پسرفت در آزمون‌های پیشرفت تحصیلی

هدف این آزمون، سنجش میزان پیشرفت تحصیلی هر دانش‌آموز است که معمولا دوبار در سال برگزار می‌شود و حاصلش می‌شود یک کارنامه با درصدهایی برای هر درس که با اغماض و خوشبینی می‌شود گفت میزان یادگیری دانش‌آموزان را سنجیده است.

در مدارسی که موسسات مختلف آموزشی نفوذ کرده‌ و آزمون دادن‌های مکرر را به عنوان تنها راه موفقیت تحصیلی جا انداخته‌اند البته دانش‌آموزان بیش از مدارسی که اینچنین نیست،آزمون می‌دهند که با این حال به این آزمون‌های مکرر هم از گوشه و کنار نقد وارد است.

اما در مدارسی که بنیه ضعیف مالی خانواده‌ها راه را برای جولان موسسات آموزشی و آمادگی کنکور بسته است، این آزمون‌های پیشرفت تحصیلی آموزش و پرورش است که بحث‌انگیزی می‌کند. یکی از ایرادهای این آزمون‌ها این است که دوباره دانش‌آموزان را در موجی از سوالات تستی قرار می‌دهد و نشان می‌دهد در سیستم آموزشی کشور همچنان غلبه با کنکور است. البته معلمان یکی از این مدارس به ما می‌گوید والدین دانش‌آموزان حتی خود بچه‌ها بویژه در دوره دبیرستان آزمون‌های تستی را دوست دارند و یک مدرسه هر قدر تعداد آزمون‌هایش بیشتر باشد تعداد مراجعانش نیز بیشتر است، چون در ذهن مردم، آزمون بیشتر مساوی است با بالا‌رفتن شانس موفقیت در کنکور.

اما با این که افکار عمومی برای تقویت بنیه تستزنی فشار می‌آورد این سیستم آموزشی است که باید افکار عمومی را به سمت درک عمقی مطالب متوجه کند که البته تا به حال چنین نشده و حتی آزمون‌های پیشرفت تحصیلی که به همت ادارات آموزش و پرورش استان‌ها نیز برگزار می‌شود مبتنی بر پرسش‌های چهار گزینه‌ای است.

با این حال فراتر از این ایراد، اشکالات دیگری نیز بر آزمون‌های پیشرفت تحصیلی وارد بوده که از ساختار پرسش‌ها فراتر است. جعفر خرازی، کارشناس آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ما ایراد اصلی این آزمون‌ها را برگزار شدن و بعد هم رها شدنشان می‌داند، به طوری که دانش‌آموزان در یک روز مشخص آزمون می‌دهند و در یک روز معین کارنامه می‌گیرند و بعد همه چیز تمام می‌شود و کسی کاری ندارد سرنوشت تحصیلی دانش‌آموز ضعیف چه می‌شود. او معتقد است این آزمون‌ها زمانی در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان اثر دارد که از طریق آن، درد شناخته شده و برای آن درمان و علاج پیش‌بینی شود، نه این که آزمونی گرفته‌ و نمره‌هایی پخش شود و بعد هم تمام.

همصدا با او، توکل واثقی، کارشناس دیگر آموزش و پرورش نیز آزمون‌های پیشرفت تحصیلی را در پیشرفت درسی دانش‌آموزان در کل بی‌ثمر می‌داند و به ما می‌گوید خودش شاهد بوده که بر سر برخی جلسات آزمون، معلمان پاسخ پرسش را به دانش‌آموزان رسانده‌اند. به گفته واثقی، برخی معلمان اینچنین می‌کنند‌ ،‌ چون می‌خواهند میانگین نمرات دانش‌آموزان بالا برود و در نهایت رتبه مدرسه ارتقا یابد.

اما علاوه بر این مشکل، مشکلی دیگر نیز وجود دارد که هر دوی این کارشناسان بر آن تاکید دارند؛ پرسش‌های غیراستاندارد آزمون‌ها.

جعفر خزاری معتقداست آزمون‌هایی که موسسات مختلف آموزشی درمدارس بویژه مدارس غیردولتی برگزار می‌کنند حاوی پرسش‌های بسیارسختی است که این موسسات آنها را طراحی می‌کنند تا به مدارس ثابت کنند سطح سواد دانش‌آموزانشان پایین است و با این کار بتوانند کتاب‌های کمک آموزشی را بهتر بفروشند. از دید او آزمون‌های پیشرفت تحصیلی آموزش و پرورش کمتر آلوده به این مشکل است که با این حال بازهم دربرگیرنده سوالات دشواری است که بسیاری از دانش‌آموزان از پس پاسخدهی به آن برنمی آیند. توکل واثقی نیز می‌گوید تعدادی از پرسش‌های این آزمون‌ها با سطح ذهنی و میزان دانسته‌های دانش‌آموزان همخوانی ندارد که این باعث افت عملکرد آنها در زمان آزمون و در نتیجه کسب نمراتی می‌شود که نشان دهنده توان علمی واقعی آنها نیست.

به واسطه وجودهمین مشکلات است که بسیاری از کارشناسان، برگزاری آزمون‌های پیشرفت تحصیلی به سبک فعلی را ناکارآمد می‌دانند و درباره چرایی ادامه این آزمون‌ها دچار ابهام‌اند. البته شاید عده‌ای درسیستم آموزشی کشور به دلایلی، فوایدی در این آزمون‌ها دیده اند که به بقای آن وفادارند، ولی نقش پول‌هایی که از قبال برگزاری این آزمون‌ها در کشور جابه جا می‌شود و به گردش چرخ‌هایی در سیستم آموزشی کمک می‌کند، نباید نادیده گرفته شود.

آموزش و پرورش؛ 2 موضع دور از هم

اگرآزمون‌های پیشرفت تحصیلی را به واسطه اسمشان تحلیل کنیم باید آزمون‌هایی باشد که به پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان منجر شود، یعنی ضعف‌ها را بشناسد و آنها را تقویت کند، در حالی که میزان پیشرفت تحصیلی هر دانش‌آموز در طول سال تحصیلی را هم می‌سنجد و از این طریق عملکرد نظام آموزشی را بررسی می‌کند.

پس ذات این آزمون‌ها خوب است و مورد تائید و آنچه مورد نقد است نحوه برگزاری آنهاست، نقدی که حتی در بدنه آموزش و پرورش نیز مطرح است. نقاد این آزمون‌ها این بار عظیم محبی است، مدیر کل متوسطه اول وزارت آموزش و پرورش که در گفت‌وگو با جام‌جم مهم‌ترین ایراد وارده بر این آزمون‌ها را استاندارد نبودن‌شان می‌داند. او می‌گوید آزمون استاندارد آزمونی است که از یک سو مشخص می‌کند دانش‌آموزان تا چه اندازه به استانداردهای یادگیری رسیده‌اند و از سوی دیگر نه فقط محفوظات آنها که همه ابعاد و سطوح یادگیری در آنها را می‌سنجد.

محبی به همین دلایل به سوالات سخت و پیچیده در آزمون‌های پیشرفت تحصیلی نقد دارد، چون می‌گوید آزمون باید آن چیزی را بسنجد که دانش‌آموز باید یاد بگیرد نه آنچه که فراتر از حوزه یادگیری اوست. او بتازگی به استان‌ها یک دستورالعمل نیز داده مبنی بر این که بجز آزمون‌های استاندارد هیچ آزمونی برگزارنکنند و این آزمون را نیز بعد از ‌دی برگزار کنند تا نتایجش قابل استناد باشد. طبق تحلیل او این کار باعث می‌شود‌ اگر میانگین نمره امتحانات یک استان در یک درس مثلا 18 بود و آزمون استاندارد پیشرفت تحصیلی این نمره را مثلا 12 نشان داد، این تناقض بین دو نمره مشخص شود و کارشناسان برای حل مشکل اقدام کنند.

البته وقتی ازعلی افشانی، مدیرکل متوسطه دوم وزارت آموزش و پرورش درباره این آزمون‌ها سوال کردیم او به این صراحت درباره آنها موضع نگرفت و گفت گرچه ممکن است برخی‌ سوالات این آزمون‌ها استاندارد نبوده یا حاوی مشکلاتی باشد که کارشناسان بر آن دست می‌گذارند، ولی نمی‌شود همه آنها را به کل رد کرد. او البته حتی پذیرش صد درصدی این آزمون‌ها را هم ناممکن دانست چون به اعتقاد او فقط کمیته ساماندهی و آزمون‌های آموزش و پرورش است که می‌تواند در این باره اظهار نظر کند. اما تا آنجا که علی افشانی اظهار نظر کرد، راز تداوم حضور آزمون‌های پیشرفت تحصیلی خواست دانش‌آموزان و اولیای آنهاست، بویژه در دوره متوسطه دوم که دانش‌آموزان کنکور در پیش دارند و باید امتحانات نهایی را بگذرانند.

با وجود این، آزمون‌های پیشرفت تحصیلی از دوره متوسطه دوم و اول فراتر رفته و به دوره دبستان هم رسیده، به طوری که یکی از بخشنامه‌های مربوط به این آزمون‌ها که آذر گذشته در یکی از استان‌های غربی کشور صادر شده اجباری بودن آزمون‌های پیشرفت تحصیلی برای دانش‌آموزان ابتدایی را نشان می‌دهد. یکی از معلمان این منطقه با انتقاد ازشامل شدن دانش‌آموزان ابتدایی به ما خبرمی دهد برخی‌ دانش‌آموزان او حتی پرسشنامه و نحوه کار با آن را نمی‌شناسند، چه رسد به این که به تست‌ها پاسخ دهند و نتایج مطلوبی از خود به جا بگذارند.

البته نقد اصلی بر برگزاری آزمون‌های پیشرفت تحصیلی در دوره ابتدایی این است که اگر مبنا در این دوره حرکت به سمت ارزشیابی توصیفی یا دست‌کم تلفیقی از کمیت و کیفیت در ارزشیابی هاست، این که آزمون‌های تستی و کاملا کمی از دانش‌آموزان گرفته شود با روح این سیاست در تضاد است.

سنجش پیشرفت تحصیلی برای نظام آموزشی ما ضروری است؛ نظامی که همیشه انگ بی کیفیت بودن به آن نزدیک بوده و زمزمه‌های افت تحصیلی در آن به گوش می‌رسیده است. پس سنجش پیشرفت تحصیلی را باید جدی گرفت، اما نه به روش‌های غیراستاندارد فعلی که در بیشتر مواقع بجز تحمیل اضطراب، از دست رفتن وقت و هزینه و نتایج غیرقابل تعمیم و استناد ثمر دیگری ندارد.

مریم خباز /‌ گروه جامعه