زمین زیر پایه‌های تخت‌جمشید می‌لرزد

معاون میراث فرهنگی فارس با بیان این‌که فرونشست زمین، اولین‌بار حدود دو یا سه سال پیش در محوطه اطراف نقش‌رستم در شهرستان مرودشت مشاهده شد، به جام‌جم می‌گوید: این اتفاق که همچنان ادامه دارد و امروز در حریم درجه یک تخت‌جمشید شاهد آن هستیم، به استفاده بیش از حد منابع آب زیرزمینی برای کشاورزی در منطقه برمی‌گردد که موجب خالی شدن حفره‌های زیرزمینی از آب و پرشدن آنها با خاک و در نتیجه پایین رفتن و نشست زمین می‌شود.

عبدالرضا نصیری با اشاره به این‌که فرونشست زمین مساله غریب و تازه‌ای نیست و طی سال‌های اخیر، بسیاری از دشت‌های استان فارس و دیگر استان‌های کشور به دلیل خشکسالی و استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی دچار نشست شده است، می‌افزاید: اما در برخی مناطق همچون شهرستان مرودشت به دلیل وجود آثار تاریخی و جهانی، این مساله از حساسیت بیشتری برخوردار است و گرنه موضوع نشست زمین و نگرانی بابت زندگی مردم، منابع آب و کشاورزی مساله‌ای فراگیر و کشوری است که باید درصدد اتخاذ راهکاری ملی برای آن بود.

جلوگیری از کشت محصولات آب‌بر

وی در عین حال به مشکل نشست زمین در شهرستان مرودشت و اراضی اطراف تخت‌جمشید اشاره و تصریح می‌کند: اکنون در این شهرستان و بویژه در حریم درجه یک تخت‌جمشید که شامل صدها هکتار است، کشاورزی به صورت گسترده انجام می‌شود و متاسفانه عمده محصولاتی که در این مناطق کشت می‌شود، محصولاتی آب‌بر همچون برنج، ذرت، گندم و چغندر است که در سال‌های خشکسالی بر استفاده از منابع آب زیرزمینی شدت بخشیده است.

نصیری با اشاره به این‌که اکنون حدود هفت روستا در حریم درجه یک تخت‌جمشید واقع شده است که ساکنان آن از طریق کشاورزی امرار معاش می‌کنند و از این رو نمی‌توان کشاورزی در این منطقه را تعطیل کرد، می‌گوید: اما می‌توان با برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب، الگوی کشت را تغییر داد تا نیاز به آب کمتری باشد و در واقع چه ضرورتی دارد که در این استان و این منطقه خشک و کم‌آب، محصولاتی همچون برنج، گندم یا ذرت کشت شود که چنین نتایج ناگواری برای خود مردم، کشاورزی و آثار تاریخی در پی دارد.

معاون میراث سازمان میراث فرهنگی استان فارس به وجود هزاران حلقه چاه غیرمجاز در دشت مرودشت و دیگر دشت‌های استان نیز اشاره و خاطرنشان می‌کند: گرچه جهادکشاورزی و آبفای استان متولی رسیدگی به چاه‌های غیرمجاز و تغییر الگوی کشت هستند و میراث فرهنگی مسئولیتی در این زمینه ندارد، اما این سازمان اکنون و به منظور جلوگیری از آسیب رسیدن به آثار تاریخی منطقه، در حال مطالعه برای بهترین کشت جایگزین و کم‌آب در حریم درجه یک تخت‌جمشید و نقش رستم است و پس از رسیدن به نتیجه، آن را برای اجرا به جهاد کشاورزی استان پیشنهاد می‌دهد.

نصیری با تاکید براین‌که نهالکاری و باغداری طبق قانون در حریم درجه یک تخت‌جمشید ممنوع است، تاکید می‌کند: با این حال اگر مطالعات به این نتیجه برسد که کشت برخی محصولات درختی همچون برخی گونه‌های انگور که به آب کمتری نیازمند است، به‌صرفه‌تر و مفیدتر از زراعت خواهد بود، برخلاف ممنوعیت باغداری و نهالکاری، انجام آن را پیشنهاد داده و از تغییر الگوی کشت به این سو دفاع خواهیم کرد.

این کارشناس مسئول در میراث فرهنگی، درباره میزان خطری که نشست زمین برای تخت‌جمشید به همراه دارد، می‌گوید: گرچه گفته می‌شود که تخت‌جمشید روی یک صخره بنا شده و نشست زمین آسیبی به آن نمی‌رساند، اما این موضوع را حتی دانشگاه شیراز هم نتواسته با یقین به اثبات برساند، بنابراین باید احتمالات را جدی گرفت؛ احتمالات بیانگر این است که نشست زمین ممکن است باعث تخریب این اثر جهانی شود و نباید به آسانی از کنار آن گذشت.

فرونشست زمین در محوطه تاریخی نقش رستم

یک زمین‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شیراز نیز با تاکید بر این‌که باید از محوطه‌های میراث جهانی تخت‌جمشید و نقش رستم به عنوان هویت ملت ایران، در برابر هرگونه خطرات احتمالی، چه در حال و چه در آینده حفاظت کرد، می‌گوید: یکی از این خطرات، پدیده نشست زمین است که در سال‌های 1386 تا 1388 در منطقه نقش‌رستم تا روستای شول اتفاق افتاد و اکنون آثار آن در امتداد کوه حسین در منطقه یادشده مشخص است و مقدار نشست بین دو تا 30 سانتی‌متر تغییر می‌کند.

پروفسور عزت‌الله رئیسی در گفت‌و‌گو با مهر می‌افزاید: افت شدید سطح آب زیرزمینی (حدود 15 ـ 10 متر)، بروز خشکسالی شدید طی این سال‌ها، مساعد بودن آبخوان برای نشست و وجود لایه‌های ریزدانه رسی موجب شد تا نشست حاصله در محوطه نقش رستم، به بعضی منازل مسکونی در روستای شول نیز آسیب برساند و خود را به صورت ترک‌خوردگی دیوارها و حتی جابه‌جایی سقف بعضی از آنها نشان دهد و مردم محلی را همواره دچار وحشت و اضطراب کند.

به گفته وی، افت سطح آب زیرزمینی بالاخره اثر خود را در سال 1391 در محدوده تخت‌جمشید نیز نشان داد، به طوری که در فاصله 200 متری از صفه اصلی تخت‌جمشید، شکافی موازی با صفه به طول 150 تا 200 متر، عرض و عمق حداکثر یک متر نمایان شد و محدوده تخت‌جمشید نیز پدیده نشست زمین را تجربه کرد.

این محقق و پژوهشگر تاکید می‌کند: تنها راه پیشگیری از نشست زمین، جلوگیری از افت سطح آب زیرزمینی است که مستلزم مسدود‌کردن چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتور هوشمند برای کنترل برداشت آب، افزایش راندمان آبیاری، حفر نکردن چاه جدید و جلوگیری از کف‌شکنی چاه‌های موجود است.

رئیسی یادآور می‌شود: همچنین بر اساس مطالعات انجام شده مشخص شد که به دلیل وجود آهک در زیر آبرفت، اگر چاه‌های برداشت آب تا مرز این دو سازند یا پایین‌تر از آن حفر شود، بر اثر برداشت طولانی مدت آب، احتمال رخداد آبفروچاله نیز وجود دارد که می‌تواند خطر احتمالی دیگری برای تخت‌جمشید و نقش‌رستم در آینده باشد.