آیا هشدارهای وقوع زمین‌لرزه قابل اطمینان است؟!

جام جم سرا: به باور نگارنده نباید چنین هشدارهای بی‌اساسی داده شود و از اساس نیز باید موجبات ایجاد هراس اجتماعی برچیده شود. در این مورد چند توضیح را به اختصار لازم می‌دانم:

۱- پیش‌بینی زلزله هنگامی به عنوان یک فعالیت علمی می‌تواند مطرح شود که تیم پیش بیتی کننده زلزله‌ای شدید را (با بزرگای ۶ یا بالاتر، بعضی از منابع پیش‌بینی رخداد ۷ به بالا را به عنوان پیش‌بینی قابل اعتنا تلقی می‌کنند) در بازه مشخصی از زمان و محدوده مشخصی از مکان را بتواند پیش‌بینی کند. به نحوی که اعلام این پیش‌بینی قابل صحت‌سنجی (سنجش درستی یا اشتباه بودن آن) باشد. هر نوع برآورد کلی از افزایش احتمال رخداد زمینلرزه‌ای با بزرگای نامشخص قابل طرح به عنوان «پیش‌بینی زلزله» (و تعیین هشدار و آماده‌باش برآن اساس) نیست.

۲- نرم‌افزارهایی در کارهای علمی از سوی دانشمندان مورد استفاده قرار می‌گیرد که با آن نرم‌افزار می‌توان بر اساس «یک الگوریتم ریاضی مشخص» به انگاره یا الگو (pattern) مشخصی از رخداد یک زمین‌لرزه بعدی رسید. هرگاه چنین شود فقط «یک شاهد» از احتمال رخداد بعدی به دست آمده است. برای اعلام پیش‌بینی و هشدار و آماده‌باش مربوطه وجود «حجم قابل ملاحظه‌ای از داده‌های آماری» که قابل سنجش و آزمون با "چند روش مختلف" باشد لازم است. اگر چنین نباشد، بر اساس داده‌ای محدود نمی‌تواند به پیش‌بینی تلقی شود.

۳- در نبود پیش‌نشانگرهای شناخته‌شده؛ هر نوع استناد صرف به "تک الگوریتم‌های پیش‌یابی" (بتنهایی) غیر قابل اعتنا و غیر قابل اعتماد است.

۴- عدم قطعیت زیاد در الگو و انگاره رخداد زمین‌لرزه‌ها، هم به مشکل بودن پیش‌بینی زمین‌لرزه انجامیده و هم موجب شده تا عدم قطعیت زیادی در پیش‌بینی‌های انجام‌شده موجود باشد.

۵- هر پیش‌نشانگر زمین‌لرزه نماینده‌ای از شرایط پیش از رخداد زمین‌لرزه و در نتیجه نمادی از حالت بحرانی در شرایط فیزیکی در زمین آن ناحیه قبل از وقوع زلزله است.. عدم تسلط به این پیش‌نشانگرها و نبود اطلاعات تفصیلی و آماری مفصل از چندین کانال مختلف پیش‌نشانگری، عملاً به عدم شناخت حالت بحرانی و عدم امکان برهم‌نهی پیش‌نشانگرها بر هم برای سنجش میزان قابلیت اعتنا و اعتماد آن پیش‌بینی‌ها می‌انجامد. به این ترتیب اعلام هر تغییری در "تک پارامتر قابل سنجش" به عنوان "پیش‌بینی" ممکن است به تصمیمات غلط مدیران در اعلام هشدار و آماده‌باش برای رخداد بعدی بیانجامد.

۶- از دیدگاه مدیریتی، باید گفت که تصمیم برای اعلام هشدار و آماده‌باش هنگامی ممکن و معنی‌دار است که بر پایه سنجش‌های چندگانه پارامترهای مختلف باشد. در چنین وضعیتی اعلام هشدار و آماده‌باش برای رخداد بعدی تنها و تنها در هنگامی معنی‌دار است که حداقل چند روش از روش‌های موجود به تأیید احتمال رخداد زمین‌لرزه "شدید" بعدی در "بازه زمانی" و "محدوده مکانی" مشخص منجر شده باشد.

۷- برای پیش‌بینی زمین‌لرزه دو راهبرد مهم وجود دارد: یکی رهیاف "پیش‌یابی زمین‌لرزه (یا پیش‌بینی احتمالی)" و دیگری "استفاده از پیش‌نشانگرهای زمین‌لرزه". برای روش‌های پیش‌نشانگری می‌توان به سنجش دو پارامتر مهم که در علم زلزله‌شناسی به عنوان پیش‌نشانگر "شناخته‌شده" معروف‌اند پرداخت: " تغییرات آب زیرزمینی" و "تغییرات گاز رادون" و البته پارامترهایی مانند "سنجش‌های الکترومغناطیسی، سنجش رفتار حیوانات، سنجش‌های یونوسفری، و سنجش‌های آنومالی‌های الکتریکی در پوسته زمین" هم قابل سنجش‌اند. در رهیافت احتمالی (پیش‌یابی) هم می‌توان از چندین روش مانند (سنجش‌های پارامتر لرزه‌خیزی، M۸، CN، و الگوریتم انگاره‌های خردلرزه‌ها و ...) استفاده کرد.

۸- در ایران در حال حاضر می‌توان تغییرات سطح آب زیرزمینی و سنجش‌های ژئوفیزیکی (الکترومغناطیسی، یونوسفر و ...) را می‌توان پایش کرد. اکثر روش‌های تعریف‌شده در رهیافت احتمالی نیز قابل انجام توسط محققان ایرانی است. هر نوع اعلام هشدار بر پایه تک پارامتری از پارامترهای مشروحه در فوق کاری نسنجیده و غیر علمی و غیر قابل اعتناست. ضمن اینکه شرط‌های ذکرشده در بندهای ۱ و ۲ در همین یادداشت هم باید برقرار باشد.

۹- امیدوارم این توضیحات کافی و شفاف کننده باشد. احتمال رخداد زمین‌لرزه در جاهایی که قبلاً زمین‌لرزه‌های مهم در آن‌ها رخ داده‌اند (مانند تهران، تبریز، مشهد و ...) همواره وجود دارد، و هر نوع القای شرایط خاص (بر پایه پیش‌بینی بر پایه تک پارامترها) بر پایه مطالعاتی محدود که به دلیل محدود بودن امکان و منابع بودجه‌ای برای پژوهش‌های با استانداردهای بین‌المللی، قابلیت اعتنای بالایی ندارند، و تعمیم آن به گستره‌های مهم و پرجمعیت و لرزه‌خیز، علاوه بر ایجاد هراس و نگرانی موجب سلب اعتماد و اطمینان مردم و مسئولان از پژوهش و علم می‌شود و بدقت و وسواس زیاد باید از چنین رفتارهای نسنجیده‌ای در کشور اجتناب نمود. (مهدی زارع/خبرآنلاین)

*انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی در «جام جم سرا» لزوماً به معنای تایید یا رد محتوای آن نیست و صرفاً به قصد اطلاع کاربران بازنشر می‌شود.