی مواجه می‌شویم که احساس نامطلوبی را در روان ما به جا می‌گذارد. در چنین مواردی، به کسی نیاز داریم که با او به اصطلاح «درد دل» کنیم.

اعضای خانواده، هرچند عزیزترین افراد برای ما هستند، اما گاه از بیان صحبت هایمان برای آنها ابا می‌کنیم، یا به این دلیل که فکر می‌کنیم، آنها به دلیل تفاوت سن، جنسیت و موارد دیگر، درک صحیحی از احساسات ما ندارند، یا این‌که فکر می‌کنیم بیان این حرف‌ها، به جای این‌که تسکینی برای ما باشد، ناراحتی آنها را می‌افزاید. از این رو، ما به کسانی روی می‌آوریم که بیرون از بازی تعاملات روزمره ما هستند، افرادی که عضو خانواده ما نیستند، همکار ما نیستند، ولی با آنها صمیمی هستیم، آنها «دوست» ما هستند.

اوقات خوش

تعامل و درد دل با دوستان، این حسن را دارد که فردی بیرون از حلقه مشکلات ما، به سخنان‌مان گوش می‌دهد و به ما بینشی نسبت به وضعی که درون آن قرار داریم، ارائه می‌کند. یکی از خصوصیات دوستان این است که عمدتا هنگام دیدار با یکدیگر، هر قدر که تحت فشار مشکلات باشند، با روی باز با هم برخورد می‌کنند. در حدیثی از امام علی(ع) نیز چنین رفتاری پسندیده دانسته شده است:

«اَذا لَقیتُمْ اِخْوانَکُمْ فَتَصافَحُوا وَاَظْهِرُوا لَهُمُ الْبَشاشَةَ وَالْبُشْرَ تَتَفَرَّقُوا وَما عَلَیْکُمْ مِنَ الاْوْزارِ قَدْ ذَهَبَ»

«وقتی برادرانتان را دیدار کردید پس مصافحه کنید و به همدیگر دست بدهید و با روی خندان با آنان ملاقات کنید که وقتی از هم جدا شوید همه گناهان شما آمرزیده است.»

بر اساس این حدیث، معاشرت نیکو با دوستان، اجر اخروی دارد. بنابراین نفس معاشرت با دوست، از نگاه دینی، مطلوب و پسندیده است.

یکی از خلقیات انسان مسلمان این است که اهل تعامل با اجتماع است و با دیگران از در دوستی وارد تعامل می‌شود. سعی می‌کند دوستان مناسبی پیدا کند، زیرا دوست گاه ما را راهنمایی می‌کند که در مقابل مشکلمان چه واکنشی نشان دهیم که کمترین آسیب به ما برسد و گاه با همدردی باعث می‌شود در برابر مشکلی که کاری در مقابل آن از دست ما بر نمی‌آید، صبورتر باشیم.

اما گاه دوستان ما کارکردهای دیگری نیز پیدا می‌کنند. بویژه برای کسانی که ساعات زیادی از عمر خود را صرف دوستان می‌کنند، «دوست» نه به عنوان کسی که می‌خواهیم از او مشورت بگیریم، و نه به‌عنوان کسی که می‌خواهیم درد خود را با او تقسیم کنیم، بلکه به عنوان «غار»ی است که برای فرار از زندگی روزمره، به آن پناه می‌بریم. اگر چنین واقعیتی در زندگی ما حاکم باشد، می‌توان ما را به اصطلاح عامیانه، «رفیق‌باز» لقب داد.

«رفیق‌باز» فردی است که واقعیت زندگی را نپذیرفته است، بلکه از روی رفع تکلیف زندگی می‌کند. معاشرت او با اعضای خانواده‌اش، پدر و مادر و همسر و فرزندانش، از روی انجام وظیفه است. چنین فردی از معاشرت با اعضای خانواده خود واقعا لذت نمی‌برد.

اگر دایره رفیقان او در میان همکارانش نباشند، حتی برای کار و کسب معاش نیز چندان وقت سپری نمی‌کند. اشتغال به کار او نیز، مبتنی بر انجام وظیفه است. او مترصد فرصتی است که از میان حلقه وظایف، راهی را برای خود پیدا کرده و مدتی را بیاساید، با یک دوست و به کل این حلقه وظایف، «قاه قاه» بخندد!

«دوستی» برای چنین فردی، یعنی زمان آسودگی و بازگشت به زمانی که هیچ وظیفه و تکلیفی بر گردن او نبوده است؛ یعنی بازگشت به دوران خوش کودکی. بسیاری از ما به مقوله دوستی، دست کم ناآگاهانه، چنین نگاهی داریم. دوست کسی است که در کنار او احساس راحتی می‌کنیم و در حضور او دچار سختی نیستیم.

همان‌گونه که در حدیثی که از معصوم(ع) روایت شده است که «تَسْقُطُ الْآدَابُ‏ بَینَ‏ الْأَحْبَابِ»، دوستان در کنار یکدیگر، دچار تشریفات و آداب متعارف نیستند. با هم شوخی می‌کنند و می‌دانند از یکدیگر ناراحت نخواهند شد. (البته مقصود از این حدیث، این نیست که در جمع دوستان، آداب شرعی و دینی نیز ساقط می‌شود، بلکه مقصود آداب عرفی‌ای است که نزد بیگانگان، به شرط ادب باید رعایت شود) از این رو، «اوقات خوش آن بود که با دوست به سر شد» معنایی دیگر می‌یابد. مصاحبت با دوست، در اینجا، وقت آسایش است و زمان «کودکی کردن.»

حذف مسائل، به جای حل آنها

هرچند در این‌که روح ما به مصاحبت با دوستان، برای تحمل مشکلات نیازمند است، شکی نیست. اما برای بسیاری از ما، ایجاد فراغت، به واسطه همراهی با دوستان، به اصل زندگی تبدیل می‌شود.

در این چنین مواردی، معاشرت با دوستان، مشکلات ما را تحمل‌پذیر نمی‌کند، بلکه به طور کلی، مسائل ما را از زندگی حذف می‌کند. «رفیق‌بازی» به این معنا را می‌توان به معنای حقیقی کلمه، «غفلت» نامید. کسی که در چنین سبکی از زندگی فرو رود، رفته‌رفته از همه ابعاد زندگی خود، از جمله تحصیلات، همسرداری، تربیت فرزندان و کسب روزی حلال غافل خواهد شد. نتیجه این فرآیند این است که روزی چشم می‌گشاید و می‌بیند «همه چیز بر باد رفته است.»

اما چه کار کنیم که گرفتار چنین دوستی‌هایی نشویم. به نظر می‌رسد که یکی از مهم‌ترین کارها این است که هرچند معاشرت با دوستان، زمان فراغت است، ولی پیش از انتخاب و معاشرت با دوستان، نباید از معیارهای صحیح یک «دوست مناسب» غفلت کنیم. دوست خوب باید تناسبی با ما داشته باشد، به نحوی که ورود او به مرزهای حرف‌های ناگفتنی ما، موجب آسیب رسیدن به ما نشود.

اگر در انتخاب دوستان، معیارهای اخلاقی و معنوی را نیز ملاک قرار دهیم، کمتر از ناحیه دوست، دچار آسیب خواهیم شد. امام صادق(ع) می‌فرمایند:

«مَنْ زارَ اَخاهُ فِی اللّهِ، قالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ: اِیّایَ زُرْتَ وَثَوابُکَ عَلَیَّ وَلَسْتُ اَرْضی لَکَ ثَوابا دُونَ الْجَنَّةِ.»

«هر کس برای خدا از برادرش دیدار کند، خداوند عزوجل می‌فرماید، مرا دیدار کرده ای و ثواب تو بر من است و به ثوابی جز بهشت برای تو راضی نمی شوم.»

دوستی با برادران و خواهران دینی و اخلاقی، دارای ملاک‌هایی است که ما را در حیطه باید‌ها و نبایدهای سبک سالم زندگی، محفوظ خواهد داشت.

خوی انسان در اثر معاشرت با دیگران، رفته رفته به آنها شبیه خواهد شد. از این رو، شاید بهتر باشد پیش از انتخاب دوستان، تکلیف خود را در زندگی مشخص کنیم و از خود بپرسیم «می‌خواهی چگونه انسانی باشی؟»

اگر از خوی انسان‌های صالح، خوشمان می‌آید، بهتر است در انتخاب دوستان، به آنها اولویت دهیم. و البته اگر می‌بینیم که دوستی با غیر این افراد، می‌تواند آنها را به ما نزدیک‌تر کند و خلق آنها را به خلق صالح تبدیل کند، از این کار خیر نیز مضایقه نکنیم.

سلمان اوسطی / جام‌جم