لحظه های ناب سال تحویل در حرم حضرت معصومه(س)

قم پذیرای بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (س) خواهر گرامی امام رضا(ع) است. ولادت این بانوی بزرگوار در روز اول ذیقعده سال ١٧٣ هجری قمری در مدینه منوره واقع شده است.

در سال ٢٠٠ هجری قمری در پی اصرار و تهدید مأمون عباسی؛ سفر تبعید گونه حضرت رضا(ع) به مرو انجام شد و یک سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه(س) به شوق دیدار برادر به همراه عده ای از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حرکت کرد و در هر شهر و محلی مورد استقبال مردم واقع می شد اما عده ای از مخالفان اهل بیت که از پشتیبانی مأموران حکومت برخوردار بودند، سر راه ایشان را گرفتند و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند، در نتیجه تقریبا همه مردان کاروان به شهادت رسیدند، حتی بنابر نقلی حضرت (س) معصومه را نیز مسموم کردند.

به هر حال حضرت فاطمه معصومه(س) بیمار شدند و حدودا در روز ٢٣ ربیع الاول سال ٢٠١ هجری قمری حضرت وارد شهر قم شدند سپس در محلی که امروز «میدان میر» نامیده می شود شتر آن حضرت در جلو در منزل «موسی بن خزرج» زانو زد و افتخار میزبانی حضرت نصیب او شد. آن بزرگوار به مدت ١٧ روز در این شهر در محلی به نام بیت النور زندگی کرد وسرانجام در روز دهم ربیع الثانی (بنا بر قولی دوازدهم ربع الثانی) سال ٢٠١ هجری قمری دیده از جهان فروبست و بارگاه ملکوتی ایشان از آن روز به بعدپذیرای زائران و مجاوران فراوانی است.

مسجد جمکران:

مسجد مقدس جمکران که در شش کیلومتری شهر مذهبی قم واقع شده است بیش از هزار سال پیش در شب سه شنبه 17 ماه مبارک رمضان ، فردی صالح به نام حسن مثله جمکرانی به دستور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرا خوانده می شود.

وی در همین مکان فعلی مسجد، حضرت را با جمعی از همراهان ملاقات کرده و دستور بنای مسجد با تشریفات خاص را دریافت می‌کند این مکان در شبهای چهارشنبه و جمعه پذیرای زائران فراوانی است که از اقصی نقاط کشور در این روز خود را به مسجد جمکران می رسانند.

کتابخانه آیت الله مرعشی:

کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی که در قم واقع شده است سومین کتابخانه جهان اسلام است.این کتابخانه هم اکنون بیش از ۲۵۰٬۰۰۰ جلد کتاب چاپی و ۲۵٬۰۰۰ جلد کتاب خطی دارد.

هسته اولیه این کتابخانه هنگامی که آیت الله مرعشی نجفی در نجف‌اشرف به تحصیل اشتغال داشتند شکل‌گرفته است.

ایشان نخست فهرستی از کتابهای ارزشمند خطی و چاپی نادر را که در کمتر کتابخانه‌ای یافت می شد تهیه کرد؛ به امید آن که بتواند به تدریج آنها را به دست آورد.

عدم تمکن مالی و رقیبان قدرتمندی که میراث فرهنگی اسلامی را از کشورهای اسلامی خارج می‌ساختند، دو مشکل اساسی بر سر راه ایشان بود حتی روزی بر سر خرید یک نسخه خطی با نماینده کنسول انگلیس در عراق درگیر شد و شبی را در زندان سپری کرد.

آیت‌الله مرعشی با انجام نماز و روزه استیجاری، حذف یک وعده غذای روزانه، کاستن بخشی از مخارج زندگی و کار شبانه در کارگاههای برنج‌کوبی در نجف‌اشرف ـ پس از فراغت از درس و بحث، و با انگیزه و عشق سرشار به جمع‌آوری میراث و ذخایر اسلامی و فائق آمدن بر مشکلات و شکنجه‌های روحی، که در مسیر این هدف مقدس قرار داشت ـ سرانجام به مجموعه‌ای نفیس از نسخه‌های خطی و کتابهای چاپی نایاب دست یابد.

آیت الله مرعشی پس از تأسیس یکی از چهار مدرسه علمی بزرگ در قم، به نام مدرسه مرعشیه، در سال 1385ق/1965م نخست کتابخانه کوچکی در دو اتاق مدرسه مزبور احداث و آن‌گاه در سوم شعبان همان سال، مطابق1344 خورشیدی، با انتقال مجموعه‌ای از کتابهای چاپی و بخشی از نسخه‌های خطی به طبقه سوم مدرسه مرعشیه، با حضور معظم‌له و بسیاری از علما و مدرسان حوزه علمیه قم ـ کتابخانه جدید گشایش یافت.

مدرسه فیضیه:

مدرسه فیضیه از نیمه نخست قرن 13 هجری قمری جایگزین مدرسه آستانه شد و به اعتبار متون معتبر تاریخی از میانه قرن ششم هجری قمری وجود داشته و در عصر صفوی تجدید شد.

فیضیه نام مدرسه علمیه‌ای در قم و محلی برای تعلیم و تربیت طلاب علوم دینی است که به دلیل نقش و اهمیت آن در تحولات حوزه علمیه و انقلاب اسلامی، زایران و مسافران علاقه زیادی به بازدید از این مرکز دارند.

بنای مدرسه چهار ایوانی است و دو طبقه با 40 حجره تحتانی متعلق به دوره قاجار و 40 حجره فوقانی متعلق به قرن 14 هجری قمری است که به اهتمام حضرت آیت‌الله حائری یزدی بالای حجره‌های پیشین در گرداگرد حیاط مرکزی بنا شد.

فیضیه در دوران زعامت و مرجعیت آیت‌الله صدر و آیت‌الله بروجردی نیز بازسازی شد و شکل کنونی خود را یافت این اثر در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۰۷۱۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تپه قلی درویش:

تپه باستانی قلی درویش بر سر راه شاهراه قم – جمکران است که یکی از مهمترین پایگاه های باستانی در بخش مرکزی فلات ایران و مربوط به دوران آهن است.

محوطه قلی درویش با طول جغرافیایی 53.50 و عرض جغرافیایی 38.34 در حاشیه جنوبی شهر قم، ابتدای بزرگراه قم – جمکران در کیلومتر نخست جاده قدیم قم - کاشان واقع شده است.

کاوش های باستان شناسی در تپه تاریخی قلی درویش نشانگر نشیمنگاهی در منطقه قم مربوط به هزاره چهارم پیش از میلاد است.

این محوطه یکی از محوطه های شناخته شده و کاوش شده حاشیه کویر مرکزی است که در برگیرنده سه دوره اصلی استقراری – فرهنگی عصر برنز قدیم (حدود 3500 تا 2800 قبل از میلاد)، برنز جدید (حدود 1800 تا 1600 قبل از میلاد) و عصر آهن (حدود 1500 تا 1200 قبل از میلاد) است.

در طی کاوش های باستان شناسی فصلی نخستین آتشکده و نماز خانه مربوط به دوران آهن در بخش مرکزی فلات ایران کشف شد و از آن لایه برداری شد که تقریبا دست نخورده باقی مانده بود و گمان می رود کشف این آتشکده همراه با یک دست خط پیش - هخامنشی یکی از مهمترین کشف های این پایگاه باستانی باشد.

تیمچه بازار:

تیمچه بزرگ بازار قم در سمت شمال راسته بازار نو، یکی از سه تیمچه شهر قم است. این بنا از آثار ارزشمند هنر معماری دوران اسلامی ایران است که توسط هنرمند برجسته عصر ناصری ، استاد حسن قمی مشهور به «معمار باشی» در سال 1301 هـ . ق طراحی و اجرا شد.

سقف تیمچه سه چشمه است که قسمت وسطی به دهانه 15 متر و ارتفاع 15 متر دارای دو پوشش است. طول این بخش 28 متر و بدون ستون است. چشمه میانی با بلندی و دهانه 15 متر دارای پوشش آجری ظریف و آراسته با مقرنس گچی در زوایا است.

گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه کاری با اسلوب رسمی بندی و یزدی بندی است . در این پوشش ها همچنین روزنه هایی برای تأمین روشنایی داخل بنا در نظر گرفته شده است . معماری زیبا و مجلل تیمچه، تجارت تک کالایی آن ، جایگاه طراز اول و سکوت و آرامش از ویژگی های تیمچه بزرگ بازار قم است . تیمچه با دو ورودی به راسته بازار نو راه می یابد.

این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بیت امام خمینی (ره):

این بنا از جمله آثار اوایل قرن 14 شمسی به حساب می‌آید و محل زندگی امام خمینی (ره) در دوره‌ای که در شهر قم زندگی می‌کردند، بود.

این خانه در حدود سال 1335 توسط امام خمینی (ره) خریداری شد و تا سال 1342 در آن زندگی کردند. خانه حضرت امام خمینی (ره) در شهر قم، بنایی دو اشکوبه و ساده شامل یک طبقه همکف و زیرزمین است. حیاط این بنا در جنوب آن و فضاهای سرپوشیده در شرق و غرب خانه قرار دارد.

سطوح داخلی این خانه قدیمی بدون تزئین بوده و گچ اندود شده است. سطوح خارجی نیز از جرزهای آجری ساده و سطوح گچی یکدست و بدون نقش و نگار می‌باشد.

خانه حضرت امام خمینی (ره) در سال 1375 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 1745 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بازار کهنه:

بازار قم با مجموعه ای از راسته، چهارسوق، سرا و تیمچه، جزئی از بافت قدیم شهر قم است. این مجموعه شامل دو راسته سرپوشیده با پوشش گنبدی است. سرپوشیده بودن بازار از یک سو به سنت معماری بازار بر می گردد و از طرف دیگر به دلیل گرمای شدید تابستان و سرمای شدید زمستان و ناشی از اقلیم کویری قم است.

تهویه و نوررسانی بازار از طریق دریچه هایی که در پوشش گنبدی آن تعبیه شده، صورت می گیرد. این دریچه ها در بالای گنبد به شکل دایره و در دو طرف آن قرار دارند و به شکل قلب دیده می شوند. ترکیب نوری که از سقف به درون می تابد و حجم گنبدی سقف، فضای دلنشینی را به وجود می آورد.

علاوه بر بخش سرپوشیده، بازار قم دارای سراهایی است که مجتمع های تجاری بدون سقف هستند و معمولا به تجارت عمده می پردازند. این سراها در حقیقت همان کاروانسراهای گذشته هستند.

بخش های وسیعی از بازار یعنی بازار کهنه در دوران صفویه و اطراف مسجد جامع بنا شده است و تا پایان دوره قاجاریه بناهای دیگری نیز در آن ساخته شد. این بازار ابتدا به صورت خطی و به شکل یک پارچه ساخته شد و از میدان کهنه تا پل علیخانی ادامه داشت اما امروزه به موازات توسعه شهر قم، بازار به چند بخش تقسیم شد و قسمت هایی از آن از بین رفت.

این اثر در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۳۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه ملاصدرا:

خانه ملاصدرا فیلسوف بزرگ قرن ۱۱ که فلسفه اشراق را به نهایت اوج خود رساند در کهک واقع شده و به دوره صفویه مربوط است. این بنا که کاملاً مخروبه بود و از آن به عنوان اصطبل استفاده می‌شد، در سال ۱۳۷۶ با توجه به شکل اولیه آن بازسازی و احیا شده است.

فضاهای جانبی این بنا از بین رفته و فقط چهار صفه اصلی آن باقی مانده است. محوطه اصلی این بنا سقف گنبدی شکل دارد و در رأس گنبد آن، ‌شیشه‌های رنگی نور را به داخل بنا هدایت می‌کند. در چهار طرف این محوطه چهار دهلیز قرار گرفته است که دو دهلیز آن در تملک دیگران است و سازمان میراث فرهنگی استان درصدد خرید حفاظت و بازسازی‌ آن‌هاست.

این اثر در تاریخ پنجم دی ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۲۱ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

دریاچه حوض سلطان:

دریاچه حوض‎ سلطان فروافتادگی نامتقارنی با 330 کیلومترمربع وسعت، در 35 کیلومتری شمال قم و در شمال باختری دریاچة نمک است. این دریاچه شامل دو چاله جدا از هم یکی به نام «حوض‎سلطان» و دیگری به نام «حوض‎مره» است که با آبراهه باریکی به هم وصل می‎شوند.

هوبره، انواع کبوتر و... و پرندگان مهاجر نظیر غاز خاکستری، آنقوت، لک لک، انواع عقاب و غیره را می توان در زمره این پرندگان جای داد که می توان در این منطقه مشاهده کرد. در منطقه پستاندارانی نیز از قبیل خرگوش، موش صحرایی، روباه و گاهی آهو دیده می شوند.

تاکنون به شیوه های سنتی ، تنها از نمک طعات موجود در این عرصه بسیار گسترده جهت مصارف صنعتی، مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که به استناد تحقیقات انجام گرفته در خصوص ترکیبات تشکیل دهنده نمک های دریاچه ، موادی از قبیل سدیم کلرید، سدیم سولفات، منیزیم کلرید و منیزیم سولفات از جمله بارزترین و مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده این منبع عظیم خدادادی به شمار می آید.(مهر)