تغییر سبک معیشت جنگل‌نشینان

به گفته علی اوسط منتظری، معاون مناطق مرطوب و نیمه مرطوب سازمان جنگل‌ها، این طرح که با پیشنهاد دولت ایران و با همکاری سازمان ملل اجرا می‌شود، علاوه بر حفظ منابع تنوع زیستی کشور، زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم این نواحی را نیز بهبود می‌بخشد.

بایگانی طرح خروج دام از جنگل

در آخرین روزهای آبان سال 89 بود که نمایندگان مجلس شورای اسلامی، با رأی مثبت به حذف بند‌های «ج» و «د» از ماده 135 لایحه برنامه پنجم توسعه، طرح خروج دام مازاد از جنگل و مرتع را به بایگانی سپردند و موادی که می‌توانست تا حدی روند تخریب شتابناک جنگل‌ها و مراتع کشور را کاهش دهد، از چرخه قانون خارج شد، این در حالی است که سه میلیون و 80‌ هزار واحد دامی در جنگل‌های شمال وجود دارد که به گفته معاون مناطق مرطوب و نیمه‌مرطوب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور خسارت ناشی از وجود این تعداد دام در جنگل سالانه بیش از 320 میلیارد تومان است. درحالی که درآمد این دام‌ها، سالانه حدود 31 میلیارد و 900‌ میلیون تومان است.

اجرای طرح خروج دام از جنگل‌های کشور سال 82 در کشور آغاز شد و به مدت 20 سال توانسته بود بخشی از جنگل‌نشینان و دام‌های آنها را از جنگل خارج کرده و مانع از روند تخریب افزایشی جنگل‌ها شود.

براساس آمارهای سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، در سال 64 بیش از چهار میلیون و 370 هزار واحد دامی در کنار بیش از 78 هزار خانوار در جنگل‌های شمال حضور داشتند و پس از آن که 13 هزار خانوار براساس این طرح مشمول ساماندهی شدند، بتدریج حدود 30 درصد دام‌ها معادل یک میلیون و 290 هزار واحد دامی و حدود 4000 خانوار با اعتبار 60 میلیارد تومان از جنگل‌ها خارج و ساماندهی شدند.

جمع‌بندی‌های کارشناسی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری نشان می‌دهد اگر طرح خروج دام از جنگل به اجرا در نمی‌آمد، به دلیل وجود برخی مشکلات اجتماعی و اقتصادی در برخی حوزه‌های آبخیز عملا تا سه دهه بعد جنگل‌های آن مناطق به طور کامل از بین می‌رفت، در حالی که خروج دامداران از برخی مناطق جنگلی از آن سال تا امروز گرچه چندان موفقیت آمیز نبود و تا پایان سال ۱۳۹۰ فقط یک میلیون و ۲۹۰ هزار واحد دامی از جنگل‌های شمال خارج شد، اما سبب شده در بسیاری از عرصه‌ها، جنگل قدرت زادآوری‌اش را به دست بیاورد و نقاط کم پوشش نیز به‌طور طبیعی ترمیم شود.

با این حال لغو این طرح در سال 89 آغازی دوباره بر ادامه سیر تخریب جنگل‌ها بود‌، امری که سازمان جنگل‌ها را بر آن داشت تا درصدد ساماندهی زندگی و معیشت جنگل‌نشینان برآید تا از تخریب بیشتر جنگل‌ها جلوگیری کند.

مشاور سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور با اشاره به اجرای طرح ساماندهی جنگل‌نشینان شمال کشور به جام‌جم می‌گوید: این طرح با عنوان ایجاد ساختار مدیریت چند منظوره جنگل‌های خزری و با هدف حفظ تنوع زیستی این جنگل‌ها اجرا می‌شود.داریوش بیات به تهدید و تخریب روبه گسترش تنوع زیستی جنگل‌های خزری از سوی عوامل انسانی و طبیعی اشاره کرد و هدف از اجرای طرح را کاهش این عوامل تخریبگر عنوان می‌کند.

به گفته وی، اکنون معیشت جنگل‌نشینان به‌طور کامل به جنگل وابسته است و آنها برای تامین نیازهای خود از قبیل چرای دام، سوخت و معیشت به جنگل روی می‌آورند که اگر نوع معیشت این گروه تغییر یابد، فشار زیادی از روی جنگل برداشته و جلوی تخریب آن گرفته می‌شود.بیات با بیان این‌که اهداف اصلی این طرح، تغییر معیشت جنگل‌نشینان است، به گونه‌ای که این گروه از نظر اقتصادی دچار آسیب نشوند، بهترین راهکار تغییر معیشت جنگل‌نشینان را توجه به مواردی همچون ترویج اکوتوریسم و درآمدزایی از این طریق برای جنگل‌نشینان عنوان می‌کند.

همچنین تعریف راه‌های جدید کسب درآمد همچون ماهیگیری، زنبورداری و ساخت صنایع دستی و اعطای تسهیلات برای راه‌اندازی این مشاغل که می‌تواند در تغییر معیشت آنها نقش مهمی ایفا کند.

اجرای طرح از گرگان تا گیلان

مشاور سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، منطقه اجرای این طرح را چهار حوضه آبخیز در چهار نقطه جنگل‌های شمال عنوان و تصریح می‌کند: این طرح در وسعت 120 هزار هکتار از گرگان تا گیلان اجرایی می‌شود.

بیات با بیان این‌که مدت زمان اجرای طرح پنج سال است که از همین امسال آغاز شده و تا سال 97 ادامه دارد، می‌گوید: اعتبار در نظر گرفته شده برای اجرای طرح هفت میلیون دلار است که دو میلیون دلار آن از سوی صندوق محیط زیست جهانی و پنج میلیون دلار دیگر از سوی ایران به صورت سه میلیون دلار نقد و دو میلیون دلار غیرنقدی پرداخت می‌شود.

وی با اشاره به مفاد اجرای طرح می‌افزاید: یکی از این مفاد، توانمندسازی نیروهای انسانی است که براساس آن به تمام نیروهای انسانی موجود در این نواحی اعم از جوامع محلی و کارشناسان و کادر سازمان جنگل‌ها آموزش‌هایی در حفظ جنگل‌ها و تنوع زیستی آنها داده می‌شود.

بیات با اشاره به رویکرد مدیریت مشارکتی اجرای طرح از سوی جوامع محلی و سازمان جنگل‌ها به عنوان دومین ماده این طرح می‌افزاید: تدوین و اصلاح ساختارهای قانونی و سیاسی مربوط با اجرای طرح به منظور حضور حداکثری جوامع محلی از دیگر مفاد این طرح است که باید مطالعه و در صورت وجود مشکل اصلاح شود، چراکه فقط از این طریق عوامل تخریبی جنگل‌ها کاهش یافته و وضع از حالت بحرانی خارج می‌شود.

این کارشناس درخصوص مراحل اجرای طرح نیز یادآور می‌شود: مرحله مطالعاتی طرح طی یک بازه سه ماهه و یک دوره سه ساله صورت می‌گیرد که در این مدت و به منظور جلوگیری از پیشرفت کند طرح، برخی کارهای اجرایی طرح نیز آغاز می‌شود، ضمن این‌که مرحله اصلی اجرای طرح نیز به مدت دو سال و پس از گذران مراحل مطالعاتی صورت خواهد گرفت.

بیات با بیان این‌که این بازه زمانی و اعتبار اختصاص داده شده برای اجرای طرح در مناطق یادشده، کفایت می‌کند، خاطرنشان می‌کند: قرار است در صورت اجرای موفق طرح، آن را در دیگر مناطق جنگلی استان‌های شمالی نیز اجرا کرد که اجرای آنها نیازمند اعتبار و زمان دیگری است.

فاطمه مرادزاده - گروه ایران