مشترک مورد نظر از تلفن همراه استفاده نمی‌کند

به نظرم رسید شاید استاد برای شرکت در سمینار یا گذراندن دوره فرصت مطالعاتی به خارج از کشور سفر کرده است. اما چند روز قبل از مصاحبه شنیدم یکی از دوستان بتازگی استاد را در دانشگاه تهران ملاقات کرده است. با دفتر دکتر تماس گرفتم و استاد با خوشرویی زمانی را برای مصاحبه تعیین کرد. در حین مصاحبه متوجه شدم دکتر موسوی هیچ‌گاه مگر در شرایط اضطراری گوشی تلفن همراهش را روشن نمی‌کند. نه به این دلیل که اساسا با فناوری میانه خوبی ندارد، بیشتر به این دلیل که درباره مضرات فناوری‌های نوین روی ساختار پروتئین‌های بدن اطلاعات زیادی به‌دست آورده است. او معتقد است برای در امان ماندن از مضرات فناوری باید در زندگی میانه روی را سرلوحه کارمان قرار دهیم. این استاد ممتاز دانشگاه تهران درباره تاثیر عوامل مختلف در سبک زندگی امروز بشر بر روی سلامت تحقیقات گسترده‌ای انجام داده است که در این گفت‌وگو به این یافته‌ها اشاره می‌کند.

تمرکز اصلی کارهای تحقیقاتی شما در حوزه پروتئین‌ها بوده است. چرا پروتئین‌ها تا این اندازه مهم هستند؟

من در مرکز تحقیقات بیوشیمی ‌و بیوفیزیک دانشگاه تهران کار می‌کنم. در گروه بیوفیزیک فعالیت حوزه تحقیقاتی ما بیشتر درباره ساختار و عملکرد پروتئین‌هاست. اگر بخواهیم تعریفی از پروتئین‌ها داشته باشیم می‌توانیم بگوییم پروتئین‌ها ماشین مولکولی حیات هستند یعنی انجام همه کارهایی که در بدن ما و دیگر موجودات زنده انجام می‌شود برعهده پروتئین‌هاست. به عبارت دیگر در انجام همه کارها از دیدن تا شنیدن و حتی تکان دادن دستمان پروتئین‌ها نقش دارند. عملکرد این پروتئین‌ها ‌ حکمتی دارد و حکمتشان این است که کارهایی که انجام می‌دهند تابع ساختارشان است. وقتی در ساختار پروتئین‌ها به هر علتی تغییری ایجاد شود در انجام کارهایی که انجام می‌دهند تغییراتی ایجاد خواهد شد. این نشان‌دهنده رابطه بین ساختار و عملکرد پروتئین‌هاست. یعنی اگر ما بتوانیم یکی از این ساختارهای پروتئینی را بسازیم، می‌توانیم عملکرد مورد نظرمان را هم به‌وجود آوریم. وقتی فرد دچار بیماری می‌شود یعنی عملکرد پروتئینی در بدنش تغییر کرده است. تغییر عملکرد نتیجه تغییر ساختار پروتئین است. اگر ما بتوانیم ساختار پروتئین را به حالت اولیه بازگردانیم بیماری درمان می‌شود. تمرکز اصلی تحقیقاتی که ما در این مرکز انجام داده‌ایم نیز بر همین موضوع تاکید داشته است.

در دنیای امروز بشر وابستگی زیادی به فناوری‌های روز دنیا بخصوص گوشی‌های تلفن همراه پیدا کرده است. چرا گوشی تلفن همراه شما اغلب خاموش است؟

یکی از مطالعات ما درباره امواج تلفن همراه در محدوده فرکانس 960 مگاهرتز است. گروه تحقیقاتی ما اثر امواج تلفن همراه را روی پروتئین‌ها در بازه‌های زمانی نیم ساعت، یک ساعت و دو ساعت اعمال کرده‌اند و تغییرات ایجاد شده در پروتئین‌ها از جنبه ساختاری و عملکردی مورد بررسی قرار گرفته است. شش سال است که این تحقیقات را انجام می‌دهیم تا درباره اثر امواج تلفن همراه روی ساختار و عملکرد پروتئین‌ها به نتایجی دست پیدا کنیم. بررسی‌های انجام شده نشان داده است امواج تلفن همراه می‌تواند ساختار پروتئین‌ها را تغییر داده و در نتیجه در عملکرد پروتئین‌ها تغییراتی را ایجاد کند. آثار این تحقیقات در سطح نشریات علمی بین‌المللی منتشر شده است. بنابراین توصیه من این است که فقط در شرایط اضطراری از تلفن همراه استفاده کنیم؛ یعنی اگر جایی هستیم که به تلفن ثابت دسترسی داریم بهتر است تلفن همراه را خاموش کنیم و با تلفن ثابت مکالمه کنیم. باید به سبک زندگی توجه کنیم و سبکی را در پیش بگیریم که به بیماری منجر نشود.

یعنی باید از فناوری‌های روزدنیا هراس داشته باشیم؟

فناوری که از علم بین رشته‌ای، دانش و اخلاق سرچشمه گرفته باشد می‌تواند به فناوری سبز نزدیک شده و جامعه با ضریب اطمینان بیشتر از آن بهره‌مند شود. اما در بیشتر فناوری‌های امروزی بعد اقتصادی بیشتر مورد توجه است نه علم و اخلاق. فناوری‌هایی که در گذشته وارد زندگی بشر می‌شد بیشتر با هدف افزایش رفاه و کاهش مشکلات و محدودیت‌های موجود در زندگی قدم به زندگی‌مان می‌گذاشت. اما در فناوری‌های امروزی جنبه‌های اقتصادی نیز تا حد زیادی مورد توجه قرار گرفته ‌ که موجب می‌شود توجه به بعد اخلاقی تا حد زیادی کمرنگ‌تر شود. بخش وسیعی از فناوری‌های امروزی به درآمدزایی وابسته است. گوشی‌های تلفن همراه هم از جمله فناوری‌هایی است که در این گروه قرار می‌گیرد. ما باید بتوانیم برای سلامتی انسان و دیگر موجودات زنده برنامه‌ریزی کنیم.

همان‌طور که همیشه تاکید می‌شود مایع ظرفشویی برای پوست دست مضر است و باید‌ هنگام استفاده از مایع ظرفشویی حتما از دستکش استفاده شود. تلفن همراه هم همین‌‌طور است و باید در استفاده از آن نکات ایمنی مورد توجه قرار گیرد. مقالات گسترده‌ای درباره تلفن همراه به چاپ رسیده است. در یک سری از این مقالات گفته شده است اگر کسی به‌طور مداوم روزانه چند ساعت از گوشی تلفن همراه استفاده کند و در محیطی باشد که سقف کوتاه داشته باشد. علاوه بر این در این محیط در معرض امواج دیگری مانند امواج ناشی از رایانه قرار داشته باشد و همزمان دارویی هم بخورد مجموع این عوامل تزاحم ایجاد می‌کند و موجب می‌شود امواج تلفن همراه اثرگذاری بررسی بیشتری داشته باشد. به‌طور که موجب می‌شود طی پنج سال احتمالا برخی رشته‌های DNA که در بردارنده اطلاعات ژنتیکی است آسیب دیده یا پاره شود. اگر در فردی DNA آسیب ببیند این مشکل به نسل‌های بعدی هم منتقل می‌شود و به این ترتیب این‌گونه فناوری‌ها ناخواسته زندگی آیندگان را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین باید در استفاده از تلفن همراه احتیاط کنیم؛ احتیاط شرط عقل است.

ولی به نظر می‌رسد کمرنگ کردن نقش فناوری و بویژه تا این اندازه احتیاط در استفاده از تلفن همراه مانع از پیشرفت روزمره‌مان شود.

مهم‌ترین مسئله که امروز باید به آن توجه داشت و از سوی سازمان جهانی بهداشت نیز مورد تاکید قرار گرفته این است که یک کشور پیشرفته کشوری نیست که صنعتی و مجهز به فناوری‌های پیشرفته باشد. کشور پیشرفته کشوری است که سلامت باشد. سلامت از چهار جنبه مختلف حائز اهمیت است که این چهار جنبه عبارتند از سلامت جسمانی، ‌ روحی و روانی، ‌ اجتماعی و ‌ معنوی. ممکن است این سوال مطرح شود که چرا باید به سلامت معنوی توجه داشت. برای نشان دادن ارتباط بین اخلاق و فناوری یک منحنی ترسیم شده که نشان می‌دهد با رشد صعودی فناوری‌ها شاهد تنزل اخلاق بوده‌ایم. ما باید بتوانیم سلامت معنوی را هم به موازات رشد فناوری حفظ کنیم. اگر به معنویات لطمه‌ای وارد شود شخصیت انسان دچار آسیب می‌شود. در صورتی که خسارت به اصل وجود انسان وارد شود، در این شرایط مانند ماشینی خواهیم بود که فقط کار می‌کنیم و از زندگی بهره‌ای نمی‌بریم. زندگی انسان به معنویات و حالات ملکوتی او وابسته است.

شاید خیلی‌ها در ارتباط با استفاده از تلفن همراه موضع‌گیری کرده و بگویند ما اثر و نتیجه قرار گرفتن در معرض امواج تلفن همراه را ندیده‌ایم. پاسخ شما به این گروه از افراد چیست؟

اثرات ناشی از استفاده تلفن همراه با گذشت زمان و به مرور خود را نشان می‌دهد. یعنی ممکن است بعد از مدتی کاربران متوجه شوند براثر استفاده مداوم از تلفن همراه با ضعف شنوایی مواجه شده‌اند‌یا این که ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد بروز نسل جدیدی از بیماری‌های ژنتیکی یا محیطی در نسل‌های بعدی باشیم. وقتی فردی یک ساعت با تلفن همراه مکالمه می‌کند از نظر روحی و روانی آسیب می‌بیند، هر چند ممکن است خودش متوجه این تغییرات ایجاد شده نشود. در اثر قرار گرفتن در معرض امواج تلفن همراه، رادیکال‌های آزاد در بدن این فرد رشد می‌کند و مانند جرقه به تمام‌‌سلول‌ها و ملکول‌های بدن ضربه می‌زند.

آیا در زمینه بروز بیماری‌های مختلف که شیوع آن در جوامع امروزی رو به رشد است هم تحقیقاتی را انجام داده‌اید؟

بله یکی از زمینه‌های تحقیقاتی ما بیماری دیابت بوده است. امروزه با رشد دیابت نوع دوم در سطح کشور مواجه هستیم. دیابت نوع دوم یعنی در بدن فرد انسولین ترشح می‌شود، اما خوب کار نمی‌کند. یکی از مهم‌ترین مسائل تاثیرگذار در ابتلا به دیابت نوع دوم قرار گرفتن در معرض استرس یا تنش‌هاست. نمی‌توان مصرف زیاد قند را عامل اصلی بروز دیابت دانست، بلکه از آن مهم‌تر ایجاد تنش در چرخه ایجاد دیابت نقش ایفا می‌نماید. انسان در محیط‌های مختلف در معرض تنش‌های گوناگون است، از قبیل تنش‌های عصبی، تنش از طریق استفاده از غذا‌های صنعتی حاوی نگهدارنده‌ها یا استفاده زیاد از امواج تلفن همراه. تنش یا استرس به شکل رادیکال آزاد است که مانند جرقه عمل می‌کند. مجموعه رادیکال‌های آزاد در بدن رشد می‌کند و این جرقه‌ها به سلول‌ها، مولکول‌ها و بافت بدن آسیب می‌رساند و آنها را تخریب می‌کند. ما در تحقیقات این را یافته‌ایم که تنش یا رادیکال‌های آزاد در مقایسه با قندی شدن پروتئین‌ها اثرگذاری بیشتری دارد. یعنی مشابه قندی شدن پروتئین‌ها و با شدتی بسیار بیشتر اثر می‌کند. بنابراین یکی از عوامل تاثیرگذار در ابتلا به دیابت رادیکال‌های آزاد است که امواج تلفن همراه در ایجاد رادیکال‌های آزاد در بدن بسیار موثر است. امواج رایانه و مایکروفر هم می‌تواند در ایجاد رادیکال‌های آزاد در بدن تاثیرگذار باشد. امواج بی‌سیم و WiFi هم اثراتی به مراتب شدیدتر دارد؛ چون فرکانس آن بالاتر است.

پس برای حفظ سلامت انسان‌ها به موازات استقبال از فناوری‌های روز دنیا چه باید کرد؟

بیشتر فناوری‌های امروزی تیغ دو لبه است و باید با احتیاط آن را مصرف کرد. در شرایط امروز انسان نمی‌تواند این فناوری‌ها را استفاده نکند بلکه ‌باید آن را تعدیل و حسب ضرورت از آن استفاده کند. برای نمونه اگر امواج بی سیم و WiFi استفاده می‌کنیم در شب موقع خواب این دستگاه‌ها را خاموش کنیم و زیر این امواج با فرکانس بالا نخوابیم.

تاکید من، تعدیل کاربرد فناوری‌های روز در زندگی روزمره است. ما مجبوریم از فناوری‌های روز دنیا استفاده کنیم. امروز کمتر کسی را پیدا می‌کنید که تلفن همراه نداشته باشد. اما می‌توان استفاده از این فناوری‌ها را تعدیل کرد. گزارش شده است که حد مجاز استفاده از تلفن همراه برای فرد سالم 23 دقیقه در روز است و اگر فردی روزانه بیش از 23 دقیقه از تلفن همراه استفاده کند خارج از اندازه استفاده کرده است. دوز اشعه مانند دوز دارو است و نمی‌توان به جای یک قرص چند قرص مصرف کرد. من نظرم بهتر است این 23 دقیقه استفاده از تلفن همراه نیز به هوای آزاد محدود شود و تا حد امکان در فضاهای بسته از تلفن همراه استفاده نشود. برای افرادی که بیمار هستند یا دارو مصرف می‌کنند این آستانه تحمل بمراتب کمتر است. ما درباره تاثیر امواج تلفن همراه روی هموگلوبین فردی که به تالاسمی‌ مبتلا بوده است تحقیقاتی را انجام داده‌ایم. این تحقیقات نشان داده است که پس از گذشت یک هفته از زمانی که هموگلوبین آسیب می‌بیند در فرد مبتلا به تالاسمی‌ هیچ اثری از اصلاح ساختار پروتئین دیده نمی‌شود. اما در فرد سالم بعد از گذشت یک هفته ساختار پروتئین اصلاح می‌شود. بنابراین افرادی که بیماری خاصی دارند ‌باید در استفاده از فناوری‌های روز احتیاط بیشتر می‌کنند.

تنش‌هایی که بشر در زندگی روزمره با آن مواجه می‌شود فقط به تنش عصبی و روحی و روانی محدود نمی‌شود. بلکه باید تنش‌های دیگری از جمله تنش ناشی از امواج و تنش ناشی از مواد غذایی و مواد آرایشی و بهداشتی را هم به آن اضافه کرد. برای مثال خمیر دندان را در نظر بگیرید. در خمیر دندان برای جلوگیری از کپک زدن از مواد نگهدارنده‌ای مانند سوربات پتاسیم استفاده می‌شود. این ماده یک ماده اکسایشی قوی است که رادیکال‌های آزاد ایجاد می‌کند. معدودی از مردم می‌دانند که این ماده می‌تواند از طریق لثه وارد خون شود. ما در این زمینه با دستگاه AFM روی قندی شدن پروتئین‌ها تحقیقاتی را انجام داده‌ایم که نشان می‌دهد این ماده بسیار شدیدتر از قندی شدن پروتئین‌ها عمل می‌کند. در نتیجه فیبریل‌های درشت و شفافی در بدن ایجاد می‌شود که به ایجاد مسمومیت و بیماری‌زایی منجر می‌شود، به همین دلیل گفته می‌شود دیابت مادر بیماری‌هاست. ده‌ها بیماری در نتیجه ایجاد فیبریل‌ها یا ساختارهای فیتیله‌ای‌شکل به‌وجود آمده در بدن ایجاد می‌شود که پروتئین‌ها را به هم چسبانده و ساختارهای رشته‌ای شکلی ایجاد می‌کند که موجب ایجاد مسمومیت در بدن می‌شود. به همین دلیل شاید بهتر باشد به جای خمیردندان از نمک یا دهان شویه طبیعی استفاده شود.

هیچ‌کس تصور نمی‌کند شاید مسواک زدن یا بهتر بگوییم خمیر دندان می‌تواند موجب تشدید دیابت شود! بلکه تصور عمومی‌ این است که مصرف بیش از اندازه مواد قندی عامل اصلی ابتلا به دیابت است. بنابراین توصیه من این است که تا حد امکان از مقدار کمتری از خمیر دندان برای مسواک زدن دندان‌ها استفاده شود.

به نظر می‌رسد شما در زندگی خصوصی تابع سبک خاصی باشید. آیا در زندگی شخصی به نتایج و یافته‌های تحقیقاتی عمل می‌کنید؟

وقتی شخصی از این مسائل اطلاع دارد باید در زندگی شخصی به آنها عمل کند. اگر فردی می‌خواهد حرفش پیش رود در درجه اول خودش باید به آنها عمل کند. در قرآن کریم نیز تاکید شده است حرفی نزنید که به آن عمل نمی‌کنید. اگر من هشدار می‌دهم که از تلفن همراه باید در شرایط اضطراری استفاده شود خودم هم باید این را رعایت کنم. البته تاکید می‌کنم من هرگز استفاده از چیزی را منع نمی‌کنم بلکه تاکید من بر حفظ اعتدال در استفاده از این ابزارهاست. ما اصلا به این توجه نداریم که در زندگی امروز بیش از هر زمان دیگری از کنسروها استفاده می‌کنیم. کنسرو‌ها و نوشابه‌ها حاوی مواد نگهدارنده است. ما در زندگی امروز در مسیر صنعتی شدن قدم برداشته و استفاده از مواد غذایی تازه را کنار گذاشته‌ایم. سبک زندگی سالم تضمین کننده سلامت جامعه است.

علم بد نداریم اما مشکلات در فناوری‌های تهاجمی‌ است. اگر در فناوری‌ها به جای علوم تخصصی از علوم بین رشته‌ای استفاده شود زیان‌های فناوری‌ها تعدیل می‌شود. علم همیشه خوب است اما برای استفاده از علم در فناوری باید سراغ علم تلفیقی یعنی مجموعه علوم در کنار هم رفت. برای مثال در پوست سیب موادی وجود دارد که ضد مواد موجود در مغز سیب عمل می‌کند به همین دلیل گفته می‌شود بهتر است سیب را با پوست آن خورد. استفاده از علوم تخصصی در فناوری‌ها کفایت نمی‌کند بلکه باید از علوم بین رشته‌ای و جامع استفاده شود تا فناوری‌های زیست سازگار و زیست ساختار تولید شود. از همین رو امروز دنیا به این نتیجه رسیده که نسل ششم علم و فناوری دنیا به سمت علوم و فناوری‌های زیست الگو (Biomimetic) حرکت می‌کند.

این روزها بیشتر درباره چه موضوعی تحقیق می‌کنید؟

در اولین شماره نشریه نشاء علم از چند نفر از محققان خواسته شد درباره آهنگ بدن انسان که از DNA مشتق شده است مقاله‌ای بنویسند. براساس این مقاله اگر هر انسانی از خودش چند سی‌سی خون بگیرد، DNA آن را خارج کند و به کمک دستگاه IR فرکانس آن را شناسایی کند، می‌تواند به کمک یک نرم‌افزار اختصاصی برای این کار آهنگ خود را بشنود. هر انسانی آهنگ و ریتم خودش را دارد. گروه تحقیقاتی ما روی آوای پروتئین پژوهش می‌کند. پیش از این در هیچ جای دنیا روی آوای پروتئین‌ها کار نشده و گروه ما نخستین گروهی است که روی آوای پروتئین‌ها کار می‌کند و فرکانس آنها را توسط نرم‌افزار تعریف شده به ریتم و موزیک تبدیل می‌کند. در ادامه یک پروتئین از یک فرد بیمار و یک فرد سالم را مورد مقایسه قرار دادیم و دو موزیک استخراج کرده‌ایم. امیدواریم در آینده بتوانیم از نتایج این تحقیق در حوزه پزشکی استفاده کنیم تا بتوانیم از این روش برای تشخیص بیماری‌ها استفاده کنیم. یعنی مشابه آنچه ابوعلی سینا انجام می‌داد. ابوعلی سینا از ریتم نبض بیماران برای تشخیص بیماری استفاده می‌کرد که امروز همین تفکر عقلی به یک روش علمی ‌و مولکولی تبدیل شده است. هر انسانی آهنگ خودش را دارد که وقتی بیمار می‌شود این آهنگ تغییر می‌کند. به نظر من با تغییر حالات روحی افراد هم این آهنگ تغییر می‌کند. هر فردی آوای خودش را دارد که می‌تواند به آن گوش کند.

تحقیق در دنیای موجودات زنده از دیدگاه فیزیکدان‌ها

دکتر علی‌اکبر موسوی‌موحدی سال 1331 در ‌ شیراز متولد شد. مقطع دبیرستان را در دبیرستان البرز تهران گذراند و سپس در دانشگاه ملی ایران (دانشگاه شهید بهشتی) در رشته شیمی‌ پذیرفته شد. پس از آن برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد عازم دانشگاه میشیگان شرقی در آمریکا شد و سال 1365 در مقطع دکترای تخصصی بیوشیمی ‌فیزیک از دانشگاه منچستر انگلستان فارغ‌التحصیل شد. وی اکنون استاد تمام گروه بیوفیزیک در مرکز تحقیقات بیوشیمی‌و بیوفیزیک دانشگاه تهران است. بیوفیزیک از رشته‌های علمی‌ بین رشته‌ای محسوب می‌شود. در این قلمرو محققان با استفاده از روش‌های مبتنی بر علم فیزیک، شیمی‌ و دیگر علوم سیستم‌های زیستی مختلف از مولکول‌ها تا زیست ساختارها و حتی یک اکوسیستم کامل زیستی را مورد بررسی قرار می‌دهند.

به پاس خدمات ارزشمند و تاثیرگذار این استاد در حوزه‌های مختلف علم، پژوهش و نوآوری جوایز متعددی در کارنامه فعالیت‌های علمی ‌استاد به ثبت رسیده است که از آن جمله می‌توان به نشان درجه یک پژوهش دانشگاه تهران، جایزه بین‌المللی خوارزمی، دانشمند برجسته دانشگاه تهران، چهره ماندگار، پژوهشگر رتبه اول جشنواره رازی، پژوهشگر برجسته جایزه علمی ‌جشنواره علوم پزشکی ابن سینا، پژوهشگر ممتاز در جشنواره پژوهش و فناوری کشور، جایزه بنیاد ملی نخبگان ایران و اعطای عنوان استاد ممتازی دانشگاه تهران اشاره کرد.

از تحقیقات بنیادی تا نتایج کاربردی

یکی از تحقیقات جالب توجهی که در آزمایشگاه بیوشیمی‌فیزیک دانشگاه تهران زیر نظر استاد دکتر موسوی موحدی انجام شده است بررسی هموگلوبین پرندگان با هدف افزایش کارایی مصرف اکسیژن بوده است. پرندگان این توانایی را دارند که بدون مواجه شدن با مشکل افت اکسیژن در ارتفاعات بالا نیز براحتی و بدون محدودیت پرواز کنند. وظیفه نقل و انتقال اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در بدن برعهده پروتئینی به نام هموگلوبین است. این گروه از محققان، پرندگانی را که در ارتفاعات مختلف 2000 تا 12 هزار متری پرواز می‌کردند انتخاب کرده و هموگلوبین خون آنها را جدا کردند تا تغییرات ایجاد شده در ساختار و عملکرد این پروتئین را مورد بررسی قرار دهند. با افزایش ارتفاع فشار اکسیژن کاهش یافته و اکسیژن‌گیری پرنده‌ها بیشتر می‌شود. نتایج این بررسی‌ها نشان می‌دهد در پرندگانی که در ارتفاعات بالاتر پرواز می‌کنند هموگلوبین آبگریزتر می‌شود و به این ترتیب آزادسازی اکسیژن بیشتر خواهد شد.

مدتی پیش گروهی که در یکی از مرغداری‌های کشور کار می‌کردند متوجه شدند بسیاری از مرغ‌ها عطسه می‌کنند. نمونه‌های خون مرغ‌های سالم و بیمار دریافت و پژوهش روی آنها انجام شد و نتیجه این‌بود که مقدار نیروی آبگریزی هموگلوبین‌های نمونه بیمار کم شده است. بنابراین به کارکنان و مدیران این مرغداری پیشنهاد کردند در صورت امکان مرغداری را به ارتفاع بالاتری انتقال دهند و جالب این که پس از انجام این کار متوجه شدند مرغ‌ها دیگر عطسه نمی‌کنند. به این ترتیب نتایج یک کار بنیادی بعد از چند سال در یک حوزه کاربردی مورد استفاده قرار گرفت. این نشان می‌دهد اگر بخواهیم در سطح جامعه کار مفیدی انجام شود، کار را باید از تحقیقات بنیادی آغاز کرد. به عبارت دیگر تا تحقیقات بنیادی نباشد کار کاربردی مفید و مثمر ثمر انجام نخواهد شد. نتیجه یک کار بنیادی نشر مقاله است. نشر مقاله به این معنی است که مکاشفه ارزشمندی صورت گرفته است و در سطح ملی یا جهانی مورد ارزیابی دقیق علمی ‌قرار گرفته و این کشف را به صورت مقاله اعلام می‌‌کنند. فناوری‌های پیشرفته از چرخه علم گذر می‌کنند در صورتی که از چرخه علوم بین رشته‌ای نشأت یابد آن فناوری به فناوری سبز یا زیست سازگار نزدیک‌تر می‌شود جامعه می‌تواند با اطمینان بیشتر از آن استفاده کند.

فرانک فراهانی جم ‌/‌ گروه دانش