بررسی‌پیامدهای تاخیر در پرداخت ارز دارویی

سررشته داستان داروهای بی‌کیفیت یا مواد اولیه دارویی بی‌کیفیت از یک شایعه است، اما شواهد نشان می‌دهد همه این داستان، شایعه نیست. شایعه از این قرار است که تزریق پنی‌سیلین نامرغوب چینی باعث مرگ برخی بیماران شده است.

این خبر سال گذشته هم یک بار در برخی سایت‌های غیرمعتبر مطرح شد که پاسخی از سوی مراجع مسئول به آن داده نشد، اما این بار برخی مسئولان در این زمینه نظر دادند.

یکی از مسئولانی که حاضر شد درباره داروی نامرغوب ابراز نظر کند مراد هاشم‌زهی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، در گفت‌‌وگو با خانه ملت، از پایین بودن کیفیت داروهای وارداتی بویژه داروهای چینی و هندی بشدت انتقاد کرد.

یک روز بعد، فارس در پوشش خبری ششمین کنگره بین‌المللی ارتقای کیفیت خدمات آزمایشگاهی به نقل از محمد صاحب‌الزمانی، نماینده جامعه آزمایشگاه‌های تشخیص طبی، نوشت فساد پنهان و ناکارآمدی در بخش خدمات سلامت بیداد می‌کند، اگر هم یک کارشناس می‌گوید، پنی‌سیلین چینی یا اجناس نامرغوب پزشکی وارد کشور می‌شوند، مسئولان به جای سانسور، به فکر علاج و حل مساله باشند.

نگران نباشید همه آنچه تا اینجا گفتیم بررسی شایعه‌ای است که اساس اولیه آن هنوز تائید یا رد نشده است. ما برای اطمینان از این که آیا واقعا کسانی به واسطه مصرف پنی‌سیلین فوت کرده‌اند، با خانواده یکی از فوت شده‌ها پس از تزریق پنی‌سیلین تماس گرفتیم اما این خانواده ابراز کرد هنوز پزشکی قانونی علت واقعی فوت بیمار آنها را مشخص نکرده است و این پاسخ نشان می‌دهد مساله مرگ بر اثر پنی‌سیلین نامرغوب هنوز روشن نشده است.

دیروز اما سرانجام عباس حاجی‌آخوندی، رئیس سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با فارس منکر ماجرای مرگ بیماران بر اثر پنی‌سیلین چینی شد و توضیح داد: در مورد داروی پنی‌سیلین صنایع و کارخانه‌های تولیدکننده کشور ما نیز مانند کارخانه‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و آمریکایی مواد اولیه این دارو را از هند و چین وارد می‌کنند.

این مسئول درباره این که چرا ایران، مواد اولیه‌اش را از هند و چین خریداری می‌کند، گفت: این کشورها بهترین و استانداردترین مواد اولیه تولید این دارو را تولید می‌کنند و ما هم از سال‌ها پیش واردکننده مواد اولیه این دارو از هند و چین هستیم.

با آن که گفته‌های حاجی‌آخوندی تا حدی درست است یعنی هند و چین مواد دارویی اولیه مرغوب دارند، اما آیا مواد اولیه دارویی که ما آنها را خریداری می‌کنیم همان مواد قابل اعتماد است که اروپایی‌ها هم خریداری‌اش می‌کنند؟

پیش از آن که پاسخ این پرسش را پیدا کنید باید درباره برخی آمارها در حوزه دارو اطلاعاتی داشته باشید. به گواه آمارهای اعلام شده از سندیکای مواد اولیه دارویی، هم‌اکنون حدود 97‌درصد از نیاز دارویی کشور در داخل تولید می‌شود و 3 درصد از آن، که به تکنولوژی بالا برای تولید نیاز دارد، از کشورهای خارجی وارد می‌شود، اما ما در ساخت داروهای داخلی هم از خارجی‌ها بی‌نیاز نیستیم. چون 60 درصد مواد اولیه دارویی برای ساخت داروهای تولید داخل را هم از خارج می‌آوریم.

نکته جالب اینجاست که حدود 40 درصد از آن داروهای وارداتی با تکنولوژی بالا، در کشور خودمان نیز تولید می‌شود و بنا به عللی پنهان از کشورهای دیگر هم وارد می‌شود! شاید به خیال آنها که مظنه بازار دارو دست‌شان نیست این ارقام چندان پراهمیت نباشد، اما ایران برای تامین آن 60 درصد مواد اولیه دارویی و آن 3 درصد داروی ساخته شده با تکنولوژی بالا، به طور متوسط سالی یک میلیارد و 130 میلیون یورو می‌پردازد.

از این بحث می‌شود نتیجه گرفت که اگر ماده اولیه دارویی که وارد کشور می‌شود از کیفیت پایینی برخوردار باشد یعنی 60‌درصد از مواد اولیه‌ای که داروهای تولید داخل با آنها ساخته می‌شود و کشورمان هزینه گزافی برایش می‌پردازد بی‌کیفیت است و امکان دارد جان مردم را به خطر بیندازد.

نگذارید این پیشگویی به حقیقت بپیوندد

قدیمی‌ها می‌گفتند «هیچ ماست‌بندی نمی‌گوید ماستش ترش است!» پس طبیعی است که سازمان غذا و دارو تاکید کند مواد اولیه دارویی ورودی به کشور از انواع بسیار مرغوب است اما به هر حال رسانه‌ها، برای تهیه یک گزارش هرگز تابع یک مرجع خبری نیستند و از مراجع دیگر نیز در این باره می‌پرسند چرا که معتقدند شاید آنها نگفته‌هایی داشته باشند برای مثال سیامک افاضلی، مدیر عامل شرکت سهاست که نگفته‌هایی درباره دارو‌ها دارد. او مسئولی است که از تاخیر در پرداخت ارز مبادله‌ای ویژه مواد اولیه دارویی گله می‌کند.

کارخانه‌ای که افاضلی مدیر عامل آن است بزرگ‌ترین شرکت داروسازی در خاورمیانه محسوب می‌شود و هنوز آن‌قدر قدرتمند است و اعتبار دارد که تاخیر در پرداخت ارز، آن را به زانو در نیاورد، اما به گفته این کارشناس امور دارویی اگر تاخیرها ادامه پیدا کند، کارخانه‌های داروسازی دیگر در شرایط بدی قرار می‌گیرند.

او توضیح می‌دهد: اگر کارخانه‌های تولید دارو نتوانند بدهی‌های‌شان را به شرکت‌های قابل اعتماد خارجی فروشنده مواد اولیه دارو بپردازند، اعتبارشان را در بازار از دست می‌دهند و امکان دارد ناچار شوند از برخی شرکت‌های ناشناخته مواد مورد نیازشان را خریداری کنند که نمی‌شود درباره کیفیت‌شان مطمئن بود.

اما مگر نه این که همه مواد اولیه دارویی، فارماکوپه دارد و بنابراین استاندارد است پس چگونه ممکن است این نوع مواد نامرغوب باشد؟ به گفته افاضلی، فارماکوپه حداقل‌هایی را که دارو برای استاندارد شدن نیاز دارد، نشان می‌دهد و بنابراین امکان دارد دو نوع ماده اولیه دارو که هر دوفارماکوپه دارد از نظر کیفیت با هم فرق داشته باشد.

حمید خویی، رئیس انجمن علمی داروسازان ایران در گفت‌وگو با جام‌جم تائید می‌کند که ممکن است دو داروی دارای فارماکوپه از نظر میزان تاثیر‌گذاری با هم فرق داشته باشد.

به گفته این متخصص در سال‌های اخیر دولت سازندگان دارو را بشدت تشویق کرده است که مواد اولیه دارویی مورد نیازشان را از چین و هند خریداری کنند و باقی فروشندگان را کنار بگذارند.

او هشدار می‌دهد: این دو کشور بازار گسترده‌ای دارند به طوری که تنوع کیفی محصولات‌شان ممکن است از انواع بسیار باکیفیت تا بشدت بی‌کیفیت باشد.

او نتیجه می‌گیرد که گرایش به بازار این دو کشور به طور کلی بد نیست، اما به شرطی که نظارت بر کیفیت آنها افت نکند و کمبود دارو باعث کاهش حساسیت مسئولان بر کیفیت داروها نشود. خویی در پاسخ به این پرسش که آیا کیفیت اثرگذاری داروها به علت تاخیر در پرداخت ارز مبادله‌ای و خرید برخی کارخانه‌های داروسازی از شرکت‌های نامعتبر افت کرده است، تاکید می‌کند: در این باره نمی‌شود با قطعیت نظر داد و برای ابراز نظر قطعی باید مطالعات بالینی کافی درباره اثر بخشی مواد اولیه مختلف صورت گیرد.

گرچه رئیس انجمن علمی داروسازان از کم‌اثر شدن داروها و ورود مواد اولیه بی‌کیفیت به بازار تولید دارو مطمئن نیست، اما تائید می‌کند که برخی کارخانه‌های داروسازی دچار مشکلات مالی شده‌اند چون دارو جزو معدود کالاهایی است که قیمت آن، متناسب با تغییرات قیمت دلار، افزایش نیافته است.

بانک مرکزی بدعهدی می‌کند؟

ما برای پیدا کردن پاسخ این پرسش که آیا کارخانه‌های داروسازی با مشکل تامین ارز مبادله‌ای روبه‌رو هستند، از هفته گذشته تا همین دیروز با معاونت سازمان غذا و دارو تماس گرفتیم اما موفق به گفت‌وگو با معاون این سازمان نشدیم. با این حال حاجی‌آخوندی، رئیس سازمان غذا و دارو بلافاصله پاسخ‌مان را داد.

به گواه این مسئول، وزارت بهداشت برنامه‌ای دقیق و به تفکیک ماه، برای پرداخت ارز مبادله‌ای به کارخانه‌ های داروسازی را در اختیار بانک مرکزی گذاشته است اما بانک مرکزی هم بر اساس توانمندی‌اش می‌تواند به این برنامه عمل کند و به علت مشکلاتی نتوانسته آن را کامل بپردازد.

رئیس سازمان غذا و دارو تاکید می‌کند که ورود هر نوع دارو و ماده اولیه دارویی زیر نظر مستقیم وزارت بهداشت است و این وزارتخانه همچنان نظارتی سختگیرانه بر ورود داروها دارد.

با این حال هیچ معیاری برای سنجش میزان درستی این گفته‌ها وجود ندارد و اگر تاخیرهای بانک مرکزی در پرداخت ارز مبادله‌ای به کارخانه‌های داروسازی ادامه پیدا کند، هیچ تضمینی برای آن که کارخانه‌های داروسازی به سمت شرکت‌های تولیدکننده مواد اولیه با کیفیت پایین‌تر گرایش پیدا نکنند، وجود ندارد.

مریم یوشی‌زاده -‌ گروه جامعه