سونوگرافی‌های لازم در دوران بارداری

چند سونوگرافی؟

اگر یک زن باردار، دوره حاملگی بدون مشکلی را سپری کند، لازم است تا پایان این دوره چهار سونوگرافی در دست داشته باشد.

سونوگرافی اول: در سونوگرافی اول حتما باید قلب جنین را رویت کنیم. با سونو گرافی ترانس واژینال می‌توان در چهارونیم هفته بعد از اولین روز آخرین قاعدگی قلب جنین را پیدا کنیم، ولی با سونوگرافی که از سطح شکم انجام می‌شود حول و حوش هفته پنج و نیم و حداکثر تا هفته هفت بارداری می‌توان قلب رویان را دید. این سونوگرافی طول دهانه رحم را نیز مشخص می‌کند و علاوه بر قلب جنین، سالم بودن رویان را هم گزارش می‌کند. پس توصیه می‌شود، همه مادران باردار در هفته پنجم بارداری (بعد از اولین روز آخرین قاعدگی) سونوگرافی داشته باشند.

(سونوگرافی ترانس واژینال از فاصله نزدیک‌تری به قلب و رشد جنین نگاه می‌کند، نسبت به سونوگرافی شکمی در اولویت است، اما یک سونوگرافیست حرفه‌ای از روی شکم هم می‌تواند وضع جنین را گزارش دهد)

سونوگرافی دوم: خوشبختانه در سونوگرافی پیشرفته امروزی، برخی از آنومالی‌ها را تشخیص می‌دهیم مثلا ضخامت پشت گردن اندازه گرفته می‌شود که اصطلاحا به آن.ان.تی می‌گوییم. (هفته 12 تا 15) معیار‌ها و استانداردهایی وجود دارد که براساس آن می‌توان حدس زد که اختلال کروموزومی مانند نشانگان داون وجود دارد. البته این قطعی نیست و مراحل دیگری برای اثبات این ناهنجاری لازم است. ظهور و تکامل استخوان بینی جنین نیز در این مرحله است. سونوگرافی دوم بهتر است در هفته 12 تا 15 انجام شود.

سونوگرافی سوم: زنان بارداری که به سونوگرافی دسترسی دارند و پیگیر هم هستند، بهتر است بعد از هفته 16 یک سونوگرافی برای تشخیص ناهنجاری‌های جنین انجام دهند. چون رویت اندام‌های کوچک جنین در این زمان بهتر میسر است. در هفته‌های 16 تا 19 جنسیت، دست و پا، تعداد انگشتان، صورت، وضع لب‌ها، گوش، چشم، دیافراگم، ستون فقرات، کلیه‌ها، مثانه و معده پر از مایع و چهار حفره‌ای بودن قلب بررسی می‌شود. اگر خانواده‌ای یک کودک با ناهنجاری قلبی یا سایر ناهنجاری‌ها را دارند، باید این موضوع را به پزشک رادیولوژیست اطلاع دهند تا مادر به یک سونوگرافیست اکولوژیست مربوط به قلب ارجاع داده شود تا به شکل خیلی دقیق‌تری جنین بررسی شود. جنسیت جنین بستگی به موقعیت قرارگیری جنین در رحم دارد، اگر وضع قرارگیری مناسب باشد، می‌توان براحتی جنسیت را مشخص کرد.

سونوگرافی چهارم: تا 20 هفتگی، وزن جنین اهمیتی ندارد. چون تا این هفته، وزن چندانی نمی‌گیرد. ولی بعد از سه ماهه دوم و در پی سه ماهه سوم، بخصوص نیمه‌دوم سه ماهه سوم زمان وزن‌گیری جنین است. سونوگرافی 28 هفته پایه، برای وزن جنین وجود دارد که از روی منحنی‌های استاندارد وزن ایده‌آل (با توجه به هفته) اندازه‌گیری می‌شود. دور سر، طول استخوان ران، بای پاریتال و دور شکم اندازه گرفته شده، روی منحنی قرار می‌گیرد و وزن جنین تخمین زده می‌شود.

سونوگرافی داپلر، چه وقت؟

بعضی اوقات بخصوص بعد از هفته سی‌ام بارداری، مطابقتی بین سونوگرافی و سن جنین از روی اولین روز آخرین قاعدگی دیده نمی‌شود و بیش از دو هفته تفاوت وجود دارد. در نتیجه این احتمال پیش می‌آید که رشد جنین کافی نیست. اینجاست که سونوگرافی باید خون‌رسانی به جنین را بسنجد و از نوع دیگری از سونوگرافی با نام کالر داپلر استفاده می‌شود. مقاومت جریان خون، حجم جریان خون جفت، مقاومت جریان مغز جنین، اندازه‌گیری و با معیارهای به دست آمده، نتیجه گرفته می‌شود که خون‌رسانی کافی است یا خیر؟ این سونوگرافی بعد از 28 هفتگی ارزش دارد و زودتر از این نباید انجام شود.

سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی

این نوع از سونوگرافی امروزه بسیار رایج شده است. هزینه زیادی دارد و سازمان‌های بیمه‌گر هم هزینه آن را پرداخت نمی‌کنند. سونوگرافی سه بعدی، سونوگرافی سیاه و سفید در مقاطع متوالی است که دستگاه مقاطع را پشت سر هم می‌چیند و تصویری ارائه می‌دهد که علاوه بر طول و عرض،عمق هم دارد. اسکن اندام می‌تواند به شکل دستی و از سوی سونوگرافیست یا با دستگاه‌های جدیدتر، توسط پروپ دستگاه صورت گیرد و تصویر سه بعدی ارائه دهد. در سونوگرافی چهار بعدی، بعد زمان به آن اضافه می‌شود. سرعت سه بعدی بالا می‌رود و قطعات تصویر سریع روی هم قرار می‌گیرند و حرکات جنین مثل باز و بسته کردن دهان و حرکت دادن دست‌ها و پاها کاملا دیده می‌شود. سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی برای همه لازم نیست. معمولا برای دیدن بافت نرم استفاده می‌شود تا سطح بدن وشکل بدن جنین دیده شود. این کار برای خانواده‌ها جذابیت دارد و بیشتر خود درخواست چنین سونوگرافی را می‌دهند. این سونوگرافی ضرری برای جنین ندارد. قبلا معتقد بودند فرستادن امواج بیشتر باعث گرم شدن مایع اطراف جنین می‌شود. ولی پزشک رادیولوژیست پروپ را زیاد روی اندام خاص نگه نمی‌دارد پس تئوری گرم شدن مایع هم منتفی می‌شود.

بیوفیزیکال تست برای همه لازم نیست

گاهی مادر اطلاعی درباره اولین روز آخرین قاعدگی یا سونوگرافی از اوایل بارداری در دسترس ندارد یا آبریزش داشته و احتمال می‌رود خطری جنین را تهدید کند، یا احتمال زایمان زودرس یا زایمان طول کشیده وجود دارد.برای مونیتور دقیق جنین بررسی بیوفیزیکال پروفایل انجام می‌دهیم و پنج مورد در این سونوگرافی اندازه گرفته می‌شود و با استانداردهایی که داریم مطابقت داده شده و به آن امتیاز می‌دهیم. متخصص زنان تصمیم نهایی را می‌گیرد که آیا جنین تحت فشار است و زایمان باید سریع‌تر صورت گیرد یا ادامه بارداری خطری برای جنین ندارد. بیوفیزیکال پروفایل ممکن است در سه روز متوالی انجام شود تا مقایسه‌ای با روزهای قبل شود. / ضمیمه سیب

دکتر شهرام کاه‌کوهی/ متخصص رادیولوژی