چگونگی احیای دریاچه ارومیه از نگاه کارشناسان

نجات دریاچه ارومیه از بحران فعلی جزء مواردی است که پس از شکل گیری دولت یازدهم تاکید زیادی بر آن شده است و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با مدیریت معاون اول رئیس جمهوری و در ذیل آن کارگروه ستادی تشکیل شد که از ابتدا طرح ها وجلسه هایی مبنی بر احیای این دریاچه را مدنظر داشته اند.

در راستای این طرح تا کنون 26 مصوبه برای احیای دریاچه ارومیه به تصویب رسیده است که از این میان می توان به استفاده آب یک سری از رودخانه ها مانند ارس، زرینه رود، تغییر الگو کشت کشاورزی اطراف دریاچه و طرح نکاشت یا به کاشت (کاشت بهتر) اشاره کرد.

دریاچه اُرومیه با نام سابق دریاچه رضاییه در شمال غربی ایران و در منطقه آذربایجان واقع شده است. این دریاچه طبق آخرین تقسیمات کشوری، بین دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی تقسیم شده است.

این دریاچه بزرگ ترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه آب شور دنیا است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و عمدتاً از رودخانه های زرینه رود، سیمینه رود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می شود.

اما حالا این دریاچه در خطر خشک شدن کامل قراردارد و طی ۱۳ سال گذشته ۶ متر کاهش سطح داشته است. اختصاص ۹۰٪ منابع آبی منطقه به بخش کشاورزی، تبخیر زیاد در پی گرم شدن هوا و برداشت غیرمجاز از آب های زیرزمینی در پی حفر چاه از دلایل خشک شدن این دریاچه اعلام می شود.

کارشناسان می گویند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست محیط منطقه را تغییر خواهد داد.

یکی از طرح هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از نقاط دیگر به ویژه رود ارس است اما این ایده با مخالفت هایی روبرو است. در مرداد ماه سال ۱۳۹۰ مجلس شورای اسلامی با دو فوریّت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد.

موضوع دریاچه ارومیه با حضور مسئولان و کارشناسان در برنامه مناظره شبکه یک به بحث گذاشته شد. محوری ترین بحث برنامه پنجاه و هفتم ارزیابی راهکارهای موجود برای احیای دریاچه ارومیه بود.

تغییر الگو کشت از عوامل خشکی دریاچه ارومیه

رییس گروه علمی احیای دریاچه ارومیه در ابتدای این مناظره گفت: افزایش سطح زیر کشت آبی در اطراف دریاچه یکی از دلایل مهم آسیب دیدن دریاچه ارومیه است.

مسعود تجریشی تغییر الگوی کشت را یکی از دلایل اصلی خشکی دریاچه ارومیه دانست و گفت: در حاشیه این دریاچه به سمت محصولاتی رفتیم که نیاز بیشتری به آب دارد و این موضوع باعث مشکل شد.

رییس گروه علمی احیای دریاچه ارومیه ضمن تاکید بر اینکه باید در باره راه کار ها صحبت کرد گفت: ما اگر دریاچه را در شرایط کنونی نتوانیم تثبیت کنیم با مشکلات بسیاری روبه رو خواهیم شد.

تجریشی افزود: اگر نتوانیم مشکل دریاچه ارومیه را رفع کنیم مردم منطقه با مشکل روبه رو می شوند. در صورت خشک شدن دریاچه ارومیه مردم منطقه با بیماری های مختلف چشمی، ریوی، قلبی و دیگر بیماری ها روبه رو می شوند.

وی عنوان کرد: باید برای دو سال اجازه دهیم وضعیت دریاچه بدتر نشود و محدودیت کشت آبی در منطقه اجرا کنیم. البته اگر بارندگی مناسب باشد این محدودیت ها اجرایی نمی شود.

تجریشی با بیان اینکه ما در 10 سال آینده برای احیاء دریاچه ارومیه برنامه های مختلفی داریم اظهار داشت: بیشتر این اقدامات به نفع کشاورزان است و با دانشگاه تبریز و ارومیه چند نشست برای توانمند کردن کشاورزان این منطقه داشته ایم و انتظار داریم که نمایندگان هم با دستگاه های اجرایی هماهنگ شوند تا یک الگویی برای دیگر دستگاه ها باشد.

وی تصریح کرد: براساس پژوهش های صورت گرفته از خشکسالی بسیار شدید به خشکسالی ضعیف منتقل شده ایم به همین دلیل در نظرداریم 8 درصد سالانه سطح ریز کشت آبی را در این منطقه کاهش دهیم.

تجریشی خاطر نشان کرد: تنها محدودیتی که گذاشته ایم این است که برای 3 سال می خواستیم که آب های جاری را در دریاچه ارومیه رها کنیم ولی امسال به دلیل بارش باران این کار را نمی کنیم.

وی تاکید کرد: اگر فناوری را وارد کشاورزی کنیم، می توانیم رشد کشاورزی را داشته باشیم.

احیای همزمان کشاورزی و دریاچه ارومیه

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی هم در این مناظره گفت: باید قبول کرد که دریاچه ارومیه و کشاورزی را می توان در کنار هم داشت.

جواد جهانگیر زاده با اشاره به اینکه 30 درصد مشاغل منطقه در حوزه کشاورزی فعال است اظهارداشت: اکنون 2 هزار و 100 میلیون تومان درآمد کشاورزی در منطقه داریم.

وی افزود: برخی از سد های منطقه را تعطیل کردند در حالی که برخی از این سد ها آب شرب منطقه را تامین می کردند.

نماینده مردم ارومیه در مجلس گفت: باید مدیریت مصرف آب را بدرستی انجام دهیم اما این به این معنی نیست که به مردم لطمه بزنیم.

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی در ادامه گفت: از دولتمردان و مسوولان می خواهیم که به منطقه بیایند و از دور برای دریاچه ارومیه تصمیم نگیرند.

جهانگیر زاده تاکید کرد: مشکلات دریاچه ارومیه را باید از نزدیک نظاره کرد و بر اساس نیاز های منطقه برای آن چاره اندیشید.

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه موضوع تالاب های داخلی کشور ما تا حدودی شبیه هم است گفت: نمی توانیم به کشاورز منطقه ایراد بگیریم که چرا دنبال محصولات پر مصرف در زمینه آب می رود در حالی که در آمد زندگی او از این راه تامین می شود.

جهانگیر زاده افزود: ما سال 74 بالاترین میزان آبی کشور را داشتیم اما از سال 75 آب دریاچه ارومیه مستمر روبه کاهش گذاشت.

وی با اشاره به اینکه کشاورزی منطقه در طول سه سال یک سوم افزایش یافته است گفت: اشتباهی در سال 75 توسط دولت صورت گرفت که باعث از بین رفتن آب دریاچه شد.

این نماینده مجلس تاکید کرد: تمام مردم آذربایجان برای احیاء دریاچه ارومیه کاملا مصمم هستند.

جهانگیر زاده تاکید کرد: باید دقت کرد که درآمد هر خانوار روستایی در آذربایجان غربی 7 میلیون تومان در سال است در حالی که در سراسر کشور این میزان 13 میلیون تومان محاسبه می شود.

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی در ادامه گفت: زمانی که در ارومیه فعالیت صنعتی وجود ندارد مردم نیاز خود را از کشاورزی تامین می کنند؛ نباید چوب خشکی دریاچه ارومیه بر سر کشاورزی شکسته شود.

جهانگیرزاده افزود: برنامه های بیان شده خوش بینانه است اما اینها باعث ترس ما می شود زیرا از آینده می ترسیم.

وی افزود: زیر ده درصد کشاورزی ارومیه از سیستم های نوین و آبیاری قطره ای استفاده می کنند.

جهانگیرزاده در ادامه اظهار کرد نباید هیچ طرحی در دریاچه ارومیه اجرایی شود که کاهش درآمد کشاورزان را در پی داشته باشد.

وی تاکید کرد که با روش های جدیدتر می توان کشاورزی این منطقه را احیا کرد.

ریزگردها مشکل دیگر دریاچه ارومیه

نایب رییس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی یکی مشکلات دریاچه ارومیه را ریز گردها دانست و گفت: دریاچه ارومیه به لحاظ مواد معدنی که در سطح آن وجود دارد در صورت بروز طوفان ها می تواند به معضلی مهم برای منطقه از لحاظ ریز گرد ها تبدیل شود، از این رو موضوع دریاچه ارومیه نسبت به دیگر دریاچه های کشور از اهمیت بیشتری برخوردار است.

غلامرضا نوری افزود: البته دیگر دریاچه های کشور نیز مهم است و باید برای آن چاره اندیشی شود اما دریاچه ارومیه در اولویت است.

وی در ادامه گفت: احیاء دریاچه ارومیه و توسعه کشاورزی پیشرفته و نوین که بتواند سهم خود را از آب کشاورزی داشته باشد با هم منافاتی ندارد و توام بایکدیگر قابل پیگیری است.

وی اظهارداشت: اگر تنها به احیاء دریاچه ارومیه فکر کنیم امنیت غذایی کشور با تهدید مواجه خواهد شد بنابراین باید هر دو گزینه در اولویت برنامه های دولت قرار گیرد.

نوری اضافه کرد: منکر زحمات ستاد احیاء دریاچه ارومیه نیستیم چراکه این اقدام با مشارکت دانشگاهیان برای نخستین بار به شکل جدی در کشور صورت گرفته و الگوی خوبی تلقی می شود.

وی ادامه داد: معتقدیم این اقدام ستاد احیاء دریاچه ارومیه نیز خالی از ایراد و اشکال نیز نمی تواند باشد و هدف ما ارایه راهکارهای مناسب برای رفع اشکالات اجرایی این طرح است.

این دانشجوی دکتری توسعه در دانشگاه، مطالعات اجتماعی طرح احیاء دریاچه ارومیه را کافی ندانست و گفت: دراین طرح باید از تمامی ذینفعان از جمله مردم، مسئولان منطقه مشارکت داده می شدند بنابر این این موضوع را یکی از ایراد طرح می دانم.

وی افزود: وقتی در اجرای طرح تمامی ذینفعان را مشارکت ندهیم چنین بر می آید که ما به دنبال محدود کردن کشاورزی منطقه هستیم این در حالیست که با توقف تولیدات کشاورزی باید به سیاست واردات محصولات کشاورزی بپردازیم.

نوری اضافه کرد: طرح احیاء دریاچه ارومیه تنها مختص به این حوزه نیست، بلکه باید این طرح با عنوان الگو در سایر استان ها و دشت های کشور همچون اصفهان، مرکزی، جنوب شرق کشور اجرایی شود.

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی گفت: مجلس ماده ای را تصویب کرد که بر اساس آن دولت می تواند حق آب را بخرد.

وی تاکید کرد: با 15 درصد افزایش راندمان آبی می توانیم مشکل را پشت سر بگذاریم.

تولید داخل و امنیت غذایی کشور

حسن حیدری کارشناس ارشد ماشین های کشاورزی دانشگاه تهران ضمن اعتراض به نحوه سوال و اولویت بندی صدا وسیما و مجریان برنامه گفت: چرا ما باید به دنبال اولویت گذاری برای دولت باشیم،این در حالیست که مسائل واقعی کشور را باید به درستی برای مردم ترسیم کنیم.

وی افزود: برای مخاطب این تصور بوجود می آید که حکمرانی راحت است و باید بین احیای دریاچه ارومیه و کشاورزی منطقه یک مورد انتخاب شود.

این پژوهشگر مرکز تحقیقات راهبردی غذا و کشاورزی دانشگاه تهران افزود: دوگانه انگاری های اشتباه در فضای رسانه های نوشتاری و تصویری کشور باعث برخی سطحی نگری ها شده است، بنابراین انتظار می رود مسائل و مشکلات کشور به درستی تبیین شود تا مردم و کشاورزان متوجه مسائل اصلی کشور شوند.

وی تاکید کرد:لازم است در ابتدای امر از چنین دوگانه انگاری هایی در کشور جلوگیری شود.

وی مشکل اصلی کشور را محدودیت شدید منابع آبی عنوان کرد و گفت: اما به دلیل مسائل بین المللی، جغرافیایی و تاریخچه مرز و بوم باید امنیت غذایی کشور متکی به تولید داخل باشد که در این راستا باید مصادیق اقتصاد مقاومتی به معنای واقعی کلمه اجرایی شود.

وی اضافه کرد: به طور حتم با اولویت گذاری بین احیاء دریاچه ارومیه و یا انتخاب کشاورزی منطقه این طرح به راهکار مناسبی نخواهد رسید و مشکل برجای خواهد ماند.

پیگیری احیاء دریاچه ارومیه

عیسی کلانتری وزیر سابق جهاد کشاورزی و دبیر ستاد و مجری طرح احیای دریاچه ارومیه ضمن تشکر از اعضای کارگروه احیاء دریاچه ارومیه همچون وزارتخانه های نیرو، جهاد کشاورزی ، اقتصاد و دارایی، صنعت، معدن و تجارت، دفاع و محیط زیست گفت: با همکاری اعضای کارگروه احیاء دریاچه ارومیه تمامی مصوبات ستاد احیاء تصویب شده و حمایت های لازم صورت می گیرد.

وی اظهارداشت: در سال 82 طی نامه ای وضعیت خشک شدن دریاچه ارومیه به رئیس جمهوری وقت آن زمان ارسال شد و با پیگیری این موضوع در سال های 89 و 90 رئیس جمهوری دولت یازدهم تصمیم بر احیاء این دریاچه گرفت.

وی با بیان اینکه زمان مناسب را برای احیای دریاچه ارومیه از دست داده ایم گفت: با اینحال تصور نمی کنم ستاد به دنبال تعطیلی کشاورزی منطقه برای احیاء دریاچه ارومیه باشد.

این دکتری فیزیولوژی محصولات زراعی از دانشگاه ایالتی آیووا ادامه داد: متاسفانه به دلیل نبود اطلاعات کافی و دقیق در این زمینه گاها از این مسئله سوء استفاده های سیاسی می شود.

وی تاکید کرد: ما به دنبال احیاء دریاچه ارومیه و بهبود کشاورزی و سرمایه گذاری در این بخش هستیم.

وی در پاسخ به این سوال که امسال پرداخت اعتبار برای طرح کاشت و اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار به دلیل بارندگی ها منتفی شده است گفت: برای تغییر الگوی آبیاری منطقه هیچ محدودیت اعتباری در حوزه دریاچه ارومیه نداریم.

دبیرکل خانه کشاورز اظهارداشت: دولت مصمم است با حفظ قدرت کشاورزان در احیاء دریاچه ارومیه گام بردارد و تمامی برنامه ریزی ها بر این مبنا صورت گرفته است.

وزیر کشاورزی دولت سازندگی عنوان کرد: در 15 سال گذشته آب دریاچه ارومیه 20 میلیارد متر مکعب کاهش پیدا کرده است.

وی با تاکید بر اینکه اولویت آب در همه جای کشور اب آشامیدنی است گفت: نمی توانیم آشامیدنی ارومیه را برای استفاده در کشاورزی و دریاچه قطع کنیم.

وزیر پیشین کشاورزی عنوان کرد: احیاء دریاچه ارومیه را سیاسی نکنید، رای مردم ربطی به دریاچه ارومیه ندارد.

وی با اشاره به چاه های غیر مجاز گفت: باید چاه های غیر مجاز را جمع کرد.

کلانتری افزود: امیدواریم مجلس بودجه احیای دریاچه ارومیه را افزایش دهد.وی عنوان کرد: ما حق آب را به قیمت روز از کشاورزان می خریم و از طرف دیگر سیستم های آنها را نیز بهینه می سازیم.

وی در ادامه گفت: دولت هزار و 404 میلیارد تومان برای احیاء دریاچه ارومیه اختصاص داده است و این رقم برای سال آینده به دو هزار و567 میلیارد تومان رسیده است اما اگر بودجه به موقع به دست ما نرسد بی فایده است.

کلانتری افزود: قبلا وقتی بحث از احیای دریاچه ارومیه به میان می آمد موضوع امنیتی می شد اما اکنون فضا بازتر شده است.

وی با بیان اینکه شهر تبریز اکنون کمبود آب آشامیدن دارد، عنوان کرد: ما 90 میلیون متر مکعب در سال آب به شهر تبریز می دهیم؛ هیچ کس نمی تواند آب تبریز را قطع کند؛ ما در آینده باید آب تبریز را از حوزه ارس تامین کنیم تا بتوانیم آب این شهر را از حوزه دریاچه ارومیه جدا سازیم.

کلانتری با بیان اینکه دولت 500 میلیارد تومان به احیاء دریاچه هامون اختصاص داده است، اظهار داشت: ورود دانشگاه به این کار، روش جدیدی در کشور است و دانشگاه صنعتی شریف توانست در 6 ماه پژوهش های اولیه را انجام دهد و آنرا تحویل ستاد احیاء دریاچه ارومیه دهد.

کلانتری تصریح کرد: دستگاه های اجرایی وظیفه دارند حجم آب را تحویل دهند یعنی وزارت نیرو باید با برداشت غیرقانونی از حوزه آبی برخورد کند.

مسوول ستاد احیاء دریاچه ارومیه افزود: کار فرهنگی در استان آذربایجان ارومیه وظیفه استانداری است و برنامه استانداری آذربایجان غربی، برنامه منسجمی است که باید با کمک همه ارکان این استان انجام شود و دولت تعهد داده 16 هزار میلیارد تومان برای احیا دریاچه ارومیه هزینه کند.(ایرنا)