ما بارش خلق نمی‌کنیم بارش را تشدید می‌کنیم

پس از این بارندگی مسرت‌بخش بحث‌هایی درباره چرایی و چگونگی این بارش مطرح شد که با ابراز نظرهای مختلفی از سوی سازمان هواشناسی، وزارت نیرو و همچنین بعضی از کارشناسان و صاحبنظران دانشگاهی مطرح بود. سازمان هواشناسی مدعی است که این بارش بر اساس نقشه‌های هواشناسی پیش‌بینی شده بود و این در حالی است که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران مدعی شده است بارش تهران نتیجه بارورسازی ابرها بوده است. خسرو ارتقایی در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس اعلام کرده است بارش هفته گذشته نتیجه موفقیت‌آمیز عملیات باروری‌سازی ابرهاست.

گفته‌ها و شنیده‌ها

مهندس مهدی جوادیان‌زاده مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: بر اساس بیانیه سال 2013 سازمان جهانی هواشناسی، در 42 کشور دنیا فعالیت باروری ابرها انجام می‌شود. در بعضی مناطق دنیا و بخصوص ایالت‌های کشور آمریکا از 40 سال پیش فعالیت بارورسازی ابرها به طور مستمر انجام می‌شود. سازمان جهانی هواشناسی معتبرترین سازمانی است که می‌تواند در زمینه هواشناسی اظهار نظر کند. حدود 180 کشور دنیا و از جمله ایران عضو این سازمان هستند. در بیانیه سال 2007 این سازمان آمده است نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد انسان می‌تواند روی میکروفیزیک ابرها اثر مثبت بگذارد و موجب افزایش بارندگی شود.

جوادیان‌زاده در پاسخ به صحبت‌های مطرح شده از سوی سازمان هواشناسی می‌گوید: سازمان هواشناسی گفته است ما بر اساس مدل‌های هواشناسی بارش را پیش‌بینی کرده بودیم و نتیجه نیز بر اساس انتظار ما مشخص بود پس باروری ابرها اثری نداشته است. کار ما در این مرکز بر اساس همین مدل‌ها انجام می‌شود. ما بر اساس همان تجهیزات و امکاناتی که سازمان هواشناسی در اختیار دارد عمل می‌کنیم و پیش‌بینی‌های ما شبیه همان پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی است. با این تفاوت که سازمان هواشناسی بر اساس اطلاعاتی که نیاز دارد این بررسی‌ها را انجام می‌دهد و ما نیز بر اساس اطلاعاتی که خودمان نیاز داریم. اطلاعات مورد نیاز ما این است که آیا سیستم باران زایی که وارد کشور شده برای باروری ابرها مناسب است یا خیر. اگر ضخامت ابرها مناسب باشد و رطوبت مناسب و پوشش کافی داشته باشد از نظر باروری ابرها مناسب است و می‌توانیم عملیات انجام داده و ابرها را بارور کنیم. به گفته احد وظیفه مدیر کل مرکز پیش‌بینی سازمان هواشناسی در عملیات بارورسازی ابرها حتی در شرایط بهینه فقط 10 تا 15 درصد افزایش بارش خواهیم داشت. اگر ابرها رطوبت کافی داشته و سرد باشند، افزایش باروری دور از انتظار نخواهد بود. گاهی پاشیدن ذراتی مانند یدید نقره در درون ابرها به منظور افزایش بارش نتیجه عکس دارد. بر اساس اعلام سازمان هواشناسی، با توجه به سامانه بارش‌زایی که از اقیانوس هند وارد کشور شده بود بارش باران در تهران دور از انتظار نبود. سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده بود در تهران ده میلی‌متر بارندگی داشته باشیم که البته این بارش در فرودگاه مهرآباد بسیار کمتر از این مقدار و در آبعلی بسیار بیشتر از این بود.

ارزیابی‌ها چگونه است؟

اگرچه بارور سازی ابرها از دیدگاه علمی قابل قبول و پذیرفته شده است اما مهندس احد وظیفه، ادعای مطرح شده درباره بارندگی هفته گذشته پایتخت را رد کرده و در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: اگر بخواهیم نتیجه فرآیند بارورسازی ابرها را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم باید این بررسی بر اساس روش‌های آماری و در یک بازه زمانی طولانی مدت انجام شود. در حقیقت اگر بخواهیم نتیجه بارورسازی ابرها را در یک سیستم در حال بارندگی مورد ارزیابی قرار دهیم بدون تردید نتیجه حاصل از یک سیستم در حال بارندگی نمی‌تواند معیار مناسبی برای این کار باشد.

به گفته مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری، این روش استاندارد نیست؛ نمی‌توان سالی را با سال دیگر مقایسه کرد. هر سال شرایط خاص خودش را دارد. بارش باران یکی از تصادفی‌ترین پدیده‌های طبیعت است و خیلی قانونمند نیست. اساسا مدل‌ها خودشان دارای خطا هستند و ما نمی‌توانیم به طور کامل به این مدل‌ها اطمینان داشته باشیم. بسیاری از اتفاقات به طور پیش‌بینی نشده اتفاق می‌افتد و بسیاری از رویدادهای پیش‌بینی شده، اتفاق نمی‌افتد.

در بارورسازی ابرها با استفاده از مدل‌ها، رادارهای هواشناسی و تصاویر ماهواره‌های هواشناسی پیش‌بینی‌ها را انجام می‌دهیم و بعد با هواپیما داخل ابر پرواز می‌کنیم. در این هواپیما علاوه بر کادر پروازی چهار نفر از همکاران شامل رهبر عملیات، اپراتور شلیک، کارشناس هواشناسی و کارشناس تجهیزات حضور دارند. هواپیما به این منطقه هدایت می‌شود. یک سری حسگرهایی مانند حسگر درجه حرارت، رطوبت‌سنج و حسگر دمای نقطه شبنم داریم که این حسگرهای روی هواپیما پارامترهای مهم ابر را به رهبر عملیات هشدار می‌دهند. جایی که مناسب‌ترین شرایط وجود داشته باشد دستور شلیک یدید نقره صادر می‌شود. در همه جای دنیا از همین مواد استفاده می‌شود و سازمان جهانی هواشناسی اعلام کرده است این مواد در باروری ابرها اثرگذار است. بعد از به پایان رسیدن فصل عملیات در ماه اردیبهشت بر اساس میزان بارندگی ثبت شده در ایستگاه‌ها روند بارورسازی را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم تا ببینیم باروری ابرها چه تاثیری در میزان بارش داشته است. اما نتایج باروری همان زمان یعنی نیم ساعت تا دو ساعت بعد از تزریق مواد در داخل ابر قابل مشاهده است.

به گفته جوادیان‌زاده، روش‌های استانداردی برای ارزیابی باروری ابرها در سطح دنیا مطرح است. یکی از این روش‌ها مبتنی بر روش‌های آماری است که ما هر سال این ارزیابی را انجام می‌دهیم. ارزیابی آماری ما در سال گذشته نشان داده است باروری ابرها تا 19.5 درصد در افزایش میزان بارندگی در آذربایجان غربی و شرقی تاثیرگذار بوده است که معادل 300 میلیون متر مکعب است. در این روش منطقه هدف یعنی جایی که تحت تاثیر مواد بارورکننده ابرها بوده است را در نظر می‌گیریم. منطقه‌ای را که از نظر اقلیمی از خصوصیاتی مشابه منطقه هدف برخوردار است و در مجاورت این منطقه قرار دارد به عنوان منطقه شاهد انتخاب می‌کنیم. در منطقه شاهد کاری انجام نشده است.

بر این اساس میزان بارش مورد نظر در منطقه هدف پیش‌بینی می‌شود اختلاف بارش مورد نظر با میزان بارش ثبت شده در منطقه هدف نتیجه بارورسازی ابرهاست. در روش دوم از مدل‌های هواشناسی و سامانه همادی استفاده می‌شود. این مدل‌ها با عدم قطعیت همراه است سامانه همادی این عدم قطعیت‌ها را کاهش داده و موجب افزایش دقت خروجی مدل‌ها می‌شود برنامه ما این است که علاوه بر روش‌های آماری از سامانه همادی هم استفاده کنیم. یعنی پیش‌بینی می‌شود بر اساس مدل در ایستگاهی به میزانی باران می‌بارد اختلاف این پیش‌بینی با میزان بارش ثبت شده نتیجه بارورسازی ابرهاست.

ادعا نمی‌کنیم بارش کار ما بوده است

مدیرکل مرکز پیش‌بینی هواشناسی بر این باور است پروژه بارورسازی ابرها به مقدمات زیادی نیاز دارد. چنین کاری باید در یک بازه زمانی بلندمدت انجام شود تا بتوان در دو زمستان متوالی با در نظر گرفتن سامانه‌های بارشی عبوری از منطقه اثر باروری را در مقایسه با منطقه مشابهی که آنجا باروری انجام نشده مورد بررسی و مقایسه قرار داد. اگرچه بارورسازی ابرها از نظر علمی مورد تائید است و نقش اثرگذار آن در افزایش میزان بارندگی مورد تائید قرار گرفته است، اما این که مرکز ملی مطالعات باروری ابرها بعد از گذشت یک یا دو روز بعد از بارندگی تهران ادعا کند این بارش نتیجه باروری ابرهاست، چندان قابل قبول نیست. اگر مدیران شرکت آب منطقه‌ای تهران پیش از این، از نتیجه موفقیت‌آمیز باروری ابرها مطمئن بودند، بهتر بود پیش از بارندگی پایتخت این موضوع را اطلاع‌رسانی می‌کردند تا به این ترتیب زمینه‌ای برای پذیرش این ادعا مهیا می‌شد.

مدیر مرکز مطالعات باروری ابرها در پاسخ به این ابهام این طور توضیح می‌دهد: ما اکنون هم ادعا نمی‌کنیم که این بارش کاملا کار ما بوده است. ما هیچ‌گاه ادعا نکردیم که می‌توانیم بارش خلق کنیم. در حقیقت باروری ابرها به تشدید بارش منجر می‌شود. باروری ابرها یعنی بذرپاشی در ابرها بنابراین باید ابری وجود داشته باشد تا بتوانیم بذرپاشی انجام دهیم یعنی اگر سیستم باران‌زایی وجود نداشته باشد باروری ابرها امکان‌پذیر نخواهد بود. تا بارش طبیعی وجود نداشته باشد باروری ابرها تاثیری ندارد. دو روز قبل از استقرار سامانه بارشی هواپیما راهی تهران شده بود که این اطلاعات کاملا ثبت شده و مشخص است و سوابقی از صعود و فرود هواپیماهای ما وجود دارد. پس از گرفتن مجوز از تهران، اولین پرواز روز چهارشنبه هشتم بهمن ساعت دو بعدازظهر انجام شد. اولین پرواز با هدف شناسایی انجام می‌شود و آن زمان هیچ سیستم باران‌زایی وجود نداشت. همکاران من و خلبان‌ها با فضای پروازی تهران آشنا شدند. پس از فرود و سوختگیری ساعت نزدیک پنج صبح پرواز عملیاتی در شرق و غرب تهران انجام شد که با بارش اندکی نیز همراه بود. روز پنجشنبه سیستم باران‌زایی وجود نداشت و عملیات متوقف شد. روز جمعه عملیات بارور‌سازی در تهران انجام شد. برای آذربایجان شرقی و غربی نیز عملیات مشابهی انجام شد.

باروری ابرها راه فرار از خشکسالی نیست

دکتر اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه و از فعالان محیط‌زیست ایران در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: بارورسازی ابرها از نظر علمی امکان‌پذیر و شدنی است و تاثیر آن بر افزایش میزان باروری مورد تائید قرار گرفته است، اما حرف من این است اگر چنین کاری می‌تواند نتیجه بخش و موثر باشد، چرا برای نجات دریاچه ارومیه و افزایش میزان بارندگی در تهران و مقابله با بحران خشکسالی مورد استفاده قرار نگرفته است.

جوادیان‌زاده در پاسخ به کهرم می‌گوید: از حدود 17 سال پیش این مرکز راه‌اندازی شده که از ده سال پیش ماموریت بارورسازی ابرها در مناطق مختلف کشور انجام شده است. فلات مرکزی ایران یا به عبارتی استان‌های یزد، کرمان، اصفهان و فارس عمده مناطقی است که در آنها بارورسازی انجام شده است. از دو سال پیش آذربایجان غربی و شرقی هم به آن استان‌ها اضافه شده است، البته پرواز‌های موردی به مناطقی مانند زنجان، اردبیل، استان مرکزی و قم هم داشته‌ایم. دو پرواز هم در استان گیلان داشته‌ایم. امسال هم برای نخستین بار پس از اخذ مجوزها این کار در تهران انجام شد. باید به این نکته توجه داشت که کار ما خلق بارش نیست. تشدید بارش است. سازمان جهانی هواشناسی اعلام کرده است فرار از خشکسالی با باروری ابرها اساسا امری ناممکن است. باروری ابرها باید استراتژی باشد که در کنار دیگر استراتژی‌ها در مدیریت منابع آب به کار گرفته شود. استفاده از این روش مبتنی بر وجود سیستم باران‌زاست.50 درصد امکانات وجود دارد، یعنی همه چیز آماده است. هواپیما، نیروها و مجوز پرواز داریم. مشکل این است که وقتی خشکسالی اتفاق می‌افتد، یعنی ابر مساعد بارش در کشور وجود ندارد. بنابراین ما هم نمی‌توانیم کاری انجام دهیم. در تهران تا سال‌های گذشته اعتبار مناسبی تخصیص داده نمی‌شد و بحث خصوصی‌سازی مطرح بود. استراتژی وزارت نیرو این بود که هر استانی که می‌خواست بارورسازی ابرها در این استان اتفاق افتد، باید استانداری و آب منطقه‌ای با این مرکز قرارداد می‌بستند. در استان تهران در سال‌های گذشته با وجود انجام مطالعات امکان‌سنجی، اعتبار لازم اختصاص داده نمی‌شد، اما امسال وزیر با دید مثبتی که نسبت به بارورسازی ابرها داشت بودجه لازم را فراهم کرد.

خطاها اندک است

دکتر کهرم بر این باور است که بارورسازی ابرها مستلزم سکون ابرهاست و جابه‌جایی ابرها و سیستم بارش منجر به بارش در منطقه‌ای دیگر می‌شود. اما مدیر مرکز مطالعات بارورسازی ابرها ضمن رد این فرضیه می‌گوید: نمی‌توان سامانه‌ای را یافت که تحرک نداشته باشد. سامانه‌های اوروگرافیک یا کوهستانی ثابت هستند، اما سامانه‌های پوششی در حال حرکت هستند. به طور متوسط این سامانه‌ها در جایی که ما پرواز می‌کنیم با سرعت 40 تا 50 کیلومتر در حرکت هستند. معمولا این سرعت ثابت است و بسرعت وزش باد در سطح زمین ارتباطی ندارد؛ البته گاهی سرعت جابه‌جایی سامانه به 80 کیلومتر در ساعت هم می‌رسد. در محاسبات این در نظر گرفته می‌شود. ما منطقه عملیات را جایی تعریف می‌کنیم که بارش در منطقه هدف اتفاق افتد، اگر این کار هم انجام نشود با فرض سرعت حرکت 40 کیلومتر در ساعت و با در نظر گرفتن این که مواد تزریق شده بعد از دو ساعت اثر بگذارد در این صورت حداکثر جابه‌جایی 80 کیلومتر است، حتی اگر کورکورانه هم این کار را انجام داده باشیم، این طور نیست که نتیجه آن را در کشور دیگری مشاهده کنیم.

فرانک فراهانی‌جم‌ /‌ گروه دانش