فراغت؛ عمری که دور می‌ریزیم

حالا اگر این عدد را در تعداد دانش‌آموزان کل کشور (بیش از 12 میلیون نفر) ضرب کنیم، می‌شود 414 میلیارد و 720 میلیون ساعت اوقات‌ فراغت، اما آمارها نشان می‌دهد میلیون‌ها ساعت از این رقم بزرگ به بطالت می‌گذرد چون آمارهایی وجود دارد که ثابت می‌کند دست‌کم 40 درصد از دانش‌آموزان زمان‌های فراغت خود را بدون برنامه می‌گذرانند.

این رقم شاید از 40 درصد نیز تجاوز کند، چون دانش‌آموزانی که در دوره تعطیلی مدارس در خیابان‌ها پرسه می‌زنند یا تمام وقت خود را پای تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای می‌گذرانند، همه مصداقی از تلف‌شدن اوقات فراغت را به نمایش می‌گذارند، بی‌آن که بدانند و از این وضع ناخرسند باشند.

حرف هست، عمل نیست

تلف شدن میلیون‌ها ساعت وقت در جمعیتی که اگر از وقتش استفاده بهینه کند به سرمایه‌ای بی‌نظیر تبدیل می‌شود، تا به حال آن قدر مهم نبوده که برای سر و سامان گرفتنش برنامه‌ای دقیق طراحی شود.

با این حال، هر سال با نزدیک‌شدن به تعطیلی تابستان، نهادهای مختلف از برنامه‌های خود برای غنی‌سازی اوقات فراغت دانش‌آموزان خبر می‌دهند و پس از پایان تعطیلات نیز از عملکرد راضی‌کننده خود.

خرداد سال گذشته حسین هژبری، معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش که بیشترین نگاه‌ها به سمت معاونت اوست، از ایجاد 30 هزار پایگاه تابستانی در سراسر کشور خبر داد که به دانش‌آموزان اجازه فعالیت در زمینه‌های قرآن و عترت، فرهنگ، علم، هنر، پژوهش، ورزش، گردشگری، توانمندسازی، مهارت‌ آموزی، زیباسازی محیط و فضای مجازی را می‌داد.

او این برنامه‌ها را برشمرد تا نیت این وزارتخانه را شفاف کند و توضیح دهد اگر آموزش و پرورش سرسختانه از تحول بنیادین در نظام آموزشی دفاع می‌کند در حوزه اوقات فراغت نیز به دنبال تقویت ابتکار، خلاقیت، رشد روحیه نوآوری، تقویت اعتماد به نفس، خودباوری و کارآفرینی میان دانش‌آموزان است.

اهدافی که هژبری برمی‌شمرد اهداف والایی بود، اما او پس از پایان تعطیلات تابستان گزارش نداد این برنامه‌های غنی‌سازی اوقات فراغت به چه نتیجه‌ای انجامید و کدام بخش از این اهداف به نقطه مطلوب نزدیک شد.

انتقاد کارشناسان هم از همین ناحیه نشات می‌گیرد، کارشناسانی همچون احمدخلیلی که در گفت‌وگو با جام‌جم از ناهمخوانی برنامه‌های اوقات فراغت با ذائقه دانش‌آموزان گلایه می‌کند و توضیح می‌دهد: چون نظارتی بر اجرای این برنامه‌ها وجود ندارد و اثربخشی برنامه‌ها بر افراد بررسی نمی‌شود هر سال این برنامه‌ها تکرار می‌شود در حالی که نتیجه‌ای نیز عاید دانش‌آموزان نمی‌شود.

در واقع، گفته‌های او بر کیفی نبودن برنامه‌های اوقات فراغت دلالت دارد که البته رفع این نقیصه به گفته بیشتر کارشناسان آموزشی تنها از عهده وزارت آموزش و پرورش ساخته نیست.

بهترین برنامه کدام است

موضوع اوقات فراغت در کشور ما موضوع پیچیده‌ای است. از یک سوی این ماجرا، نهادهای تصمیم‌گیر قرار دارد که ذائقه مخاطبان را خوب نمی‌شناسند و برای جذاب‌ کردن این برنامه‌ها طرحی ندارند و از سوی دیگر ماجرا خانواده‌هایی حضور دارند که یا به علت تنگناهای اقتصادی از برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت فرزندان صرف‌نظر می‌کنند یا به علت نهادینه‌ نشدن این فرهنگ در زندگی‌شان که فرزندپروری از فرزندداری مهم‌تر است و باید آموزش نیز در سبد نیازهای خانوار دیده شود.

گره این موضوع نیز تا زمانی که این مشکلات حل نشود، باز نخواهد شد که این نیز جز با همکاری همه نهادهای فرهنگساز میسر نخواهد بود.

حسین احمدی، کارشناس مسائل آموزش و پرورش به این رابطه اعتقاد راسخ دارد. او در گفت‌وگو با جام‌جم به اوقات فراغتی اشاره می‌کند که از دیرباز تا به حال مورد توجه نبوده و مورد بی‌مهری واقع شده که به باور او از زمانی که تعطیلی پنجشنبه مدارس قانونی شد، به حاشیه رفتن اوقات فراغت تقویت شد.

احمدی می‌گوید: در حوزه غنی‌سازی اوقات فراغت توجه همگان به آموزش و پرورش معطوف است در حالی که همه نهاد‌ها و دستگاه‌های مربوط باید در این حوزه تلاش کنند. نکته مهم برای بهره‌برداری سودمند از اوقات فراغت نیز این است که عنصر جذابیت به این برنامه‌ها اضافه شود، نه این که دانش‌آموزان در روزهای فراغت خود همان کارهایی را انجام دهند که در سال تحصیلی مجبور به انجام دادن به آنها هستند.

او به همین علت از پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان با کلاس‌های خشکی که با عنوان آمادگی برای سال تحصیلی آینده شناخته می‌شود، موافق نیست و توضیح می‌دهد این کلاس‌های آمادگی در حد محدود خوب است به شرط آن که تلفیقی از برنامه‌های توام با نشاط و شادمانی نیز با آنها همراه بوده و با سن دانش‌آموزان هم همخوانی داشته باشد.

این کارشناس، روی‌آوردن دانش‌آموزان به بازی و تفریح صرف را هم به صلاح نمی‌داند، چراکه معتقد است روزهای تعطیل سال بهترین زمان برای شناسایی و پرورش استعدادهای نهفته در وجود بچه‌هاست که می‌تواند از مسیر ورزش، هنر یا علم شناخته شود.

پس به اعتقاد او، وقت‌گذرانی در روزهای تعطیل، هم‌معنی تلف‌شدن باارزش‌ترین روزهای عمر هر انسان است که اگر بی‌برنامگی‌های آن ادامه پیدا کند نوجوان و جوان به فردی سست و تنبل تبدیل می‌شود.

همین مساله است که امیر زنده‌نام، مشاور تحصیلی را بر آن می‌دارد تا در گفت‌وگو با جام‌جم، نفس اوقات فراغت را پرداختن به پرورش استعدادها و قابلیت‌های ذهن دانش‌آموزان بداند.

او می‌گوید: افراد همان طور که در پی تقویت قوای جسمی خود هستند باید به پرورش قابلیت‌های ذهنی خود نیز بها دهند، چون خصیصه‌ای که سبب تمایز افراد موفق و ناموفق از یکدیگر می‌شود میزان ابتکار و خلاقیت آنها است که تنها با پرورش استعدادهای نهفته بروز می‌کند.

گفته‌های این کارشناسان به سرمایه‌های انسانی پنهان در این سرزمین اشاره دارد که اگر به ریال محاسبه شود بیش از همه درآمدهای نفتی کشور یا صادرات مواد خام و معدنی‌مان خواهد بود.

مریم خباز - گروه جامعه