فضاپیماها خواب ندارند

روزهای آذر امسال، شاهد کلید خوردن بخش‌هایی از مهم‌ترین ماموریت‌های ماجراجویانه فضایی بودیم که هر یک در نوع خود گام‌های کوچکی است برای جهشی بزرگ در تاریخ علم و کنجکاوی‌های بشر. در شرایطی که تا پیش از این ایستگاه‌های فضایی، ماه و سیاره‌ها مقصد بیشتر ماموریت‌های فضایی بوده‌اند، حالا دنباله‌دارها، سیارک‌ها و حتی اجرام ماورای مدار سیاره دوردست نپتون نیز در تیررس پیشرفته‌ترین ساخته‌های دست بشر درآمده است.

فضاپیمای داون

داون Dawn) به معنی سپیده‌دم) نام کاوشگری است که ناسا در پنجم مهر 1386 به‌منظور بررسی خرده‌سیاره سرس و سیارک وستا (دو جرم بزرگ در کمربند سیارک‌های منظومه شمسی بین مریخ و مشتری) به فضا پرتاب کرد. هم‌اکنون، این کاوشگر دیدار با سیارک وستا را تجربه کرده است. داون اکنون در مسیر رسیدن به سرس است. به نظر می‌رسد از اسفند امسال وارد مدار سرس شود و تا پایان فروردین 1394 به وضع مناسب برای ارسال تصاویر نزدیک از این جرم فضایی اسرارآمیز برسد. داون اولین ماموریت فضایی بود که در بیست و پنجم تیر 1390 از نزدیک از سیارک وستا عکسبرداری کرد و پس از آن حدود 14 ماه به نقشه‌برداری از سطح این سیارک پرداخت. حالا باز هم داون قرار است نخستین فضاپیمایی باشد که با سرس دیدار می‌کند. داون برای این کار باید فاصله 168 میلیون کیلومتری بین وستا و سرس را بپیماید؛ فاصله‌ای که حدود 18 میلیون کیلومتر بیشتر از فاصله میان زمین تا خورشید است. آزمایشگاه جت پیشران ناسا مجری و هدایتگر این پروژه بوده و افرادی از کشورهای اروپا با این سازمان در هدایت ماموریت مشارکت می‌کنند. دهم آذر امسال، این فضاپیما عکسی به زمین مخابره کرد که از فاصله 2‌‌/‌‌1 میلیون کیلومتری سرس گرفته بود. این بهترین تصویری است که داون تا به حال توانسته از خرده‌سیاره سرس تهیه کند. پیش از این بهترین تصویر از سرس را تلسکوپ فضایی هابل گرفته بود. در تصویر جدید داون از سرس، این خرده‌سیاره به روشنی سیاره زهره در آسمان زمین ثبت شده است. این در حالی است که قطر سرس حدود 950 کیلومتر و قطر سیاره زهره اندکی بیش از 12 هزار کیلومتر است.

پرتاب هایابوسا 2

آژانس اکتشافات هوافضای ژاپن که سال‌هاست جایگاه خود را در نقش یک رقیب جدی برای سازمان‌های فضایی شرق و غرب تثبیت کرده است، پنجشنبه سیزدهم آذر با پرتاب فضاپیمای هایابوسا‌2 (Hayabusa 2)، بار دیگر نشان داد که می‌تواند دست به چه ماموریت‌های متهورانه‌ای بزند. در روزگاری که همچنان طراحی ماموریت‌هایی با قابلیت بازگشت به زمین برای سازمان‌های فضایی نامدار آمریکا و روسیه کار پرهزینه و با ریسک بالایی محسوب می‌شود، هایابوسا 2، ماموریت نمونه‌برداری از سیارک 1999ju3‌ (162173) را برعهده دارد و قرار است پس از نمونه‌برداری به زمین بازگردد.

این فضاپیما قرار است تا تیر 1397 به سیارک مقصد برسد و به مدت 5 /1 سال پس از آن به بررسی و نقشه‌برداری بپردازد. سپس در آذر 1398 از سیارک جدا می‌شود و تا آذر 1399 به زمین باز خواهد گشت. ماموریت هایابوسا 2 بسیار شبیه به ماموریت قبلی هایابوسا 1 است؛ اما این بار قرار است از ابزاری مجهز به مواد منفجره برای کندن سطح سیاره به منظور استحصال نمونه‌های تازه و عمقی‌تر استفاده شود.

پرتاب فضاپیمای اوریون

مدت‌ها بود که با بازنشستگی شاتل‌های فضایی و تکیه بر فعالیت‌های بخش خصوصی فضا در ایالات متحده، روند انجام پروازهای ماجراجویانه فضایی، بویژه پروژه سفر انسان به مریخ در ابهام بود. اما جمعه چهاردهم آذر، آزمایش موفقیت‌آمیز پرتاب فضاپیمای اوریون : Orion) نامی است برگرفته از یک اسطوره یونانی و تداعی‌کننده صورت‌فلکی جبار) طی پرتاب با موشک دلتا 4 سنگین، حاکی از آغاز فصل جدیدی برای نو شدن رویاهای سفر به مریخ و اوج گرفتن فضانوردان در مداری بالاتر از چند صد کیلومتری سطح زمین بود. واقعیت این است که با پایان ماموریت‌های سفر انسان به ماه در سال 1351، عملا رفت و آمد فضانوردان محدود به ایستگاه‌های فضایی در 400 تا 600 کیلومتری سطح زمین بود. حالا با اولین آزمون موفق اوریون به نظر می‌رسد پس از 42 سال، کم‌کم می‌توانیم مهیای شمارش معکوس برای سفر انسان به ماه، سیارک‌ها و مریخ با فضاپیمای اوریون شویم. اوریون ظرفیت حمل و بازگرداندن چهار فضانورد را دارد، اما در نخستین آزمایش بدون خدمه به فضا پرتاب شد تا بتواند به یکی از مهم‌ترین هدف‌های این پرتاب که بررسی اثر پرتوهای کیهانی بر بدن فضانوردان است، بپردازد؛ البته در شرایط بدون حضور انسان در فضاپیما و با استفاده از حسگرهای دقیق. این پرتاب که از ایستگاه نیروی هوایی کیپ کاناورال انجام شد، نخست قرار بود پنجشنبه سیزدهم آذر انجام شود که به‌دلیل وزش باد و بروز برخی مشکلات فنی به جمعه چهاردهم آذر موکول شد. اوریون طی این پرواز که چهار ساعت و 24 دقیقه به طول انجامید تا 481‌ 5 کیلومتری سطح زمین بالا رفت و پس از آن کم‌کم از ارتفاع خود کاست و در شرایطی که حرارت بدنه فضاپیما در زمان بازگشت مجدد به جو زمین به 200‌2 درجه سانتی‌گراد رسیده بود، در آّب‌های اقیانوس آرام، در 965 کیلومتری جنوب‌غرب سن‌دیه‌گو سقوط کرد تا گروه امداد به بازیابی ماژول خدمه فضاپیما بپردازد.

نیوهورایزونز از خواب زمستانی بیدار شد

نیمه‌شب شنبه پانزدهم آذر به وقت ایران، زمانی بود که فضاپیمای پیشتاز نیوهورایزونز ( New Horizones یا افق‌های نو) که دی 1385 به فضا پرتاب شده بود با دستور مهندسان این پروژه از حالت خواب زمستانی (Hibernation) خارج شود تا مهیای اجرای ماموریت در مدار پلوتو شود. نیوهورایزونز اکنون بیش از چهار میلیارد کیلومتر از زمین دور شده است. این فاصله به قدری دور است که ارسال پیام یا دریافت هرگونه داده از این فضاپیما حدود چهار ساعت طول می‌کشد. طی قریب به هشت سال که از پرتاب این فضاپیما می‌گذرد، نزدیک به نیمی از این مدت را فضاپیما در حالت خواب زمستانی گذرانده تا بتواند انرژی بیشتری ذخیره کند. این فضاپیما تا تابستان سال آینده به نزدیکی پلوتو می‌رسد و بیست و سوم تیر 1394 در نزدیک‌ترین فاصله از پلوتو قرار خواهد داشت.

پلوتو که پیش از این جزو سیاره‌های منظومه شمسی محسوب می‌شد، اندک زمانی پس از پرتاب فضاپیمای نیوهورایزونز با تصمیم جمعی از اخترشناسان در نشست اتحادیه بین‌المللی نجوم به‌دلیل تفاوت‌های بنیادی در اندازه، ساختار و مدار با دیگر سیاره‌ها در منظومه شمسی در تقسیم‌بندی جدیدی در رده «خرده‌سیاره‌ها» قرار گرفت. پلوتو با قطر حدود 400‌2 کیلومتر دارای پنج قمر شناخته شده است که اولین مورد آن به نام کارن در سال 1357 کشف شد. سپس حدود یک سال پیش از پرتاب نیوهورایزونز دو قمر دیگر برای این سیاره کوچک به نام‌های نیکس و هیدرا کشف شد. جالب اینجاست که در مدت هشت سالی که از پرتاب این فضاپیما می‌گذرد، حدود سه سال پیش، دو قمر جدید دیگر به نام‌های کربروس و استیکس برای این دنیای کوچک و خبرساز کشف شد. نکته قابل ‌توجه این است که پیش‌بینی شده است مدت زمان لازم برای ارسال داده‌های نیوهورایزونز به زمین (با توجه به فناوری به ‌کار رفته در این فضاپیما که مربوط به سال 2006 است) دست‌کم دو سال طول بکشد و این یعنی چنانچه در این مدت هرگونه حادثه‌ای از قبیل برخورد این فضاپیما با جرمی کوچک در محدوده کمربند کوییپر رخ دهد، به دست رفتن همه امید و آرزوهای منتظر برای دریافت اطلاعات از مرزهای نهایی منظومه شمسی خواهد انجامید؛ دست‌کم تا وقتی که فضاپیمایی دیگر بتواند چنین فاصله بعیدی را بپیماید.

کاظم کوکرم