سلول‌های بنیادی، دنیای پزشکی را متحول می‌کند

در یک جنین در مرحله چندسلولی یعنی وقتی جنین سه تا پنج روزه است یعنی سلول تخم تشکیل شده و چند روز از تقسیم آن می‌گذرد، سلول‌ بنیادی تشکیل می‌شود. به جنین سه تا پنج روزه بلاستوسیت گفته می‌شود. لایه داخلی بلاستوسیت تبدیل به اندام و بافت می‌شود که اگر از آن نمونه‌برداری شود، سلول بنیادی جنینی است.

این چند لایه متشکل از سلول‌هایی است که در نهایت به همه سلول‌ها تبدیل می‌شود. لایه خارجی بلاستوسیت سلول‌های جفتی است که ویژگی‌های اصلی سلول‌های بنیادی را دارد. گروه دوم سلول‌های بنیادی جفتی است. محل اصلی سلول‌های بنیادی جفتی، بند ناف جنین یا جفت است که در گذشته به عنوان یک عضو زائد پس از تولد، دور انداخته می‌شد.

اما چند سالی است که در سطح دنیا این سلول‌ها را در بانک‌های ذخایر زیستی ذخیره می‌کنند. در ایران نیز در مراکزی تحت عنوان بانک بند ناف موسساتی مانند رویان و سازمان انتقال خون نمونه‌ای از سلول‌های بنیادی جفتی ذخیره و نگهداری می‌شود که هم برای خود فرد و هم برای افراد دیگر قابل استفاده است.

رویان مرکزی اختصاصی است و نمونه را برای خود فرد نگهداری می‌کند. اما سازمان انتقال خون حالت عمومی دارد. گروه دیگر سلول‌های بنیادی، بالغ نام دارد که در بعضی از اندام‌ها قرار می‌گیرد. از این گروه می‌توان به سلول‌های بنیادی قلب، مغز استخوان، لوله گوارش، سیستم عصبی، نخاع و ماهیچه‌های اسکلتی اشاره کرد.

این سلول‌ها همان طور که از نامشان پیداست، توانایی تبدیل به چند رده سلولی را دارد که در آن عنوان قرار می‌گیرد. برای مثال سلول‌های بنیادی مغز استخوان می‌تواند به چند گروه خونی دیگر تبدیل شود و انتظار هم نداریم که این سلول‌ها بتواند به سلول بنیادی قلب تبدیل شود. تفاوت سلول‌های بنیادی بالغ با نوع جفتی و جنینی، محدودیت رده سلولی است که توانایی تبدیل به آن را دارد.

فرانک فراهانی/ گروه دانش