مصائب بازگشت تروریست‌ها

سلیم قسمی بیست و سه ساله سپتامبر 2013 برای پیدا کردن کار و کسب درآمد​تصمیم گرفت خانواده و نامزدش را در شهر «هی هلال» در حومه تونس ترک و به سمت مرز لیبی حرکت کند. او آنجا در یک عمده‌فروشی کار پیدا ‌کرد و امیدوار بود با پس‌انداز مقداری پول از این کار، هم بتواند مقدمات ازدواجش را فراهم و هم از والدینش حمایت مالی کند.

اما در لیبی او یک هم اتاقی تونسی داشت که تحت تاثیر ایده‌های افراط‌گرایانه از اسلام قرار داشت و بتدریج نظر سلیم را به سمت جهاد و مبارزه سوق داد. نتیجه این شد که او برای مبارزه در کنار دیگر گروه‌های شورشی به سوریه رفت و اول آوریل 2014 در یکی از نبردها کشته شد.

به گفته لطیفه، خواهر سلیم، او چند ماه پس از ترک لیبی با خانواده‌اش تماس گرفت. در آخرین روزهای سال 2013 او از شماره‌ای در ترکیه به خانه‌اش زنگ زد و به آنها گفت قصد دارد به سوریه برود. یک ماه بعد، سلیم بار دیگر و این دفعه از سوریه با خانواده‌اش تماس گرفت و از پیوستن خود به داعش خبر داد. او گفت مسئولیت تمیز کردن تفنگ‌های اعضای داعش را به عهده داشته و برای نبرد به میدان جنگ فرستاده نمی‌شود.

خانواده سلیم در تماس‌های مکرر تلاش می‌کرد او را متقاعد به فرار و بازگشت به تونس کند. سلیم در نهایت از داعش جدا شد، اما در مسیر بازگشت به خانه از سوی اعضای جبهه النصره بازداشت شد و به عضویت این گروه تروریستی درآمد.

در حالی که خانواده سلیم تلاش می‌کرد بار دیگر با او تماس بگیرد، فرد غریبه‌ای به تلفن همراه سلیم جواب داد و این جملات را بر زبان آورد: «ابو قتاده (لقب سلیم در جبهه النصره) امروز بعدازظهر به شهادت رسید و ما او را به خاک سپردیم. خداوند او را رحمت کند». لطیفه می‌گوید اگر برادرش شغلی در تونس داشت، هیچ وقت این اتفاقات رخ نمی‌داد. اگرچه او در این مدت تلاش کرده ردی از جنازه برادرش پیدا کند، اما اعتقاد دارد سلیم هنوز زنده است. البته خواهر سلیم به مشکل اصلی برادرش نیز اشاره دارد: «سلیم بیش از اندازه تحت تاثیر دیگران قرار می‌گرفت. مثلا اگر مدتی در کنار خلافکاران بود، ظرفیت تبدیل شدن به یک جنایتکار حرفه‌ای را داشت و اگر هم در محیط‌های دینی و مذهبی حضور داشت، بشدت تحت تاثیر آنها قرار می‌گرفت.»

عامل بیکاری

در واقع سلیم یکی از هزاران تونسی است که کشور خود را ترک کرده و برای مبارزه به سوریه رفته‌اند. بنا به گفته مقامات تونس، نزدیک به 3000 شهروند این کشور اکنون میان اعضای داعش یا جبهه النصره در سوریه می‌جنگند. اگرچه خواهر سلیم دلیل اصلی پیوستن برادرش به این گروه‌ها را بیکاری می‌داند، اما نگاهی به دیگر تونسی‌های درگیر در سوریه نشان می‌دهد که آنها به طبقات اجتماعی و اقتصادی مختلفی وابسته هستند. محمد اقبال بن رجب، مدیر «مرکز نجات تونسی‌های گرفتار در خارج از کشور» در این زمینه اظهار کرد: افرادی که از این کشور برای نبرد به سوریه رفته‌اند، از نقاط مختلف کشور و از طبقات اجتماعی متفاوتی هستند.

وی می‌افزاید: اگرچه این باور عمومی وجود دارد که این افراد از طبقات محروم و فقیر جامعه هستند، ولی ما با نمونه‌هایی رو‌به‌رو هستیم که به خانواده‌های متمول تعلق داشته یا کسب و کارهایی ثابت داشته‌اند. بن رجب به این موضوع اشاره می‌کند که او بیشتر با افراد جوانی روبه‌روست که کمتر از 30 سال داشته و براحتی شست‌وشوی مغزی می‌شوند.

بنا به گفته کارشناسان، فرآیند حرکت جوانان تونسی به سمت افراط‌گرایی معمولا از تعدادی از مساجد شروع می‌شود. گفته می‌شود پس از خیزش‌های مردمی سال 2011، برخی گروه‌های سلفی و افراطی توانستند کنترل این مساجد را به دست گرفته و از آنها برای تبلیغ دیدگاه‌های افراط‌گرایانه خود استفاده کنند.

محفوظ بلطی پنجاه و سه ساله که پسرش از حدود دو سال پیش برای نبرد به سوریه رفته، می‌گوید ورود جوانان به این شبکه‌ها معمولا از دعوت آنها به حلقه‌های آموزشی شروع می‌شود. این روابط به​تدریج شکل دوستانه‌تری به خود گرفته و افراد جوان را با محیط‌های اجتماعی جدیدی آشنا می‌کند. بلطی تصور می‌کند مدیران این شبکه‌ها از خلأ مذهبی موجود در جامعه تونس بیشترین سوءاستفاده را می‌کنند. دهه‌ها سکولاریسم اجباری و تعقیب گروه‌های اسلامگرا در تونس در کنار فقدان آموزش‌های مذهبی معتدلانه باعث شده تا جوانان این کشور به اهدافی از پیش آماده برای گروه‌های تندرو تبدیل شوند. بلطی در این زمینه اظهار می‌کند: من در این باره دولت و سیاستمداران را مقصر می‌دانم زیرا آنها بر موضوعاتی که در مساجد آموزش داده می‌شود، کنترلی ندارند. آنها در حال تبدیل کردن فرزندانمان به تروریست‌هایی واقعی هستند.

حزب اسلامگرای النهضه که در انتخابات پارلمانی سال 2011 به پیروزی رسید، بارها مورد انتقاد قرار گرفته که در مقابل گروه‌های تندرو با مدارا رفتار کرده است. در کنار بی‌توجهی النهضه به گروه‌های افراطی پس از انقلاب مردمی در تونس، باید به غفلت سیاستمداران در مقابله با گروه‌هایی همچون انصار الشریعه نیز اشاره کرد. ترور شکری بلعید، سیاستمدار چپگرای تونسی در فوریه سال 2013، زنگ هشدار را برای دولت اسلامگرای تونس به صدا درآورد و موجب شد تا النهضه به موضوع احزاب افراطی بیش از پیش توجه کند.

فرصت‌های ازدست رفته

اما بسیار دیر شده بود. وقتی دولت شروع به سرکوب و مقابله با این گروه‌های شبه‌نظامی کرد، هزاران جوان تونسی به این گروه‌های افراطی پیوسته و تعداد زیادی از آنها نیز برای جنگ به سوریه رفته بودند. براساس تحقیقی که اخیرا شبکه سی‌ان‌ان انجام داده، بیشترین تعداد مبارز خارجی در سوریه، متعلق به کشور تونس است. بلطی افزود: پسر من هنوز یک نوجوان بود که به سوریه رفت. او حالا می‌خواهد به خانه بازگردد.

علاوه بر این مسائل، تونس این روزها با یک چالش دیگر نیز مواجه است. بسیاری از جوانانی که برای نبرد به سوریه رفتند، در حال بازگشت به کشورشان هستند. وزارت کشور تونس اخیرا اعلام کرد نزدیک به 44 نفر از جهادی‌های تونسی در سوریه به کشور بازگشته‌اند.

کشورهای غربی اکنون در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه با این افراد باید برخورد کنند. در حالی که دانمارک با اتخاذ برنامه‌های بازپروری سعی می‌کند این افراد را بار دیگر به جامعه بازگرداند، انگلیس به فکر اقدامات سختگیرانه‌تر بوده و به دنبال تعقیب قضایی یا دستگیری این افراد است.

در تونس، دولت همچنان به دنبال برنامه و روشی برای برخورد با این جوانان است. بن رجب در این زمینه اظهار کرد: برخی از این افراد از جنگ بازگشته، بدون تشکیل دادگاه ماه‌هاست در زندان به سر می‌برند و این در حالی است که برخی از آنها پس از چند روز از دستگیری، آزاد شده‌اند. وی افزود: در واقع هیچ سیاست مشخصی در این زمینه وجود ندارد. ما باید مشخص کنیم که چه فردی قربانی این گروه‌ها شده و چه فردی به یک تروریست واقعی تبدیل شده است. در این میان افرادی هم هستند که برای استخدام جوانان بیشتر برای جهاد به تونس بازگشته‌اند.

بلطی که تلاش‌های فراوانی را برای بازگرداندن فرزندش انجام داده، داستان‌های ناامیدکننده‌ای از خانواده‌هایی شنیده که فرزندان جوانشان بتازگی به تونس بازگشته‌اند. وی می‌گوید: این خانواده‌ها می‌گویند فرزندانشان به محض ورود به کشور دستگیر شده‌اند و این در حالی است که مقامات دولتی هیچ توضیحی به خانواده‌های این افراد نمی‌دهند. او در حالی که سرش را از روی تاسف تکان می‌دهد، می‌گوید: نمی‌دانم در صورت بازگشت پسرم به کشور، چه سرنوشتی در انتظار اوست. به گفته کارشناسان، این در حالی است که تمام​ تلاش‌ها برای توضیح خواستن از وزارت کشور در این زمینه بی‌نتیجه بوده است.

فارین پالیسی / مترجم: حسین خلیلی