شیوه جدید زاهد نمایی

در روزگار ما گونه‌ای از زهد ریایی، رایج است که اگرچه در اهداف، با همان شیوه‌های سنتی تظاهر به زهد مشترک است، اما در نشانه‌ها تفاوت دارد.

این بازی جدید زاهد نمایی، برای جلب نظر مخاطبان مورد نظرش از نشانه‌های محبوب آنها بهره می‌برد، مهم‌ترین نشانه این زهد دروغین، تظاهر به مبارزه با حاکمیت و پرهیز از همکاری با آن است که دو نوع دستاورد دارد؛ یکی محبوبیت در میان کسانی که گرایش‌های روشنفکری دارند، ولی از آن شگفت‌تر محبوبیت این متظاهران به مبارزه با حکومت، در میان دستگاه‌های حکومتی و صاحبان مناصب است، زیرا مدیران مرعوب رسانه‌ها گمان می‌کنند که با جلب همکاری ایشان، تهدیدها را به فرصت بدل کرده‌اند.

بخش دیگری از این زهد دروغین آنجاست که اغلب کسانی که داعیه مبارزه و مخالفت دارند، هرگز درباره منابع درآمد خویش حرفی نمی‌زنند، بویژه هنگامی که برای همکاری با نهادهای حکومتی، دستمزدهای نامتعارف می‌گیرند، این بازی شگفت البته دامنه گسترده‌ای دارد؛ به نحوی که در حوزه‌های مربوط به فرهنگ و هنر، گویی کسی برای دستمزد اصلا کار نمی‌کند.

بیشتر کسانی که در حوزه‌های فرهنگی و هنری کار می‌کنند، هرگز درباره پول حرفی نمی‌زنند، انگار کار کردن برای پول در شأن اهل هنر نیست؛ گروهی مدعی‌اند که برای ادای تکلیف کار می‌کنند، گروهی هم مدعی مبارزه برای آزادی‌اند.

در حالی که در تمام دنیا، کار حرفه‌ای در حوزه فرهنگ و هنر امری متداول است و بسیارند هنرمندان بزرگ که برای کارشان، نرخ مشخص دارند، حتی گاهی برای مصاحبه و سخنرانی نیز دستمزد معینی دارند و آن را در برنامه کاری خود اعلام می‌کنند.

بخش مضحکی از آن بازی زهد دروغین، هنگامی است که به دلیلی میان بازیگران، فروشندگان و خریداران عشوه‌های مبارزه و مخالفت، اختلافی پدید می‌آید، در چنان هنگامه‌ای است که ارقام و مبالغ را اعلام می‌کنند و گرفتن دستمزد در قبال کار هنری که حق قانونی هنرمندان است، به عنوان نقطه ضعف و گناه بزرگ اهل هنر بیان می‌شود.

از این عجیب‌تر آن است که دریافت جایزه‌های هنری، در این بازی دروغین، گناهی نابخشودنی است، مدعیان مبارزه، برندگان جایزه‌های داخلی را انکار می‌کنند و مدعیان ادای تکلیف، برندگان جایزه‌های خارجی را مجرم می‌پندارند.

جنبه اندوهبار این شعبده زاهدانه، آن است که هنگام سخن گفتن از هنرمندان فقید، در زمره صفات پسندیده آنان، از جمله بر این نکته تاکید می‌شود که آن هنرمند بزرگ آنقدر مناعت طبع داشت که نسبت به مادیات بی‌اعتنا بود و بدون چشمداشت دنیوی کار می‌کرد.

ترجمه این جملات رؤیایی به زبان خودمانی، یعنی این‌که دستگاه‌های اداری و مراکز فرهنگی از حجب و فروتنی هنرمندان بزرگ که نه مدعی ادای تکلیفند و نه متظاهر به مخالفت، می‌توانند استفاده کنند و به رایگان یا به بهایی اندک، ازحاصل دانش و هنر و تجربه ایشان برای پیشبرد مقاصد خویش بهره‌مند شوند.

اسماعیل امینی - شاعر