حساسیت زیاد شده است نه تعداد زلزله

تعداد زلزله‌های خفیف در سراسر کشور زیاد شده است. این اتفاق باعث تخلیه انرژی زمین می‌شود و خوب است یا باعث فعال شدن گسل‌ها می‌شود و بد است؟

زلزله‌های کوچک نه جنبه مثبت دارد و نه جنبه منفی؛‌ چون عملا ماهیت این زلزله‌ها چیز دیگری است. معمولا این زلزله‌های کوچک به صورت توفانی ‌می‌آید و آنقدر تاثیرگذار نیست البته اگر جنبه افزاینده داشته باشد، ممکن است اثر داشته باشد و به قول معروف وقتی بزرگای زلزله زیاد شود، می‌تواند جنبه هشدار داشته باشد؛ زیرا به سمتی می‌رود که ممکن است رخدادی پیش رو داشته باشیم اما وقتی در نقاط پراکنده اتفاق می‌افتد و گاهی بزرگ و گاهی کوچک می‌شود، هیچ جای نگرانی ندارد. ما تا کنون هیچ مورد غیرعادی و خاصی که در رابطه با گسل‌های تهران وجود داشته باشد، ندیده‌ایم.

عده‌ای معتقدند افزایش لرزش‌ها ناشی از زلزله واقعی نیست و به دنبال تونل‌های مترو و فاضلاب و دیگر حفاری‌هاست. این موضوع ممکن است درست باشد یا شما به‌عنوان متخصص چنین نظری را رد می‌کنید؟

به هر حال زلزله‌های خیلی کوچک به بزرگای یک و دو ریشتر ممکن است به عنوان زلزله‌های القایی حاصل عملیات حفاری، تغییرات ناگهانی سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشستی که یکباره در زمین ایجاد می‌شود، ریزش و چنین مسائلی باشد. مردم این نوع را به عنوان زلزله‌های کوچک می‌شناسند و معمولا آن را احساس نمی‌کنند و تنها دستگاه‌های لرزه‌‌نگار، آنها را تشخیص می‌دهند. توجه داشته باشید کم‌عمق‌ترین زلزله‌ای که تاکنون در ایران رخ داده، زلزله بم بود که شش تا هفت کیلومتر ژرفا داشت اما مثلا زلزله بلده فیروزه‌آباد کجور بین 22 تا 30 کیلومتر ژرفا داشت یعنی نمی‌توان آن را با مسائلی مانند حفر تونل و فاضلاب و این قبیل موارد، مرتبط دانست در نتیجه این فرضیه منتفی است.به هر حال دستگاه‌ها صددرصد می‌توانند تشخیص دهند که منشا لرزش زیرزمینی یا روزمینی است.

به نظر می‌رسد زلزله‌ها در سطح کشور زیاد شده است. دلیل این چه می‌تواند باشد؟

ما فکر می‌کنیم تعداد زلزله‌ها بیشتر شده، واقعیت این است که زیاد نشده، دلیل این‌که ما چنین احساسی داریم، این است که حساسیت عمومی بالا رفته و از طرفی شبکه لرزه‌خیزی کشور به نسبت 10 سال پیش خیلی پیشرفت کرده است. در سایه این دستگاه‌های پیشرفته، آن چیزهایی که ما هیچ موقع نمی‌توانستیم ثبت کنیم، امروز براحتی ثبت و اعلام می‌شود. در ضمن اطلاع‌رسانی هم خیلی بیشتر شده و دانش عمومی هم در این ارتباط مقداری افزایش یافته است به همین دلیل ما فکر می‌کنیم از نظر آماری تعداد زلزله‌ها زیاد شده است ولی واقعیت این است که آمار جهانی، چنین چیزی را نشان نمی‌دهد.

با توجه به پیشرفت‌های علمی، چرا هنوز راهی برای پیش‌بینی زلزله به وجود نیامده است؟

دلیلش این است که پیچیدگی پوسته زمین، فرای دانش امروز است یعنی شما با سیستمی سر و کار دارید که بسیار پیچیده است.با این حال این طور نیست که در نقطه صفر قرار داشته باشیم. پیش‌بینی زمین‌لرزه، آرزوی دیرین انسان است. مردم و دولتمردان دوست دارند مثلا بگوییم فردا ساعت دو ظهر زلزله می‌آید. این کار در دنیا امکان‌پذیر نیست البته گاهی تلاش شده درباره زمین‌لرزه‌ای به این صورت، هشدار داده شود ولی نتیجه نداشته اما پیش‌بینی زمین‌لرزه به صورت میان‌مدت در دنیا انجام می‌شود. در ایران هم ما این کار را انجام می‌دهیم.

در میان مردم این طور مطرح است اگر حیوان خانگی داشته باشیم، می‌تواند زلزله را پیش‌بینی کند. این حرف چقدر علمی است و حیوانات تا چه حد می‌توانند در این زمینه به انسان کمک کنند؟

واقعیت این است که حیوانات می‌توانند یک‌سری امواج را چه به صورت صوتی و چه به صورت الکترومغناطیسی خارج از دایره درک انسان دریافت کنند ولی شما نمی‌دانید وقتی حیوان امواج الکترومغناطیسی را می‌گیرد، نشانه پارازیت دستگاه فرستنده است یا امواج خورشیدی یا شوکی که به حیوان وارد می‌شود. شما متوجه می‌شوید حیوان ناآرام است اما نمی‌فهمید دلیلش زلزله است. چند بار می‌توانید با ناآرامی حیوان، از ترس زلزله محل زندگی را ترک کنید؟ در همه جاهایی که زلزله شده می‌گویند حیوانات ناآرام بودند یا این‌که گاه نور دیده یا صدا شنیده شده که این کاملا درست است یا حتی با کمک دو دستگاه الکترومغناطیسی پیش‌نشانگری که در تهران داریم، گاهی اوقات می‌توانیم زلزله‌ها را تا یک یا دو روز قبل از وقوع، پیش‌بینی و ناهنجاری را دریافت ‌کنیم اما نمی‌توانیم بگوییم زلزله در تهران رخ می‌دهد یا در پاکستان. البته نمی‌توانیم موقعیت را تعیین کنیم، فقط می‌فهمیم قرار است در جایی اتفاقی بیفتد.

خسارات ناشی از زلزله بیشتر تحت تاثیر نوع، عمق یا شدت است؟

خسارت زلزله را همیشه شدت تعیین می‌کند، چون ممکن است دو زلزله یکسان با بزرگی و ژرفای یکسان در ایران و ژاپن بیاید و دو خروجی مختلف را تولید کند که دلیل آن نوع سازه‌ها، تراکم جمعیت و همین طور سیستم امدادی است اما شدت زلزله، تعیین‌کننده میزان خسارت آن خواهد بود ولی این را در نظر بگیرید آنهایی که می‌گویند در ژاپن زلزله هفت ریشتری شد و فقط یک نفر بر اثر ترکیدن لامپ سکته کرد و در ایران یک زلزله 6 و نیم ریشتری شد و 30 هزار نفر کشته شدند، این قیاس اشتباه است. زلزله بم در فاصله شش هفت کیلومتری در زیر شهر بم اتفاق افتاد اما مثلا زلزله‌ای که ژاپن را تحت تاثیر قرار می‌دهد، ممکن است در فاصله 30 کیلومتری باشد، یعنی ژرفا باعث می‌شود از شدت زمین‌لرزه در سطح زمین کاسته شود بنابراین هر چه عمق بیشتر باشد خطر برای افرادی که در سطح زمین هستند، کمتر می‌شود، مانند زلزله سراوان که 7 و 8 دهم ریشتر بود ولی عملا شما اگر به سراوان در سیستان و بلوچستان رفته باشید، می‌بینید که خانه‌های گلی هم آسیب ندیده بود. این به دلیل ژرفای زیاد بود چون عمق آن زلزله بالای 60 کیلومتر بود.

2 واحد برای زلزله

ریشتر مقیاسی برای اندازه‌گیری بزرگی زمین‌لرزه است که توسط چارلز ریشتر و بنو گوتنبرگ در سال ۱۹۳۵ ارائه شد. در این واحد اندازه‌گیری میزان انرژی آزاد شده در کانون زلزله بر اساس لگاریتم بیشترین مقدار جابه‌جایی افقی ثبت شده توسط لرزه‌نگار مشخص می‌شود. زلزله‌های با ابعاد کمتر از ۴ ریشتر، بارها در طول سال اتفاق می‌افتد اما انسان آن را حس نمی‌کند و خطری نیز در پی ندارد اما زلزله‌های با ابعاد بالای ۷ ریشتر چندان شایع نیست و با افزایش شدت زلزله، اثر تخریبی آن نیز افزایش می‌یابد به گونه‌ای که انرژی یک زلزله ۸ ریشتری برابر با انرژی انفجار یک میلیارد تن تی‌ان‌تی برآورد شده ‌است.

واحد دیگری که در زلزله کاربرد دارد، مرکالی است. میزان تخریب زلزله را معمولا با مقیاس مرکالی بیان می‌کنند. دانشمندان می‌توانند درجه مقیاس ریشتر را درست پس از زمین لرزه و زمانی که امکان مقایسه اطلاعات از ایستگاه‌های مختلف زلزله نگاری به وجود آمده، معین کنند اما درجه مرکالی را نمی‌توان به این سرعت مشخص کرد و لازم است محققان زمانی کافی برای بررسی اتفاقاتی که حین زمین‌لرزه روی داده است، در اختیار داشته باشند.

هنگامی که تصور دقیقی از میزان خسارت‌های وارده به عمل آمد، می‌توان درجه مرکالی مناسب را تخمین زد. مرکالی از یک تا 12 متغیر است. وقتی کسی زلزله را احساس نمی‌کند، مرکالی آن یک است و وقتی احساس خیلی شدید است، مرکالی به عدد 12می‌رسد.

شاهد حلاج