نابودگران ریزجثه علیه سرطان

همه چیز به‌همین سادگی انجام می‌شود، هر چند پشت ماجرا تلاش دامنه‌داری در جریان است که از بیش از دو دهه پیش جرقه اصلی آن زده شده است. گروهی از دانشمندان در چین - که میان آنها علی قنبری از محققان ایرانی نیز دیده می‌شود- این روزها در زمره پیشگامان این فناوری کاربردی به‌شمار می‌آیند. آنها معتقدند با استفاده از این روش مطمئن در آینده‌ای نزدیک سرطان ابهت خود را از دست داده و با کمترین هزینه ممکن درمان خواهد شد.

«آسانسورهای حیرت انگیز»؛ این شاید بهترین توصیفی باشد که بتوان برای این فناوری نوین به کار برد. از زاویه‌ای دیگر می‌توان این آسانسورها را به ریزقفس‌هایی تشبیه کرد که هر یک تنها صد میکرون طول و 40 میکرون عرض دارند و جالب این‌که بسیاری از آنها شباهتی به یکدیگر ندارند. اوج هیجان این فناوری نوین را می‌توان در وظیفه‌ای جستجو کرد که برای آنها در نظر گرفته شده است: حمل دارو به نقطه مورد نظر در بدن بیمار آن هم با بالاترین ضریب دقت و ایمنی، همچون کامیونی که باری را براساس آدرسی که به راننده آن داده شده به گوشه‌ای دوردست از شهر می‌برد!

این ریزربات‌ها محصول تفکر خلاقانه دانشمندان چینی و همکاری با گروهی از محققان انستیتوهای مطالعاتی کره‌جنوبی و سوئیس است و به نظر می‌رسد به‌دلیل بهره‌گیری از تجربیات مشابهی که در سال‌های اخیر در این عرصه به‌دست آمده، در آینده‌ای نزدیک به فناوری کاربردی در پزشکی مدرن تبدیل شود. ربات‌ها با لایه‌ای از نیکل پوشانده شده‌اند و با قرار گرفتن در میدان‌های الکترومغناطیسی به‌صورت بی‌سیم و براحتی هر چه تمام تحت کنترل قرار می‌گیرند. این همان قابلیتی است که این فناوری نوین را در مقایسه با دیگر تلاش‌های مشابه متمایز می‌کند. این قابلیت موجب می‌شود پزشکان و جراحان با خیالی آسوده داروهای جدید و تأثیرگذار را به نقاط مورد نظر برسانند. این نقاط حتی می‌توانند در نواحی حساسی همچون مغز یا چشم‌ها باشند.

اما اکنون این پرسش به ذهن خطور می‌کند که ریزربات‌های حامل دارو چگونه در بدن بیمار حرکت می‌کند؟! پاسخ چیزی نیست جز جریان حیات‌بخش خون. دانشمندان از این روش خاص که در علم پزشکی عمر چندانی ندارد به‌عنوان نگرشی نوین در درمان بیماری‌های سخت نظیر سرطان یاد می‌کنند.

این فناوری جدید در حالی ارائه شده که پیش از این نیز ریزربات‌های مشابه زیادی رونمایی شده‌اند، اما آنها به دلیل برخورداری از ساختاری پیچشی و همچنین ابعاد بسیار کوچک‌تر با محدودیت‌های زیادی در زمان استفاده در بدن بیمار همراه بودند. اندازه بزرگ‌تر میکروربات‌های تازه ابداع شده از دید طراحان آن یکی از نقاط قوت اصلی و متمایزکننده آن به‌شمار می‌آید. ژانگ لی، یکی از اعضای تیم محققان این طرح می‌گوید: یک میکروربات شبیه وسیله نقلیه‌ای است که دارو را به نقطه مبتلا به بیماری در بدن بیمار منتقل می‌کند. در این میان علاقه زیادی به طراحی کامیون دارم و نه یک خودروی کوچک. در حقیقت ربات بزرگ‌تر به معنای حمل داروی بیشتر است. به عقیده وی، استفاده از این فناوری کاربردی در بیماران طی سال‌های آینده، دور از ذهن نخواهد بود، هر چند تاکنون آزمایش آن روی حیوانات آزمایشگاهی نظیر موش و خرگوش موفقیت‌آمیز بوده است. در این طرح دیدنی، موضوع اندازه بر بسیاری از جنبه‌های دیگر آن می​چربد. این ریزربات‌ها که هم اندازه و حتی کمی کوچک‌تر از سلول‌های انسانی هستند، امیدهای زیادی نزد پزشکان ایجاد کرده‌اند تا به جای استفاده از روش‌های تهاجمی از شیوه‌ای نوین و البته غیرتهاجمی برای درمان بیماری‌هایی نظیر سرطان استفاده کنند.

تزریق بدون درد و ایجاد زخم و برش از دیگر مزایای این فناوری نوین به شمار می‌آید که البته این مهم به‌واسطه کنترل دقیق آنها در یک میدان الکترومغناطیسی حاصل می‌شود. البته مغناطیسی شدن این ریزربات‌ها به‌واسطه پوششی از فلز نیکل است که روی آنها کشیده شده است. ژانگ لی می‌گوید: اینجا صحبت از مقایسه خودرو و کامیون است! او که هفت سال روی میکروربات‌ها تحقیق و بررسی کرده است، می‌گوید: ریزربات‌های فعلی تنها می‌توانند مقادیر بسیار اندکی از دارو را به نقطه مورد نظر پزشکان در بدن بیمار منتقل کنند اما آنچه ما ارائه کرده‌ایم چیز دیگری است، این فناوری می‌تواند فرآیند درمان سرطان را با سرعت به مراتب بیشتری پیش ببرد.

امیدی برای جلوگیری از بروز سکته‌های مغزی

یکی از کارکردهای اصلی این فناوری نوین، یافتن راهی برای جلوگیری از بروز سکته‌های مغزی است. ژانگ در این باره می‌گوید: اگر بتوانیم به این سطح از عملکرد برسیم که هزاران میکروربات را (در حالی که حامل دارو هستند) وارد بدن کرده و به ستون فقرات و در نهایت نقاط حساس و آسیب‌پذیر مغز بیماران برسانیم، آن‌گاه می‌توانیم به جرات درباره تکنیکی نوین برای جلوگیری از ابتلای افراد مستعد به سکته‌های مغزی صحبت کنیم، درحالی که هیچ نیازی نیز به انجام اعمال جراحی پیچیده و پرهزینه نخواهیم داشت.

در ماه‌های اخیر بررسی‌های آزمایشگاهی فراوانی روی این فناوری نوین صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان به تلاش گروهی از محققان این پروژه در کره جنوبی و سوئیس اشاره کرد. آنها با انجام چند مورد آزمایش موفقیت‌آمیز توانستند قابلیت این ریزربات‌ها را در انتقال دقیق دارو به نقاط مورد نظر به نمایش بگذارند.

در یکی از این آزمایش‌ها محققان موفق شدند سلول‌های کلیه انسانی را در یک مدل ساخته شده از این ریزربات‌ها کاشته، پرورش داده و با مدل یادشده پیوند زنند. اکنون این آزمایش‌ها روی خرگوش و موش‌های آزمایشگاهی انجام شده و به نظر می‌رسد برای انجام آن روی انسان همچنان باید منتظر ماند.

مهم‌ترین چالش

گرچه پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای درباره این فناوری نوین صورت گرفته است، اما به نظر می‌رسد به‌کارگیری آنها حتی در سال‌های آینده روی انسان کار بسیاری پیچیده‌ای باشد. محققان پروژه به ردیابی میکروربات‌ها در بدن به‌عنوان اصلی‌ترین چالش پیش‌رو اشاره می‌کنند.

ژانگ در این باره می‌گوید: حتی اگر یکی از آنها در بدن گم شود، اتفاقات بسیار خطرناکی روی خواهد داد.

گرچه بیماری‌هایی همچون سرطان دیگر چون گذشته ترسناک و مرگبار نیستند و داروها و روش‌های جدیدی برای درمان آنها ارائه شده است، اما به نظر می‌رسد تلاش برای درمان این نوع بیماری‌ با کمترین هزینه و عوارض جانبی هیچ‌گاه متوقف نشود و ارائه این میکروربات‌ها نیز بر مبنای چنین نگرشی صورت گرفته است. تا مدت‌ها در فیلم‌های علمی ـ تخیلی شاهد نفوذ ریز ربات‌های جراح به اعماق بدن انسان‌ها بودیم و حالا قرار است در دنیای واقعی نیز چنین نفوذهای هیجان‌انگیزی صورت گیرد، نفوذهایی که حیات بخش و امیدآفرین خواهند بود.

مهدی پیرگزی/ جام​جم