معماری تاریخی شهرها در معرض فراموشی

کرمان یکی از این شهرهاست که نوع معماری و نمای ساختمان‌های آن در بافت تاریخی‌اش، همانند دیگر شهرهای تاریخی دچار تغییرات زیادی شده است. از یکسو برخی از ساختمان‌های مسکونی و تجاری بدون توجه به هویت بافت تاریخی این شهر، با سقف‌های شیروانی و نماهای شیشه و آلومینیوم ساخته شده است و از سوی دیگر، نماهای برخی از مغازه‌ها و ساختمانهای اطراف بازار با بافت تاریخی همخوانی دارد، اما به دور از تنوع و زیبایی است، با این همه اکنون مسئولان شهری درصدد جبران این ضایعه معماری هستند.

شهردار کرمان با اشاره به این‌که احداث ساختمان‌های جدید با نماهای آلومینیوم و شیشه به سیمای تاریخی شهر کرمان آسیب می‌رساند، به جام‌جم می‌گوید: شهرداری کرمان اکنون جلوی احداث نماهای شیشه‌ای، سرامیکی و رومی در بافت تاریخی و جدید شهر کرمان را گرفته است و برای کسانی که در طراحی نمای ساختمان‌هایشان هویت تاریخی شهر را در نظر بگیرند و از مصالحی همچون آجر و سنگ استفاده کنند، مشوق‌هایی همچون تخفیف در عوارض ساختمان، پرداخت بخشی از هزینه‌های احداث نمای ساختمان و بهسازی خیابان و کوچه‌های اطراف آن ساختمان را در نظر گرفته است.

ابوالقاسم سیف‌الهی با بیان این‌که براساس طرح تفصیلی بافت تاریخی شهر کرمان، نمای ساختمان‌ها باید با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی مشخص شود و نمای عمومی ساختمان‌ها فقط باید ترکیبی از آجر و سنگ باشد، می‌افزاید: به عنوان مثال نمای برخی از ساختمان‌هایی که در خیابان شهید باهنر واقع در بافت تاریخی کرمان ساخته شده است، کاملا براساس سبک معماری قدیم است و در نمای آنها از آجر، سنگ، کاهگل و پنجره‌هایی چوبی با شیشه‌های رنگی استفاده شده است که زیبایی خاصی به این منطقه از بافت تاریخی شهر کرمان بخشیده است.

به گفته وی در نوسازی نمای ساختمان‌های بافت تاریخی شهر کرمان نیز از آجر و کاهگل استفاده می‌شود و حتی رنگ‌آمیزی دیوارهای بافت تاریخی شهر نیز براساس طرح کاهگل صورت می‌گیرد.

تلاش برای حفظ سیمای تاریخی شهرها

یزد نیز از جمله شهرهای تاریخی کشور است که به‌دلیل استفاده از آجر و سفال در نمای ساختمان‌هایش توانسته بخش اعظمی از سیمای تاریخی‌اش را حفظ کند و نمای اکثر ساختمان‌هایش همچنان با هویت تاریخی شهر همخوانی دارد. براساس ضوابط طرح تفصیلی شهر یزد، استفاده از سطوح صیقلی برای نمای ساختمان‎ها در شهر یزد مجاز نیست و ساکنان بافت تاریخی ملزم به رعایت نمای کاهگل در منازل خود هستند و می‎توانند از ترکیب آجر هم در این مورد بهره بگیرند.

سرپرست شهرداری بافت تاریخی یزد با اشاره به تعامل مابین شهرداری و سازمان میراث فرهنگی یزد برای حفظ سیمای تاریخی ساختمان‌های قدیمی، به اقدامات صورت گرفته در بافت تاریخی شهر یزد برای حفظ نمای تاریخی ساختمان‌ها اشاره می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: شهرداری بافت تاریخی یزد برای نماسازی ساختمان‌های خیابان قیام یزد که بازار بافت تاریخی یزد در آن واقع شده است، یک قرارداد 700 میلیون تومانی با بخش خصوصی منعقد کرده است تا سیمای تاریخی این خیابان مرمت و حفظ شود.

احمد خواجه منصوری، هویت تاریخی ساختمان‌های بزرگ‌ترین شهر خشت و گلی جهان را در استفاده از آجر و کاهگل می‌داند و با بیان این‌که استفاده از نماهای کامپوزیت و آلومینیومی در ساختمان‌های یزد در حال افزایش است، می‌افزاید: نماهای کامپوزیتی با هوای خشک و گرم یزد سازگار نیست و با وجود این‌که سازمان نظام مهندسی یزد، استفاده از نمای آلومینیومی را در ساختمان‌ها ممنوع اعلام کرده است، مردم به دلیل ظاهر زیبای آلومینیوم، از این نما در ساختمان‌ها استفاده می‌کنند که به هویت تاریخی شهر یزد آسیب می‌رساند.

ظاهر ساختمان‌ها در شهر تاریخی اصفهان نیز طی سال‌های گذشته، با تغییری 180 درجه‌ای، جایگزین اصول مهمی چون رنگ، فرم‌ و هنر شده و دیگر تناسبی با روح حاکم بر معماری گذشته این شهر ندارد، گرچه به گفته جمشید نورصالحی، معاون معماری و شهرسازی شهرداری اصفهان پس از تصویب طرح تفصیلی این شهر، از سال 1390 به بعد، ضوابط و مقررات کمیسیون ماده 5 شورای عالی معماری و شهرسازی، کامل‌تر رعایت می‌شود و اکنون با کسانی که این ضوابط معماری و نماسازی را در احداث ساختمان‌هایشان رعایت نکنند، برخورد و حتی نمای آن ساختمان تخریب می‌شود.

به‌کارگیری راهبردی واحد

شهردار تبریز و عضو شورای سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور نیز ضمن ابراز نگرانی از ادامه روند کنونی در بخش معماری شهرهای تاریخی، به چگونگی تسریع این روند اشاره می‌کند و می‌گوید: همزمان با آغاز رویه بلندمرتبه‌سازی و احداث آپارتمان‌ در بافت‌های قدیمی و تاریخی، متاسفانه تلقی مجریان عمران شهری این بود که بلندمرتبه‌سازی با معماری سنتی در تضاد است؛ از همین رو با توسعه ساخت‌وسازها، سبک‌های بی‌‌روحی جایگزین معماری سنتی شهرها شد، در حالی که حرکت به طرف رویکردهای بلندمرتبه‌سازی می‌توانست توام با الگوها و خلاقیت‌های معماری فاخر ایرانی باشد.

صادق نجفی معماری تاریخی هریک از شهرهای کشور را از گذشته‌های دور متناسب با شرایط اقلیمی و فرهنگی همان شهر می‌داند و می‌افزاید: اما آنچه اکنون در رویه شهرسازی شهرهای کشور، بارز است، از رشد آپارتمان‌ها و برج‌هایی حکایت دارد که شکل و شمایل آن در تبریز، شیراز، اصفهان،یزد، کرمان و دیگر شهرهای تاریخی کشور، یکسان بوده و متکی بر کپی‌برداری از یک‌سری کلیشه‌های معماری غربی است.

وی با بیان این‌که کلیشه‌های معماری غربی، پاسخگوی هویت فرهنگی، ویژگی‌های اقلیمی و ذوق و سلیقه تاریخی شهرسازی کشور نیست، به تاکیدات رهبر معظم انقلاب درخصوص بازگشت هویت ایرانی و اسلامی به شهرها اشاره و تصریح می‌کند: اجرای طرح تفصیلی و هماهنگی سیاست‌های وزارت راه و شهرسازی با رویکردهای مدیریت شهری، می‌تواند در قالب یک راهبرد واحد، تناقض روح و کالبد شهرسازی کشور را تعدیل کند.

حکمت قاسم​خانی / جام‌جم کرمان