فرهنگستان بزرگی به نام مردم

در آن روزگار فرهنگستان زبان فارسی چند کلمه فارسی برای اصطلاحات فوتبال پیشنهاد کرده بود که اغلب اهالی فوتبال با انکار و تمسخر از آن یاد می‌کردند، مثلا دروازه‌بان به جای گلر، کمک داور به جای لاین کیپر، نیمه به جای هاف تایم، دفاع به جای بک، محوطه جریمه به جای محوطه پنالتی و از این قبیل.

اما اکنون پس از گذر سالیان می‌بینم که آن کلمات پیشنهادی، متداول شده و بر سر زبان‌ها افتاده است و کلماتی مانند: گلر، لاین کیپر و هاف تایم رواج چندانی ندارد.

نظیر این اتفاق چند دهه قبل برای کلمات پیشنهادی در حوزه تحصیلات عالی روی داد و آن هنگامی بود که فرهنگستان زبان فارسی این کلمات را پیشنهاد کرد: به جای اونیورسیته بگوییم دانشگاه، به جای فاکولته بگوییم دانشکده، به جای تز بگوییم پایان‌نامه و از این قبیل اصطلاحات.

در آن روزگار این کلمات پیشنهادی با انکار و تمسخر مواجه شد و حتی برخی استادان زبان فارسی به دانشگاه و دانشکده می‌خندیدند و معتقد بودند که اونیورسیته و فاکولته هیچ اشکالی ندارد.

در سال‌های اخیر نیز بسیار دیده‌ایم که هرگاه فرهنگستان زبان یا ادیبان و نویسندگان، کلمه‌ای معادل برای اصطلاحات بیگانه پیشنهاد می‌کنند، عده‌ای بلافاصله کلمات پیشنهادی را دستمایه استهزا قرار می‌دهند. چنان که مثلا وقتی کلمه «یارانه» به جای سوبسید پیشنهاد شد، بسیار مورد تمسخر این جماعت قرار گرفت، اما گذر زمان نشان داد که آن کلمه پیشنهادی بخوبی متداول شد و سوبسید را از میدان به در کرد.

سخن من بر سر این نیست که تمامی کلمات پیشنهادی فرهنگستان زبان فارسی و دیگران، شیوا و رسا و منطبق با ذائقه اهل زبان است و قابلیت جایگزینی در زبان فارسی را دارد؛ بلکه نکته اصلی این است که روش رویارویی با یک رخداد علمی و فرهنگی، فقط انکار و استهزا نیست.

فرهنگستان زبان و هر پیشنهاددهنده دیگر، کلماتی را به اهل زبان عرضه می‌کنند، طبعا این پیشنهاد ممکن است که مورد نقد و ارزیابی متخصصان زبان و اهل قلم قرار گیرد، اما جای این گونه مباحث تخصصی در رسانه‌های عمومی نیست و از آن مهم‌تر این که نقد علمی، با تمسخر و استهزا سنخیتی ندارد.

برای اطلاع آن جماعتی که به موضوع واژه‌گزینی به دیده تمسخر و انکار می‌نگرند، نمونه‌ای از کلمات پیشنهادی را که امروز در زبان فارسی متداول شده باز می‌نویسم.

(دادگستری ـ عدلیه)، (شهرداری ـ بلدیه)، (فرودگاه ـ ایرپورت)، (هواپیما ـ طیاره)، (بزرگراه ـ اتوبان)، (کارگردان ـ رژیسور)، (بازیگر ـ آرتیست)، (تنظیم ـ آرانژمان)، (پرونده ـ دوسیه)، (راننده ـ شوفر)، (خودرو ـ اتومبیل).

یک نکته جالب این است که کار معادل‌سازی و جایگزینی واژه‌ها، فقط مختص فرهنگستان یا اهل قلم نیست و بسیاری از کلمات را خود مردم و اصناف مختلف ساخته‌اند و به کار می‌برند کلماتی مانند: یخچال، انبردست، پیچ‌گوشتی، سگدست، دوربرگردان و بسیاری از این قبیل، ابتکار فرهنگستان بزرگی است به نام مردم فارسی‌زبان که به حفظ شیوایی و هویت زبان خود اهمیت می‌دهند.

اسماعیل امینی - شاعر