برداشت بی‌رویه از دشت‌ها و تالاب‌های فارس

فرونشست زمین که طی سال‌های اخیر در نقاط مختلف استان فارس رخ داده، اکنون به حدی گسترش یافته است که کارشناسان زمین‌شناس از آن به عنوان یکی از مخاطرات مهم استان یاد می‌کنند.

در خصوص علت فرونشست زمین نظرات مختلفی وجود دارد، اما کارشناسان زمین‌شناسی یکی از علل مهم آن را برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی عنوان می‌کنند.

در خصوص وضع دریاچه‌ها و تالاب‌های استان هم با وجود بارندگی‌های خوب امسال، چاه‌های غیرمجازی که در اطراف این تالاب‌ها بویژه پریشان حفر شده است، فرصت احیا شدن دوباره را پس از سال‌ها خشکی، از آنها گرفته است.

مدیر امور آب شهرستان کازرون در خصوص چاه‌های غیرمجاز اطراف دریاچه پریشان می‌گوید: اکنون حدود 340 چاه غیرمجاز در اطراف این دریاچه قرار دارد که کشاورزان از آن بهره می‌برند و با وجود اقدامات صورت گرفته برای پر کردن این چاه‌ها، افراد همچنان از آنها استفاده می‌کنند.

صمد سعید در گفت‌وگو با مهر می‌افزاید: این چاه‌ها در حوضه آبریز دریاچه پریشان قرار دارد، البته تعدادی نیز در فاصله دورتری نسبت به دریاچه است که تمام این آبریزها وارد دریاچه می‌شود.

وی با بیان این‌که این تعداد چاه غیرمجاز فرصت احیای مجدد به دریاچه پریشان را نمی‌دهد، خاطرنشان می‌کند: وجود این چاه‌ها در حوزه آبریز دریاچه پریشان در خشک شدن دریاچه تاثیر زیادی داشته و با وجود اقدامات صورت گرفته و در حالی که دریاچه تا حدودی احیا شده است، اما همچنان شاهد برداشت‌های غیرمجاز در اطراف این دریاچه هستیم.

سعید با بیان این‌که طی چند سال گذشته شاهد افت 11 متری سفره آب‌های زیرزمینی در اطراف پریشان بودیم، تصریح می‌کند: اکنون با این‌که بارندگی‌های شهرستان کازرون نسبت به مدت مشابه سال گذشته 15 تا 16 درصد افزایش داشته است، اما روند افت سطح آب سفره‌ها همچنان ادامه دارد.

مدیر امور آب شهرستان کازرون با بیان این‌که امسال به دلیل این بارندگی‌ها، چشمه‌های دریاچه و اطراف آن که در گذشته به دلیل خشکسالی‌ها کاملا خشک شده بود، آبدار شده است، به اقدامات صورت گرفته برای کنترل و مدیریت استفاده از آب در اطراف دریاچه اشاره و خاطرنشان می‌کند: اقدامات زیادی برای احیای دریاچه و مدیریت مصرف آب از چاه‌های اطراف پریشان صورت گرفته که به عنوان نمونه می‌توان به برقی شدن چاه‌های اطراف این دریاچه اشاره کرد که در مدیریت استفاده از آب و برق تاثیر زیادی داشته و درصددیم که چاه‌هایی که برقی نیست نیز شناسایی و به صاحبان آنها گوشزد شود که نسبت به برقی کردن چاه‌ها اقدام کنند.

شکاف در ساختمان‌های مسکونی

این کارشناس‌ مسئول مرکز زمین‌شناسی جنوب کشور با اشاره به مخاطرات ناشی از فرونشست زمین خاطرنشان می‌کند: ایجاد ترک و تخریب جاده‌ها و مسیرهای ارتباطی، شکسته شدن خطوط لوله و شریان‌های حیاتی، آسیب‌دیدگی کانال‌های آبرسانی، ترک در پی سازه‌ها و دیوارهای جداکننده، تخریب زمین‌های کشاورزی، آسیب به دام‌ها و حیات وحش، جابه‌جایی و تغییر شکل در مسیر راه‌آهن، تخریب لوله جدار و تجهیزات سر چاهی، شکستگی زهکش‌ها و لوله‌های فاضلاب، آلودگی آبخوان، تخلیه ناگهانی برکه‌های آب و وقوع تلفات انسانی از جمله تهدیداتی است که این پدیده به وجود می‌آورد.

یوسفی برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب‌های زیرزمینی را نتیجه سوءمدیریت منابع آب در بخش برداشت از یک‌سو و از سوی دیگر به هدر رفتن حجم عظیمی از آب در نتیجه نادرست بودن شیوه‌های کشاورزی و مصارف صنعتی و شهری یا به طور خلاصه مصرف نامتناسب عنوان می‌کند و می‌گوید: پدیده فرونشست زمین ناشی از برداشت آب‌های زیرزمینی بیشتر از میزان بارندگی‌هاست و زمانی که میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی بیشتر از میزان تغذیه آبخوان‌ها باشد، سطح آب زیرزمینی پایین رفته و فرونشست رخ خواهد داد. به این ترتیب که زمانی که آبخوان برای مدت طولانی از آب خالی بماند، فضاهایی که با آب پر بود بتدریج بسته می‌شود و سطح زمین نشست می‌کند.

وی با بیان این‌ که محدوده‌های زیادی در استان تحت‌تاثیر پدیده فرونشست قرار دارد، می‌افزاید: فرونشست در مرکز دشت‌ها صورت می‌گیرد و بر اثر فرونشست، ترک‌هایی در نزدیکی اتصال کوه و دشت رخ می‌دهد که اکنون در منطقه مرودشت، داراب، نیریز، سورمق و دیگر مناطق استان چنین پدیده‌هایی اتفاق افتاده است.

تا دیر نشده باید چاره‌ای اندیشید

مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) تاکید می‌کند: این پدیده باید به عنوان یکی از مخاطرات مهم استان تلقی و راهکارهای بلندمدت و کوتاه‌مدت برای آن در نظر گرفته شود.

وی درباره راهکار بلندمدت می‌گوید: چاره‌ای جز اصلاح روش‌های مدیریت منابع آب وجود ندارد و تا فرصت باقی است باید به سوی آن حرکت کرد، حداقل باید مانع ادامه فعالیت چاه‌های حفر شده غیرمجاز که در بسیاری موارد تعداد آنها از چاه‌های مجاز بیشتر است شد، چرا که در غیر این صورت و با ادامه روند موجود، ضمن از دست دادن بخش‌های زیادی از منابع آب برای همیشه، پدیده‌هایی مانند فروچاله‌ها و فرونشست‌های ناحیه‌ای با ابعاد نامعلوم و با آسیب‌های جبران‌ناپذیر باز هم به وقوع خواهد پیوست.

به گفته این کارشناس مسئول، همچنین در محدوده وقوع مخاطره‌ها باید مطالعات بررسی فرونشست و رفتارسنجی با استفاده از مطالعات ژئوفیزیکی و رادار، نصب ابزار دقیق، زمین‌شناسی مهندسی، ژئوتکنیک و آب ـ زمین‌شناسی انجام شود.