کشتار شیعیان به بهانه نشر توحید

بعد از شکل گیری حکومت سعودی‌ها بر حجاز و تسلط تفکر وهابیت در این سرزمین، گروهی در جهان اسلام پدیدار شدند که تنها روایت و تفسیر خود از دین را می‌پذیرفتند و هر گونه برداشت مخالف خود را خارج از اسلام می‌دانستند. از نظر این گروه، افکار و عقاید سایر مسلمانان قرابتی با قرآن و سنت نبوی ندارد و باید با آن مقابله کرد.

از موضوعاتی که وهابی‌ها همواره برآن تاکید می‌کردند این بود که هر نوع مظاهری که از نظر آنان خلاف آیین یکتاپرستی بود باید از بین برود. براساس تعریف حاکمان جدید عربستان، رفتن به زیارت مشاهد متبرکه و احترامی که سایر فرق اسلامی از جمله شیعه به پیشوایان مذهبی خود داشتند شائبه توجه به غیر خدا را در اذهان ایجاد می‌کند. افراطیونی که به این تفکر گرویده بودند گمان می‌کردند که ساخت قبور بزرگان دین و زیارت آن مقابله با آیین خداپرستی است و باید از بین برود.

سعودی‌ها و کسانی که تفکر وهابی داشتند نه تنها در حیطه حاکمیت خود این نوع افکار افراطی را ترویج می‌کردند و بسیاری از آثار دینی و تاریخی از جمله قبور ائمه اطهار در بقیع را به بهانه مبارزه با قبرپرستی تخریب کردند بلکه برای مسلمانان سایر ممالک اسلامی هم تعیین تکلیف می‌کردند. با چنین افکاری، برای وهابیون وجود مشاهد مشرفه و متبرکه‌ای که در عتبات عالیات بود قابل قبول نبود و به همین دلیل دنبال فرصتی برای هجوم به این شهرها بود.

اولین حمله در سال 1216 قمری اتفاق افتاد. سعود بن عبدالعزیز با 12 هزار نیروی رزمی شامل مردم نجد و عشایر جنوب و حجاز و تهامه به سمت کربلا حرکت کرد. در ماه ذیقعده بود که به حوالی کربلا رسید و در روز عید غدیر خم این شهر را به محاصره درآورد.

شهر آن زمان به جهت همزمانی با عید غدیر خم و عزیمت بسیاری از مردم به نجف برای حضور در مرقد امام علی(ع) و برگزاری جشن عید با کاهش جمعیت مواجه شده بود و مقاومت مختصری در بین اهالی باقی مانده شهر صورت گرفت.

نکته دیگر این‌که در آن زمان حاکم شهر شخصی به نام عمرآغا بود که از سوی سلیمان پاشا والی بغداد مسئول حفظ و حراست از شهر بود، اما عزم و اراده‌ای برای مقابله با هجوم وهابیون نداشت.

عاقبت مقاومت مردم شکست و با خراب‌شدن باروی شهر که به لحاظ مصالح ضعیف بود، نیروی مهاجم به زور وارد شهر شد. وهابیون به مجرد دسترسی به شهر در کوچه و خیابان به هر کسی که می‌رسیدند او را به قتل می‌رساندند و منزل او را غارت می‌کردند.

مهاجمان بعد از اشغال حرم و تخریب گنبد روی حرم، صندوق روی قبر را که حاوی زمرد و یاقوت بود گرفتند. اسب‌ها را کنار حرم بستند و در نزدیکی حرم قهوه دم کردند و بعد از مدتی مقبره امام حسین(ع) به صورت تلی از خاک درآمد. کشتار و غارت شهر تا حوالی ظهر با شعار «مشرکان را بکشید و کافران را ذبح کنید» ادامه پیدا کرد.

اشغالگرانی که اموال فراوانی را به غنیمت برده بودند از شهر خارج شدند و در حوالی برکه‌ای به نام ابیض فرود آمدند. موقع تقسیم غنایم خمس اول به سعود رسید و پیاده یک سهم و هر سواره دو سهم برداشت. براساس گزارش مورخان نجدی مانند ابن بشر و صلاح‌الدین مختار در این هجوم بیش از 2000 نفر از اهالی کربلا به اسم جهاد در راه خدا و نشر توحید کشته شدند.

از این تعداد 500 نفر در حوالی حرم و 50 نفر در حرم کشته شدند. بعد از مراجعت وهابیون، مردم شهر که از بی‌کفایتی عمرآغا به خشم آمده بودند او را دستگیر و در میدان شهر اعدام کردند. یکی از شیعیان هم بعدها به انتقام کشتار شیعیان و تخریب مقبره امام حسین(ع) با لباس مبدل به نجد رفت و خود را به سعود بن عبدالعزیز نزدیک کرد و در فرصت مناسب او را به قتل رساند.

تجاوز وهابیون در طول 12 سال بارها تکرار شد و تا آن موقع هم به خاطر بی‌سر و سامانی اوضاع عتبات عالیات که جزو متصرفات عثمانی‌ها بود عزم جدی برای برخورد وجود نداشت.

در گزارش دیگری آمده است که در سحرگاه نهم ماه صفر در سال 1221 بار دیگر وهابیون به عراق حمله و این بار نجف را محاصره کردند. مهاجمان حتی فرصت پیدا کردند که از دیوار باروی نجف بالا بروند و حتی نزدیک بود که شهر را به اشغال خود درآورند، اما مقاومت مردم نجف جواب داد و مهاجمان با تلفات زیادی مجبور به عقب‌نشینی شدند.

مردم نجف خاطره اشغال کربلا را در ذهن داشتند و برای این‌که دوباره آن تجربه تلخ تکرار نشود و آثار نفیس مرقد امام علی(ع) به تاراج نرود خزانه موجود بارگاه را به بغداد منتقل کردند.

آن زمان حوزه علمیه نجف جزو مراکز علمی معتبر شیعه بود و بسیاری از عالمان دینی در این شهر حضور داشتند. پیشوای شیعیان عراق در آن زمان، علامه شیخ جعفر کاشف‌الغطاء بود که در راس هسته مقاومت و دفاع شهر نجف قرار داشت.

سایر علما مانند شیخ‌حسین نجف، شیخ‌خضر شلال، سیدجواد صاحب مفتاح‏الکرامه، شیخ‌مهدی ملاکتاب و گروهی دیگر او را همراهی می‌کردند. مردم شهر از گوشه و کنار سلاح جمع کردند.

ظاهرا آن موقع تعداد مدافعان شهر اندک بود و برابر با نوشته منابع تاریخی به کمتر از 200 نفر می‌رسید. بسیاری از اهالی شهر، به محض شنیدن خبر هجوم وهابیون از بیم تکرار قتل و کشتار مردم کربلا در نجف از شهر فرار کرده و به عشایر عراق پناه بردند.

بنا بر گزارش ابن بشر در کتاب تاریخ نجد علت ناکامی وهابیون در این حمله وجود خندقی بود که دورتادور باروی شهر نجف کشیده شده بود و برای مهاجمان امکان بالا رفتن از دیوار شهر با وجود این بارو وجود نداشت. بعد از این‌که بسیاری از وهابیون در این محاصره کشته شدند، عقب‌نشینی کردند و شهر از محاصره درآمد.

در جمادی الثانی سال 1222 بار دیگر این تهاجم تکرار شد و وهابیونی که از حمله سال گذشته نصیبی نبرده بودند با 20 هزار نیروی جنگی، دوباره نجف را محاصره کردند. ظاهرا نجفی‌ها راه مقابله با مهاجمان را خوب آموخته بودند و مقاومت آنان باردیگر مهاجمان را ناکام گذاشت.

وهابیون که از این حمله طرفی نبستند به حله حمله کردند و بعد از حله به کربلا رفتند. شهر که محاصره شد، مقاومت مردمی شکل گرفت و جنگ از دو سو زبانه زد و از نیروهای دو طرف، بسیاری کشته شدند. با ادامه پایداری اهالی کربلا، وهابیون این بار نتوانستند وارد شهر شوند و برگشتند.

در سال‌های 1345 و 1346 نیز بارها وهابیون به نواحی مختلف عراق حمله و قتل و غارت کردند و گوسفندان و احشامشان را می‌گرفتند و خودشان را هم کشتار می‌کردند. سرانجام کار به جایی رسید که ‌عراقی‌ها به دولت انگلیس که نیروهایش در این سرزمین مستقر بود، شکایت کرده و گفتند یا شما جلوی وهابی‌ها را بگیرید یا ما خود شخصا از خویشتن دفاع کنیم که در پایان هواپیمای لشکر عراق وهابیون را عقب راند.

تکرار این حملات باعث شد که برخی از علمای دینی از جمله سیدمحمد مجاهد از کربلا به کاظمین مهاجرت کند و در آنجا ساکن شود. در طول مدت زمانی که وهابی‌ها به عتبات عالیات حمله می‌کردند، در حین محاصره شهرها، تعرضاتی هم به کاروان‌های زیارتی که از شهرها و کشورهای دیگر می‌آمدند، داشتند و با کشتن کاروانیان اموال آنها را غارت می‌کردند. بیشتر زائران ایرانی‌ها بودند که برای زیارت امام حسین(ع) آمده بودند و گرفتار وهابیون شدند و جان خود را از دست دادند.

فتاح غلامی / گروه تاریخ