مصر در تب و تاب کودتا

همه این تعبیرها و توصیف‌ها حکایت از یک اتفاق مهم‌تر دارد و آن مبهم و پیچیده بودن تحولات سیاسی جاری در مصر است؛کشوری که دو سال پیش انقلاب کرد و رژیم دیکتاتوری حسنی مبارک را سرنگون ساخت و یک سال بعد از این انقلاب انتخاباتی آزاد برگزار شد و محمد مرسی در آن به ریاست‌جمهوری رسید. یک سال از دوران ریاست او نگذشته که یک بار دیگر جامعه مصر برآشفته و در میدان التحریر یک صدا خواستار برکناری او شد. در نهایت با دخالت ارتش تحولات مصر شتاب تازه‌ای گرفت.

پیش از کودتای ارتش سه شبانه‌روز بود که میلیون‌ها مصری در میدان التحریر و مقابل کاخ ریاست‌جمهوری تجمع کرده بودند. در آخرین دقایق روز چهارشنبه ارتش در کاخ ریاست‌جمهوری بیانیه‌ای را در حضور شخصیت‌های مهم مذهبی و سیاسی مصر خواند و ضمن اعلام برکناری مرسی یادآور شد که به صورت موقت رئیس دادگاه قانون اساسی جانشین او خواهد بود تا ضمن بازنویسی قانون اساسی و تشکیل یک دولت تکنوکرات زمینه را برای برگزاری یک انتخابات زودهنگام پارلمانی و ریاست‌جمهوری فراهم کند.

به این ترتیب با طی شدن چنین فرآیندی دوباره قدرت به غیرنظامیان واگذار خواهد شد. کودتای نظامیان مورد استقبال بی‌نظیر بخش اعظمی از مردم مصر قرار گرفت.

مخالفت طرفداران مرسی

با این حال طرفداران محمد مرسی از همان لحظات نخست اعلام کردند کودتایی نظامی علیه ریاست‌جمهوری قانونی شکل گرفته و بشدت آن را محکوم کردند. جماعت اخوان‌المسلمین بزرگ‌ترین جریان سیاسی دینی در تاریخ مصر با محکوم کردن این کودتا اعلام کرد در برابر آن به صورت مسالمت‌آمیز مقاومت خواهد کرد. روز گذشته همزمان با برگزاری نماز جمعه در مصر طرفداران مرسی دست به برگزاری یک راهپیمایی گسترده زدند. ارتش مصر در آستانه برگزاری این تظاهرات با صدور بیانیه‌ای نسبت به افتادن کشور به دام انتقام‌گیری هشدار داد.

تظاهرات دیروز از مقابل مسجد رابعه العدویه و تحت عنوان جمعه مخالفت برگزار شد. گرچه به باور کارشناسان دراین تظاهرات بیم خشونت می‌رفت، اما تا لحظه تنظیم این گزارش خبری از درگیری یا خشونت دریافت نشد. با این حال،‌ وزارت بهداشت مصر اعلام کرد، در درگیری‌های اخیر در استان‌های مختلف مصر میان طرفداران و مخالفان محمد مرسی بیش از یکصد نفر زخمی شدند که از این میان بیش از 80 نفر از اهالی شهر الزقازیق در شمال قاهره، محل تولد محمد مرسی بودند.برخی گزارش‌ها حکایت از کشته شدن دست‌کم ده نفر دیگر در این درگیری‌ها دارد. طی سه روز گذشته بیش از 40 نفر در شهرهای مختلف مصر کشته و صدها نفر زخمی شده‌اند.

مرسی محاکمه می‌شود

به دنبال بازداشت رهبران اخوان‌المسلمین یک منبع قضایی در مصر اعلام کرد، تحقیقات درباره اتهامات رئیس‌جمهور برکنار شده و هشت نفر از دیگر رهبران اخوان‌المسلمین از روز دوشنبه آغاز می‌شود. به گزارش ایسنا، اتهامات وارده به مرسی اهانت به قضات و دستگاه قضایی مصر اعلام شده است. برخی از اعضای ارشد اخوان‌المسلمین از جمله محمد بدیع، رهبر اخوان‌المسلمین نیز به اتهام تحریک برای قتل مخالفان مرسی بازداشت شده‌اند.از جمله متهمان دیگر عبارتند از: سعد الکتاتنی، رئیس حزب آزادی و عدالت (شاخه سیاسی اخوان‌المسلمین مصر) محمد البلتاجی، مهدی عاکف (رهبر سابق اخوان) و صبحی صالح و چند نفر از اعضای مجلس شورا (پارلمان) که یا بازداشت شده یا ممنوع‌الخروج شده‌اند. هشام قندیل، نخست‌وزیر مرسی نیز بازداشت شده و احتمالامحاکمه خواهد شد.‌اکنون بیش از 300 نفر از طرفداران اخوان‌المسلمین بازداشت شده‌اند. همچنین دیگر شبکه‌های دینی مصر از جمله شبکه
الناس، الرحمه و الحافظ که از شبکه‌های وابسته به جریان اسلامی و طرفدار محمد مرسی هستند، قطع شده‌اند.

محمد البرادعی در واکنش به عزل محمد مرسی از سوی ارتش مصر تاکید کرد که طرح نقشه راه اعلام شده از سوی وزیر دفاع مصر همان تصحیح روند انقلاب بزرگ بیست و پنجم ژانویه بود. هماهنگ‌کننده جبهه نجات ملی افزود: این طرح نقشه تحقق خواسته اصلی در انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری را تضمین می‌کند که در آن قانون اساسی تغییر می‌یابد تا با یکدیگر توافق کنیم.عمرو موسی، رئیس حزب کنگره و از مخالفان مرسی اعلام کرد که رایزنی‌ها برای تشکیل دولت جدید مصر آغاز شده است.همچنین کمیته هماهنگی سی‌ام ژوئن اعلام کرد البرادعی را به عنوان نخست‌وزیر دولت انتقالی این کشور و به عنوان فرد مورد اطمینان برای تحقق اهداف انقلاب اعم از آزادی، عدالت اجتماعی و کرامت انسانی، نامزد کرده است.

روز پنجشنبه گذشته عدلی منصور رئیس دادگاه قانون اساسی مصر به عنوان رئیس‌جمهور موقت سوگند یاد کرد. وی به مدت زمانی نهایتا 60 روز وظیفه اداره کشور را به​عهده خواهد داشت تا رئیس‌جمهور جدید انتخاب شود. عدلی منصور در سخنرانی خود در این مراسم اعلام کرد ملت مصر به جهان ثابت کرد که عقب نمی‌نشیند و شکست نمی‌خورد.عدلی منصور از سال ١٩٩٢ تا چهار روز پیش معاون دادگاه قانون اساسی مصر بود و تنها روز اول ژوئیه (روز دوشنبه) به عنوان رئیس این دادگاه منصوب شد. منصور در سال ١٩٤٥ در قاهره به دنیا آمد و در سال ١٩٦٧ از دانشگاه قاهره لیسانس حقوق گرفت. او در سال ١٩٧٠ وارد شورای دولتی شد و با طی مدارج ترقی سرانجام در سال ١٩٩٢ به معاونت دادگاه قانون اساسی رسید.

حمید الجمال، یک قاضی مصری به نشریه الاهرام الشباب مصر گفته است که عدلی منصور مردی ساکت و آرام است که جانب اعتدال را در تصمیماتش رعایت می‌کند و به اراده مردم مصر احترام خواهد گذاشت. اکنون باید دید این حقوقدان چگونه از اراده مردم مصر پاسداری خواهد کرد.

واکنش‌های بین‌المللی به برکناری مرسی

اقدام ارتش مصر در برکناری محمد مرسی و تحولات 48 ساعت گذشته این کشور با واکنش متفاوت کشورهای جهان روبه‌رو شده است. باراک اوباما و دولت آمریکا اولین گروهی بودند که نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند. اوباما در بیانیه‌ای گفت: آمریکا وضع بسیار بی‌ثبات مصر را تحت نظر دارد و ما معتقدیم در نهایت آینده مصر تنها می‌تواند توسط مردم مصر تعیین شود. با وجود این ما از بابت تصمیم نیروهای مسلح مصر برای کنار گذاشتن محمد مرسی و تعلیق قانون اساسی مصر بسیار نگران هستیم.

بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل نیز در ارزیابی وقایع مصر گفت: دخالت نظامی در امور هر کشوری منبع نگرانی است و باید حکومت مدنی برقرار شود. کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای گفت: من از همه طرف‌ها می‌خواهم تا سریعا به فرآیند دموکراتیک از جمله انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری عادلانه و آزاد بازگردند و قانون اساسی به شیوه‌ای کاملا فراگیر تصویب شود تا این کشور اجازه پیدا کند فرآیند انتقال قدرت دموکراتیک خود را تکمیل کند.

از طرف دیگر، صندوق بین‌المللی پول اعلام کرد به منظور مذاکره برای اعطای وام 8/4 میلیارد دلاری به مصر تا زمانی که مشخص شود چه کسی در مصر مسئول است، صبر خواهد کرد. ویلیام هیگ، وزیر خارجه انگلیس نیز در بیانیه‌ای ضمن دعوت به حفظ آرامش در مصر، گفت: اوضاعی خطرناک در مصر کاملا قابل مشاهده است و من از تمام گروه‌ها می‌خواهم که خویشتندار باشند.

ناوی پیلای، کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل نسبت به بازداشت رهبران اخوان المسلمین ابراز نگرانی کرد اما نامی از کودتا در مصر نبرد. وزیر امور خارجه ترکیه نیز ضمن اعلام این‌که برکناری رئیس‌جمهور مصر غیرقابل قبول است، خاطرنشان کرد که این مداخله ارتش کودتای نظامی است. حسن الترابی، رهبر اسلام گرای سودان ، کودتا علیه قانون اساسی و مشروعیت ریاست‌جمهوری در مصر را محکوم کرد و نسبت به عواقب آن هشدار داد.

میخائیل مالگیلوف، رئیس کمیته امور خارجه در مجلس سنای روسیه نیز اعلام کرد آنچه در مصر رخ داد، انقلاب نرم بود که احزاب مخالف و گروه‌های جوانان از آن حمایت کردند. وی خاطرنشان کرد: اتفاقات مصر تصحیح روند بهار عربی بود نه پایان آن. از سوی دیگر بعد از پیام تبریک پادشاه عربستان به رئیس جمهور موقت مصر برای اداره کشور و تحقق خواسته مصری‌ها، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر خارجه امارات نیز عنوان کرد امارات نسبت به توانایی مردم مصر برای پشت سر گذاشتن لحظه‌های سخت اطمینان کامل دارد. ناصر جوده، وزیر خارجه اردن نیز ضمن اعلام حمایت کشورش از مصر از اراده ملت مصر استقبال کرد. در این میان رهبران رژیم صهیونیستی سعی کرده‌اند در این باره سکوت کنند اما برخی مقامات این رژیم از جمله گابی اشکنازی، رئیس سابق ستاد مشترک ارتش رژیم صهیونیستی در واکنش به حوادث اخیر مصر اعلام کرد: چیزی که از آن به‌عنوان انقلاب دوم در مصر یاد می‌شود، در حقیقت زمین لرزه بود.

بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه در گفت‌وگو با یک روزنامه سوری عنوان کرد آنچه که در مصر رخ می‌دهد سقوط چیزی است که از آن به اسلام سیاسی تعبیر می‌شود. وی خاطرنشان کرد: کسانی که دین را در سیاست به کار می‌گیرند یا از دین برای گروهی در مقابل گروه دیگر استفاده می‌کنند در هر نقطه‌ای از جهان باشند، سقوط خواهند کرد. نوری المالکی، نخست‌وزیر عراق نیز اظهار کرد: سقوط نظام اخوان‌المسلمین در مصر، تاکیدی بر شکست سیاسی آنهاست و این گروه در سوریه هم آینده‌ای نخواهد داشت.

حسین خلیلی / گروه بین‌الملل