احساس نماها در عصر دیجیتال

کارشناسان و مهندسان این دو گروه هرگز همدیگر را ندیده بودند و ارتباط بین آنها فقط در قالب متن‌های ایمیلی بود. ظاهرا هر بار که یکی از اعضای گروه ایمیلی برای عضوی از گروه دیگر می‌فرستاد، طرف مقابل برداشتی منفی از لحن فرستنده داشت، در حالی که واقعا فرستنده منظور بدی در نوشته خود نداشت.

بررسی این اوضاع مشخص کرد اشکال کار در ساختار اجتماعی مغز انسان نهفته است. مغز انسان هزاران سال است که برای تعاملات رودررو تکامل یافته است. در تعاملات رودررو، انسان می‌تواند احساسات مخاطب را از چهره و لحن صدایش دریافت کند. حتی در مکالمات تلفنی هم که در آن امکان گفت‌وگوی رودررو وجود ندارد، باز هم لحن صدای مخاطب می‌تواند بخشی از احساسات طرف مقابل را آشکار کند، اما گفت‌وگوی ایمیلی فاقد هر گونه ویژگی برای ارتباط غیرکلامی است.

دانشمندی که این پدیده را بررسی می‌کرد، پیشنهادی برای بهبود اوضاع ارائه کرد. او پیشنهاد کرد این دو گروه جلسه‌ای مشترک ترتیب داده تا این افراد با روحیات و ویژگی‌های فردی یکدیگر بیشتر آشنا شوند. این راه​حل موثر واقع شد و درگیری قبلی که به دلیل ایمیل‌های ارسالی ایجاد شده بود، دیگر روی نداد.

احساس بخشیدن به ایمیل​ها

همان​طور که گفته شد، ایمیل در ابتدای کار نمی‌توانست ویژگی‌های غیرکلامی را که در گفت‌وگوهای انسانی وجود دارد با خود داشته باشد. شاید به همین دلیل بود که برخی به فکر احساس‌بخشیدن به ارتباط ایمیلی افتادند. این گونه بود که استفاده از برخی کاراکترهای دیجیتال برای نشان دادن احساس آغاز شد. این شکلک‌ها را «احساس نما» یا «اموتیکان» (Emoticon) نامیدند. واژه اموتیکان از ترکیب دو واژه انگلیسی Emotion به معنای «احساس» و Icon به معنای «نماینده» تشکیل شده است. برای نمونه احساس نمای معروف: ـ )حاصل قراردادن سه کاراکتر موجود در همه صفحه کلیدها در کنار هم است.

جالب است بدانید که شکل​گیری احساس نماها به سال​ها پیش از ورود اینترنت به زندگی ما باز می‌گردد. در واقع سال 1881 یک مجله طنز در ایالات متحده از چند کاراکتر ساده چاپی آن روزگار، تصویرهایی شبیه احساس نماهای خنده یا تعجب امروزی ایجاد کرد.

استفاده از اموژی برای بیان بهتر احساسات

چند سالی است که استفاده از نوعی دیگر از احساس نماها برای بیان مفاهیمی پیچیده​تر رایج شده است. این شکلک‌ها «اموژی» (Emoji) نام دارد که ترکیبی از دو واژه ژاپنی «اِ» به معنای تصویر و «موژی» به معنای «شخصیت» است. اموژی که خاستگاه آن در ژاپن است، علاوه بربیان انواع گوناگونی از احساسات، طیف گسترده‌ای از مفاهیم از انواع مکان‌های عمومی گرفته تا نام فصل‌ها، شغل‌ها و حیوانات را نیز دربرمی‌گیرد. امروزه بیشتر سیستم​های عامل‌ موجود از لینوکس و مکینتاش گرفته تا برخی از آخرین نسخه‌های اندروید، از کاراکترهای اموژی پشتیبانی می‌کنند.

دنیایی به وسعت اموژی

چندی پیش اعلام شد قرار است بزودی 250 اموژی جدید وارد دنیای دیجیتال شود. به نظر می‌رسد دامنه کاربردهای اموژی فقط به ایمیل یا پیامک‌های رد و بدل شده بین افراد محدود نخواهد شد.

برای نمونه شبکه‌ای اجتماعی با عنوان «اموژلی» در دست راه اندازی است که به کاربران امکان برقراری ارتباط با یکدیگر، البته بدون استفاده از واژگان معمولی و تنها با استفاده از عبارت‌های اموژی را می‌دهد. حتی گروهی از علاقه​مندان اموژی به فکر ترجمه یکی از رمان‌های معروف قرن 19 در قالب شکلک‌های اموژی افتاده‌اند. در این پروژه که مدتی است آغاز شده، قرار است متن داستان فقط با استفاده از این شکلک‌ها بازگو شود.

احساس نماها و طبقه اجتماعی

برخی زبان​شناسان به بررسی تاثیرات استفاده از احساس​نماها و اموژی بر ساختار زبان​ها و تعاملات مبتنی بر زبان پرداخته​اند و به این نتیجه رسیده​اند که استفاده از احساس نماها به موقعیت جغرافیایی، سن، جنسیت و طبقه اجتماعی افراد بستگی دارد.

حتی استفاده از یک نوع احساس نما به جای نوعی دیگر نیز می‌تواند نشانگر ویژگی‌های فرد استفاده​کننده باشد. برای نمونه افرادی که برای نشان دادن چهره خندان از سه کاراکتر: ـ) استفاده می‌کنند، افرادی به مراتب رسمی​تر و مبادی آداب​تر از کسانی هستند که تنها از دو کاراکتر:) به این منظور استفاده می‌کنند و خط تیره بین (که نشانگر بینی) است را به کار نمی‌برند.

زن یا مرد؟ مساله این است

شاید حدس زدن این‌که دختران و زنان بیشتر از پسران و مردان از احساس نماها در پیامک‌ها و ایمیل‌ها خود بهره می‌برند، مطلب چندان شگفت انگیزی نباشد. با این حال مطالعه جالبی برای اثبات این موضوع به انجام رسید.

در این مطالعه به 21 دانشجو (11 پسر و 10 دختر) یک گوشی رایگان داده شد و به آنها اعلام شد در مدتی مشخص، پیامک‌های ارسالی آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از شش ماه، حدود 124 هزار پیامک بین این افراد و دوستانشان رد و بدل شد. این مطالعه مشخص کرد حدود 4 درصد پیامک‌ها حاوی شکلک‌های احساس​نما بود و البته تعداد این شکلک‌ها در پیامک‌های ارسالی از سوی دختران بیشتر بود.

آیا احساس نماها تهدیدی برای زبان محسوب می‌شود؟

زبان، ساختاری زنده دارد و عوامل بسیاری می‌تواند موجب تغییر آن شود. اما آیا استفاده از شکلک‌های دیجیتال می‌تواند تهدیدی برای ساختار طبیعی زبان بشری باشد؟

برخی کارشناسان بر این باورند استفاده از احساس نماها و اموژی می‌تواند یکی از اصلی​ترین ضعف‌های ساختار زبانی، یعنی انتقال نیافتن احساسات را تا حدی جبران کند. استفاده از شکلک‌هایی قابل فهم امر جدیدی نیست و سابقه آن را باید در مصر باستان و استفاده از خط هیروگلیف برای انتقال مفاهیم جست. در واقع سابقه استفاده از شکلک‌هایی با مفاهیمی خاص به‌مراتب قدیمی​تر از استفاده از حروف در الفبای زبانی است. از سویی دیگر اکنون زبان‌های مختلف می‌توانند مفاهیمی را منتقل کنند، اما هنوز هم زبان مکتوب از انتقال برخی ظریف​ترین ویژگی‌های احساسی بشر عاجز هستند.

احساس نما، راه حلی برای ارتباط در دنیای بی​احساس دیجیتال

در دنیای دیجیتال که عملا در آن ارتباط چهره به چهره و معمول به حداقل رسیده است، کمبود و نبود احساسات انسانی براحتی مشهود است. از آنجا که ذهن انسان برای تعاملات رودررو برنامه‌ریزی شده، لذا ممکن است خسارت‌هایی را به همراه داشته باشد.

با وجود این به نظر می‌رسد استفاده از راه​حل‌هایی نظیر احساس‌نماها یا اموژی می​تواند جانی دیگر به دنیای بی روح ارتباطات متنی دیجیتال ببخشد.

البته نباید فراموش کرد احساس نماها نیز محدودیت‌های خاص خود را دارند و نمی‌توانند مفاهیم پیچیده را براحتی مطرح کنند. به کلامی دیگر، شاید بهره​گیری از احساس نماها و اموژی در کنار متن‌های مختلف دیجیتال بتواند کاستی ناشی از نبود تعاملات رودرروی انسانی را تا حدی جبران کند.

صالح سپهری‌فر