صنعت رفوگری اراک، رفو می‌خواهد

دست‌بافته‌های نفیس و هنرمندانه اراک از دیرباز شهرت جهانی داشته و تاریخچه این شهر بیش از دو قرن است که با هنر فرش گره خورده، اما مشاغل جانبی فرش از جمله رفوگری، رنگرزی، قالی‌دراز‌کنی و چله‌کشی کمتر معرفی شده و مورد توجه و حمایت قرار گرفته است، به همین دلیل نیز در حال فراموشی و انقراض است.

به گزارش ایرنا، اکنون فقط چند استادکار رفوگر در اراک مشغول فعالیت هستند که عمدتا سن زیادی دارند و وقت آن رسیده مسئولان مربوط این استادکاران کهنه کار را با دانش‌آموختگان تحصیلات آکادمی و دانشگاهی آشتی دهند و تا دیر نشده،‌ پویایی و رونق پیشین فرش ساروق را که شهرتی جهانی داشت، به این خطه بازگردانند.

فرش اراک بویژه فرش ساروق، باغچه‌ای از رنگ و طراوت است که در گذر زمان همواره مشتریان زیادی را به خود جلب کرده، اما هرازگاهی که آسیب جدی به بافته‌ها وارد شده، فقط دستان رفوگران خبره به احیای آن کمک کرده است؛ رفوگران بی‌ادعایی که سال‌ها با سرپنجه خود در پاسداشت این هنر اصیل کوشیده‌اند.

صفر خندان، قدیمی‌ترین رفوگر استان مرکزی است که سرپنجه‌هایش این روزها توان گذشته را ندارد، اما هنوز بر بالین دست بافته‌های آسیب دیده حاضر می‌شود و با علاقه و مهارت تمام آنها را ترمیم می‌کند.

وی که بیش از 70 سال در این حرفه استخوان خرد کرده، حاصل سال‌ها تلاش در این حرفه را تربیت 20 شاگردی می‌داند که به گفته خودش بسیاری از آنها در کشورهای اروپایی جزو حلقه تجارت فرش دستباف خارجی هستند و بدون آنها فرش‌های هزار نقش و رنگ آسیب‌دیده ایرانی، مجالی برای خودنمایی در نمایشگاه‌های پر رنگ و لعاب غربی نمی‌یابند.

به گفته استاد صفر رفوگری از دل است، عشق است و با پول یا هیچ چیز دیگری قابل معامله نیست. قالی هم گاه پیر و نخ نما می‌شود یا بر اثر استفاده زیاد و قرار گرفتن در معرض رطوبت، آتش، بیدزدگی و پوسیدگی نیاز به ترمیم پیدا می‌کند. اینجاست که تلفیقی از هنرها و مهارت‌ها مثل خامه شناسی، رنگ‌شناسی، مهارت بافت، تنه‌کشی و نظیر آن در وجود رفوگری حرفه‌ای خودنمایی می‌کند و روح مجددی را در کالبد نیمه جان قالی می‌دمد. وی از روزهای جوانیش می‌گوید که در زمستان‌های سرد اراک برای شرکت‌های خارجی فرش، شب تا صبح زیر نور فانوس‌های زنبوری کار می‌کرد.

استاد صفر با بیان این‌که آن روزها بازار اراک به فرش و هنرهای جانبی آن زنده بود و قالی‌هایی هزار نقش با کیفیت خامه‌های طبیعی و نقشه‌های ناب بافته می‌شد، می‌افزاید: آن روزها دوران اوج رفوگری بود، گاه به کارگاه‌های نمور روستایی سفر می‌کردم و گاه به خانه ملاکان ثروتمند و در همه این اوقات من بودم و فرشی آسیب دیده که راز میان ما عشق بود و حیات دوباره.استاد رفوگری که از ده سالگی در بازار اراک به کار مشغول شده است، خاطرنشان می‌کند: پیشینه رفوگری فرش در اراک ناپیداست، اما به گمانم قدمت آن به بافت نخستین فرش در سلطان آباد بازگردد، چون رفوگری همچون هنرهای جانبی رنگرزی، چله‌کشی و قالی درازکنی با حیات فرش پیوند خورده است.

وقتی که زنان هم رفوگری می‌دانستند

وی با بیان این‌که اکنون قدیمی‌تر از من در رفوگری اراک در قید حیات نیست، تصریح می‌کند: در گذشته زنان قالیباف هم از رفوگری سررشته داشتند، به طوری که هربار که دسته گلی در بافت فرش آب می‌دادند، می‌دانستند چطور آن را رفو کنند، مگر آسیب‌های جدی که در این مواقع من مهمان محفلشان می‌شدم.

استاد صفر با ابراز نارضایتی از این‌که این روزها باید فرش‌های ماشینی با خامه‌های مصنوعی و الیاف پلاستیکی را که براحتی در معرض هر هوازدگی یا شرایط نامناسب آسیب می‌بیند، رفو کند، می‌گوید: آخرین نسل شاگردانی که تربیت کردم مربوط به اوایل انقلاب است و این روزها جوانان رغبتی به این حرفه نشان نمی‌دهند، به طوری که احساس می‌شود به همین زودی کورسوی چراغ این هنرصنعت خاموش شود.

وی با بیان این‌که درآمد این حرفه بد نیست و اگر جوانان با علاقه و به دور از تقلب و بی‌دقتی‌های رایج در این وادی گام نهند، زندگیشان تامین می‌شود، تاکید می‌کند: تمام غصه من این است که حجره‌ها و سراهای بازار اراک که در نیم قرن پیش کانون آمد و شد اهالی هنر صنعت فرش بود، امروزه با مشاغلی ناهمگون پر شده، درست مانند وصله ناجور که بر پیکره فرهنگ و هنر نشسته است و عاریتی بودن آن زار می‌زند.

محمد خندان، فرزند استاد صفر نیز که از آخرین بازماندگان هنر رفوگری فرش و بازنشسته یکی از کارگاه‌های صنعتی اراک است، معتقد است: هیچ لذتی در دنیا برایش بالاتر از شغل رفوگری نیست. وی با بیان این‌که شمار کسانی که در عرصه رفوگری فعالیت دارند به انگشتان دست هم نمی‌رسد و این قلبم را می‌فشارد،‌ می‌گوید: با توجه به بی‌رغبتی نسل جوان و غفلت و رخوتی که در انعکاس داشته‌های رفوگری به نسل بعد وجود دارد، می‌ترسم بزودی رشته‌های هنر رفوگری از هم باز شود و یکی از حلقه‌های مهم زنجیره تولید دستباف در هیاهوی بازار اراک به فراموشی سپرده شود.

ضرورت توجه به صنایع جانبی فرش

در همین حال کارشناس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی بر این باور است که فرش دستباف ثروت فرهنگی و هنری به بلندای تاریخ ملت ایران است که باید با همه مشاغل و ریزه‌کاری‌های آن در کانون توجه قرار گرفته، حفظ و احیا شود.

محمد نادری با بیان این‌که رفوگری، کاری است که با ظرافت و دقت بسیار همراه است، می‌گوید: استاد رفوگر چون پزشکی حاذق با دقت زوایای تاروپود، حاشیه و ریشه فرش، نوع بافت و خامه به کار رفته در آن را می‌کاود و با تشخیص بهنگام پوسیدگی‌ها و آسیب‌ها با صبر و حوصله ضایعات ایجاد شده را جبران می‌کند و به همت او دست بافته ترمیم شده بار دیگر مهمان منازل و محافل می‌شود.

وی با بیان این‌که رفوگری مکمل هنرفرشبافی است، می‌افزاید: گرچه نام اولین کسی که در استان مبادرت به رفوگری کرده، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و گمنام زیسته و مرده، ولی با هنرش همواره زنده است و امروز تجارب او دستمایه احیای زیراندازهای آسیب دیده می‌شود.