فرهنگسازی نیازمند زمان است

در طراحی برنامه‌های ادبی سیما و ازجمله دراتاق فکر برنامه چکامه رویکردی را مد نظر قرار داده‌اید تا مخاطب بیشتری با برنامه شما همراه شود؟

سلام حضرت دلبر، سلام قرص قمر / زمین که لطف ندارد از آسمان چه خبر؟

هر برنامه ادبی قبل از هر چیز باید جنس مخاطبان خود را در نظر بگیرد. برنامه ادبی چکامه بیش از چهار سال است که به صورت پیوسته از شبکه جهانی جام‌جم پخش می‌شود. در یکی دو سال اخیر با توجه به مناسبات رسانه‌ای، هموطنان داخل کشور نیز توان دیدن این برنامه را دارند، اما برنامه در اصل برای مخاطبان آن سوی مرزها ساخته می‌شود. طیف گسترده و گوناگون مخاطبان آن سوی مرز چه از نظر جایگاه سنی (یعنی نسل سومی‌هایی که اصلا ایران را ندیده یا کسانی که در دوران کودکی از ایران رفته‌اند و هم افرادی که بخش عمده‌ای از عمر خود را در ایران گذرانده‌اند) و چه از نظر دانش ادبی یا هنری یا جایگاه اجتماعی همگی مخاطب این برنامه هستند.

بنابراین ما باید رضایت حداکثری، تمام طیف‌ها را برآورده کنیم. برای دستیابی به این منظور سعی کرده‌ایم برنامه رنگارنگ و متنوعی داشته باشیم. مثلا از یک سو برای افزایش اطلاعات فرهنگی و ادبی عموم مخاطبان به بیان ریشه ضرب‌المثل‌ها، داستانک‌ها و حکایت‌های کوتاه فارسی می‌پردازیم و از طرف دیگر با رعایت حقوق مخاطبان و با نگاه به خواسته مخاطبان خاص با توجه به تقویم روز به بررسی مباحث ادبی می‌پردازیم، مثلا در روز بزرگداشت فردوسی، برنامه را به بررسی اندیشه‌های فردوسی و پویه در گستره‌های نامکشوف شاهنامه اختصاص می‌دهیم و در باب سعدی، حافظ و دیگر شاعران نیز به همین صورت عمل می‌کنیم یا مثلا در سالگرد وفات یا تولد شاعران معاصر مانند قیصر امین‌پور و شفیعی کدکنی به اندیشه و آثار آنها می‌پردازیم. در نهایت پوشش طیف گسترده مخاطب نگاهی است که ما در اتاق فکر این برنامه و برنامه‌های دیگر برنامه‌های ادبی دنبال آن هستیم.

این برنامه می‌تواند نیاز قشر وسیعی از ایرانیان خارج از کشور را برآورده کند یا آن‌که بیشتر مناسب اهل ادب است؟

هر برنامه‌ای مخاطب خاص و عام دارد. اعم از برنامه‌های اجتماعی، پزشکی، جامعه شناختی یا ادبی و مسلما مخاطبان خاص بهره‌مند می‌شوند و مخاطبان عام آشنا و علاقه‌مند می‌گردند و چکامه نیز از این امر کلی مستثنا نیست. بنده تنها در برنامه چکامه مجری و کارشناس نیستم، بلکه با عموم برنامه‌های ادبی رادیو و تلویزیون همکاری دارم، اما باید بگویم ما متاسفانه تنها یکی دو برنامه تخصصی در حوزه ادبیات بیشتر نداریم، هرچند رعایت حقوق شهروندانی که در این حوزه تخصص دارند و از رساله ملی می‌خواهند به زبان و ادبیات آنها به گونه‌ای خاص پرداخته شود الزامی است، ولی باید با تلفیق دیگر جریان‌های هنری همچون موسیقی و سینما در برنامه‌های ادبی، جاذبه این برنامه‌ها برای مخاطب عام هم افزایش یابد. مثلا پردازش به ساخت ترانه‌ها و اشعاری که در تیتراژ مجموعه تلویزیونی وجود دارند یا تفحص در گستره آثاری که به ادبیات آیینی، اعیاد مذهبی و ملی مربوط می‌شود.

میان صحبت‌هایتان به این موضوع که تنها یکی دو برنامه تخصصی ادبیات در رسانه ملی وجود دارد اشاره کردید با این اوصاف شما برای افزایش کیفیت و همچنین جذابیت این‌گونه برنامه‌ها چه راهکارهایی پیشنهاد می‌کنید؟

یکی از وظایف اصلی رسانه ملی فرهنگسازی است و فرهنگسازی هم اتفاقی نیست که در بازه زمانی کوتاه مدت رخ دهد. برنامه‌ریزی برای جریان‌های فرهنگی گاهی در کالبد زمانی ده ساله مطرح می‌شود. ما به نسل از دو دیدگاه می‌نگریم. یک نسل توارثی که عمر آن 25 تا 30 سال است و دیگر نسل فرهنگی که در این روزگار هر ده سال یکبار تغییر می‌کند. پس برنامه‌ریزی ما باید برای یک دهه باشد تا نسل پیش‌رو را جذب کنیم، در نتیجه برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت به‌یقین جوابگو نیست.

همچنین باید بپذیریم جاذبه‌هایی که در برنامه‌های ورزشی و دیگر جریان‌های فرهنگی مثل موسیقی و سینما وجود دارد در برنامه‌های ادبی نیست، به همین دلیل باید در حد توان از جلوه‌های گوناگون هنر در پیوند با مسائل فرهنگی و ادبی استفاده کنیم. یعنی ادبیات به‌عنوان جزئی از فرهنگ برای نمود بیشتر نیاز به بهره‌گیری از رفتارهای موسیقایی و سینمایی و جلوه‌های دیگر دارد. برنامه‌هایی که ما با کمک این دو عنصر ساخته‌ایم بسیار مورد توجه مخاطبان واقع شده‌اند. البته رویکرد تخصصی ما باید همچنان در کنار همه رنگارنگی‌ها حفظ شود که مخاطب جایگاه برنامه را برای خودش مطلوب ارزیابی کند.

کدام‌یک از بخش‌های برنامه چکامه طرفداران بیشتری تاکنون داشته است؟

بخش ادبیات کودک و همچنین پرداختن به ترانه‌ها و سرودها و شعرایی که همچون حافظ ، فردوسی و سعدی پیوندی ناگسستنی با زندگی مردم دارند جذابیت بیشتری برای مخاطبان داشته است. همچنین برنامه‌هایی که در آن چهره‌های آشنا حضور پیدا می‌کنند مانند مصطفی رحماندوست یا افشین یداللهی مخاطبان بیشتری خواهند داشت. حتی گاهی حضور مهمانانی که چهره‌های مشهوری نیستند، اما به دلیل این‌که علم بالایی دارند و بسیار گرم صحبت می‌کنند مخاطبان بسیاری را با برنامه همراه می‌کند. بنابراین موضوع و کارشناسان در افزایش کیفیت برنامه تاثیر بسزایی دارند.

در مدت اجرای این برنامه بازخــورد متفاوت و جالب توجهی داشته‌اید؟

گاهی شاگردانم که برای ادامه تحصیل از ایران خارج شده‌اند با من تماس می‌گیرند و می‌گویند با این برنامه به یاد کلاس‌های درس افتادیم یا این‌که پدر و مادرهایی پیغام می‌دهند زمانی که شعرهای مصطفی رحماندوست را می‌خوانید به یاد کودکی‌مان می‌افتیم و امروز این شعرها را برای کودکان‌مان می‌خوانیم.

وقتی فردوسی‌شناسی یا ایران‌شناسی موضوع برنامه ماست، از جای جای دنیا با ما تماس گرفته و اظهارنظر می‌کنند و یکی از بخش‌های برنامه ما نقد اندیشه‌هایی است که از سوی مخاطبان به موضوع برنامه می‌شود.

درباره تبلیغ کتاب در میانه برنامه‌های ادبی به جای پخش آگهی‌های کالاهای مصرفی چه نظری دارید؟

نه‌تنها تبلیغ کتاب، بلکه چندی پیش شبکه نشستی گذاشت مبنی بر این‌که در کنار همه تبلیغات، رفتاری هنری و فرهنگی پیش گرفته شود و گاهی با خواندن دو بیت که خوب خوانده و نوشته می‌شود یا ذکر یک حکایت توسط چهره‌ای آشنا یا ذکر ریشه ضرب‌المثلی و تاکید روی موضوعی نگارشی و رفتارهایی از این دست فضا را بهتر کنیم. این بحث در شبکه یک مطرح اما پیگیری نشد، البته خوشبختانه اکنون شبکه جهانی جام‌جم در حال پیگیری آن است. همچنین معرفی کتاب‌ می‌‎تواند کارآمد باشد. در جامعه امروز که رکود کتابخوانی بسیار بالاست و حتی می‌توان گفت فاجعه بار شده، تیراژ پایین و فروش بسیار کند کتاب‌ها دغدغه مسئولان شده است شاید رسانه ملی با این حرکت یعنی بیان جلوه‌های درونی کتاب به گونه‌ای هنری بتواند رغبت و انگیزه مردم را به کتابخوانی بالا برد. جریان‌های ادبی در محدوده خطوط قرمز حرکت نمی‌کنند بنابراین می‌توان به زیبایی و کامل به آنها پرداخت و به نظرم رسانه ملی با پیگیری این رفتار می‌تواند جایگاه مباحث ادبی و بویژه کتاب را به گونه‌ای چشمگیر ارتقا دهد.

برنامه‌های ادبی رادیو و تلویزیون چقدر می‌توانند در جذب مخاطب بویژه از نسل جدید به ادبیات موثر باشند؟

برنامه‌های ادبی رسانه ملی با هر نام و عنوانی که در شبکه‌های رادیویی یا تلویزیونی عنوان می‌شوند می‌توانند برای مخاطبانی که پیگیر برنامه‌ها هستند یا کسانی که تازه به این جمع می‌پیوندند، مفید باشد؛ زیرا اولا آگاهی‌های آنها را نسبت به آنچه مورد علاقه‌‌شان است کامل می‌کند، ثانیا افزایش رشد فکری جامعه را فراهم می‌آورد.

سخن آخر...

قرارمان فصل انگور/ شراب که شدم بیا/ من جان می‌آورم تو جام

مریم احمدی