باغی با قابلیت ثبت جهانی

شاید او حتی تصورش را هم نمی‌کرد روزی تشکیلاتی به نام صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن فرهنگی و تاریخی با مشارکت بخش خصوصی، عمارت او را بازسازی کنند و با تغییر کاربری به یک مجموعه پذیرایی دیدنی و شگفت‌انگیز تبدیل شود.

به هر ترتیب، حاکم خوش‌ذوق، شهر تفت در 20 کیلومتری جنوب‌ غربی شهر یزد را انتخاب می‌کند؛ مکانی خوش آب و هوا که با کوه‌های سنگی در اطراف احاطه شده است؛ شهری که باغ‌هایش چشم‌اندازی دیدنی به آن بخشیده است؛ عمارتی می‌سازد در محله‌ باغ گلابدان تفت که بعدا باغ صدری‌اش می‌نامند؛ باغی به وسعت 13 هزار متر‌مربع با بنایی در قسمت شمال غربی‌اش که وقتی مردمان این روزگار، صاحبان ساختمان‌های بی‌روح نگاهش می‌کنند، انگشت به دهان می‌مانند. ساختمان تالاری بزرگ دارد که قسمت بالای آن با طاق‌نماهای محرابی تزئین شده است. پشت تالار فضایی وجود دارد که با فضای زیر بادگیر مرتبط است و هوای مطبوعی را به وجود می‌آورد. در یکی از اتاق‌های طبقه دوم تالار (جبهه شرقی) و در درون طاقچه‌ای نوشته قدیمی به چشم می‌خورد به قلم شخصی به نام عطاءالله مسندی‌نژاد اهل شیراز که به سبب ماموریت اداری از شیراز به تفت منتقل شده بود. او شرح برخورد و معاشرت خود با مردم تفت به‌ویژه زرتشتیان این شهر را با مداد روی دیوار به یادگار نوشته است؛ کاری که این روزها چندان پسندیده نیست.

در دو طرف تالار بعد از راهروهای پهنی که اتاق‌ها را به تالار مرتبط می‌کند، دو اتاق سه‌دری قرار دارد و پشت هر سه‌دری، دو اتاق دیگر ساخته شده که به سه‌دری‌ها و فضای پشت تالار راه دارد. در ضلع جنوب‌شرقی انتهای باغ، یک آسیاب آبی جا خوش کرده است. در جلوی ساختمان حوضی سنگی به وسعت تقریبی 500 مترمربع به چشم می‌خورد با 95 فواره که در نوع خود بی‌نظیر است. این باغ از دیدگاه معماری، منظر و پوشش گیاهی می‌تواند معرف الگوی کامل یک باغ ایرانی باشد. مردم تفت، این باغ را نمیر می‌خوانند؛ زیرا زمانی ارباب نمیر تفتی ـ از زرتشتیان بنام که یکی از شکسته‌بندهای ماهر تفت نیز بود ـ در آن زندگی می‌کرده است. در عید نوروز نیز بچه‌های مسلمان و زرتشتی در خانه او جمع می‌شدند و جشن می‌گرفتند.

باغ صدری سال 79 به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. برخی کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این باغ تاریخی از گزینه‌هایی است که می‌تواند به ثبت جهانی برسد.

مرمت و احیای باغ صدری

باغ صدری آذر 79 با شماره 2898 به ثبت ملی رسید و از سال 81 به سازمان میراث فرهنگی واگذار شد. از اواخر همان سال کار مرمت باغ آغاز شد. عملیات ساخت فضاهای میان‌افزا شامل آشپزخانه و موتورخانه، بام‌سازی و مرمت فضاها در دستور کار قرار گرفت. سپس باغ تاریخی صدری طی قراردادی 22 ساله، بیست و هشتم اردیبهشت 1387 از سوی صندوق حفظ و احیا برای مرمت تکمیلی، احیا، تجهیز و بهره‌برداری با کاربری مرکز سیاحتی، اقامتی، پذیرایی و فرهنگی به سرمایه‌گذار بخش خصوصی واگذار شد، هر چند در دو سال اول به دلیل مشکلات مالکیتی، شروع عملیات اجرایی آن به تأخیر افتاد. به هر ترتیب، این مجموعه پس از پنج سال با هزینه‌ای بالغ بر یک میلیارد ریال به بهره‌برداری رسید.

افتتاح مجموعه باغ صدری

پس از اتمام مراحل مرمت و بازسازی باغ و بنای آن، اوایل هفته گذشته در سفر رئیس میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور به استان یزد، در نهایت مجموعه باغ صدری افتتاح شد. در این افتتاحیه از لوح یادبود آیین احیاء بهره‌برداری از باغ صدری تفت پرده‌برداری شد. مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی که در مراسم افتتاحیه این مجموعه سخنرانی می‌کرد، گریزی به بناها و آثار تاریخی استان یزد زد که تعدادشان حدود 1500 اثر است که به گفته او تنها یک درصد از این آثار مرمت و احیا شده‌ است.

به باور او، سازمان میراث فرهنگی در بخش احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی از برنامه‌ها عقب است، چراکه اعتبارات این سازمان کمتر از احتیاجات آن است و سازمان نمی‌تواند به تنهایی پروژه‌های مرمت و احیا را به انجام برساند. با همه اینها، به اعتقاد او عملکرد صندوق اکنون مطلوب نیست و او انتظار فعالیت گسترده‌تری از سوی صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی دارد و امیدوار است در آینده مجموعه‌های بیشتری توسط این سازمان احیا شود: «بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته حوزه فعالیت صندوق در تمام استان‌ها گسترش خواهد یافت و امیدواریم هر ماه شاهد احیا و بهره‌برداری از یک پروژه با مشارکت مردم باشیم.»

سلطانی‌فر همچنین از تلاش‌ها برای بررسی و ارسال پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی استان یزد در یونسکو تا دو سال آینده خبر می‌دهد؛ بافتی تاریخی که بیش از 700 هکتار وسعت دارد و به اعتقاد او سرمایه گرانبهای این استان محسوب می‌شود.

باغ صدری، هدیه تفت به معماری جهان

پروژه مرمت و احیای باغ صدری تفت به همت یکی از سرمایه‌گذاران استان یزد به سرانجام رسید. اصغر نبیل، مدیرعامل شرکت مشیر یزد که تاکنون تجربه‌های موفقی در زمینه احیا و بازسازی بناهای قدیمی و تغییر کاربری آنها داشته، از مشارکت‌کنندگان اصلی در پروژه باغ صدری بوده است. هتل‌باغ مشیرالممالک یکی از این تجربه‌های موفق است که امروزه نه‌تنها به عنوان هتل و رستوران، بلکه یکی از جاذبه‌های گردشگری و دیدنی استان یزد به شمار می‌آید.

نبیل که مدیریت باغ صدری تفت را نیز به عهده دارد، معتقد است باغ تاریخی ـ فرهنگی نمیر از جمله مکان‌هایی بوده که بر اساس فرهنگ و معماری ایرانی بنا شده و همواره مورد توجه مسافران و گردشگران قرار گرفته است و شهرستان تفت را به عنوان زیباترین شهرستان یزد که آثاری زیبا و روستاهای زیباتری دارد در زمینه گردشگری معرفی می‌کند. او که باغ صدری را هدیه تفت به معماری جهان می‌خواند، خواستار همراهی و همدلی بیشتر مسئولان برای احیای کامل این مجموعه شده است. او مثالی می‌زند که اگر جلوخان زیبای این باغ که ‌‌اکنون از کاربری خارج شده است، کاربری دیگری برایش تعریف و احیا شود، با سردر فاخری که داراست بر منزلت و عظمت باغ می‌افزاید. همچنین آسیاب آبی این باغ می‌تواند با سرمایه‌گذاری و فکر و ایده به عنوان یکی از جاذبه‌های دیدنی احیا شود، به شرط آن‌که نخست مشکل مالکیت آن حل شود.

به گمان او، اعطای کاربری تجاری و اقتصادی به همراه حفظ کالبد و دقت در نگهداری و نظارت در اصل نگهداشتن بناها می‌تواند اقدام مهمی در حفظ و احیای این بناها محسوب شود. در غیر این صورت اگر در این بناهای فاخر و منحصر به‌فرد به بهانه آسیب‌رساندن بسته شود، خود به خود بعد از مدتی با کوهی از خاک روبه‌رو می‌شویم.

دقت در مرمت بناها

نکته‌ای که گاهی زحمت دست‌اندرکاران احیا و مرمت بناهای تاریخی را کمرنگ می‌کند، برخی بی‌توجهی‌های کوچک است؛ به عنوان مثال، برای مرمت باغ صدری با آن عظمتش زحمات زیادی کشیده شده و هزینه بالایی صرف شده است، اما آنچه سبب تعجب می‌شود، نمادی از فروهر است که به صورت برجسته بر دیوار تالار عمارت باغ نقش بسته است. از چند نفر از کارشناسان که می‌پرسم، دلیل و توجیهی برای حضور این نقش‌برجسته در این باغ ارائه نمی‌کنند. شاید هم ارباب نمیر تفتی زرتشتی، این نماد را در تالار عمارت خانه خود به یادگار گذاشته است. از سوی دیگر در انتهای باغ، عمارت دیگری به چشم می‌خورد که ظاهرا در مرمت آن تعجیل صورت گرفته و در آن از ظرافت‌های به کار رفته در مرمت عمارت اصلی خبری نیست.

به هر حال، باغ صدری یکی از آثار به جا مانده از فرهنگ و تاریخ اصیل ایرانی است. باید منتظر ماند و دید واگذاری و تغییر کاربری آن تا چه اندازه در حفظ و نگهداری آن از یکسو و از افزایش صنعت گردشگری نقش دارد.

بافت تاریخی یزد در انتظار ثبت جهانی

یکی از جاذبه‌های تاریخی شهر یزد که به آن شهرتی جهانی بخشیده بافت تاریخی آن است؛ بافتی که حتی خانه‌هایی به‌جا مانده از دوره ایلخانی در آن به چشم می‌خورد؛ خانه‌هایی که در آن زندگی همچنان جریان دارد. این بافت تاریخی مساحتی حدود 700 هکتار را شامل می‌شود که با شماره 15000 به ثبت ملی رسیده است. با وجود رکود نسبی تحرک اجتماعی، سلامت نسبی کالبد بافت تاریخی یزد، جایگاه خاصی به آن می‌بخشد و همچنان زمینه‌های اصیل، زنده و پویای فراوانی در تعامل بین شهروندان در آن مشاهده می‌شود. بافت تاریخی شامل محله‌ای چون فهادان، خرمشاه، سرجمع، میرقطب، یعقوبی، شش‌بادگیری و... است که در این میان محله فهادان قدمت بیشتری دارد. از ویژگی‌های مهم خانه‌هایی که در این بافت قرار دارد، می‌توان به حیاط مرکزی، تالار، اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری، دیوارهای بلند، آرایش و سازماندهی فضاهای گوناگون دور تا دور حیاط و نماسازی زیبای آنها اشاره کرد.

کمیل انتظاری ‌‌/‌ گروه فرهنگ و هنر