پیک‌های نوروزی

پیک‌ها در حالی که سینی بزرگ در دست دارند و در آن شمعی روشن کرده و نقل، نبات، سبزه و تمثالی از حضرت علی(ع) گذاشته‌اند با سرنا و دهل به در خانه‌ها می‌آیند و ترانه می‌خوانند. در کلانشهرهایی مانند تهران نیز شاهد هستیم که در آستانه عید نوروز برخی محلات و کوچه‌ها با صدای نوروزخوانی و شادی‌آفرینی این پیک‌ها همراه است.

آیین «تکم‌خوانی»

یکی از این پیک‌های نوروزی نامش «تکم‌خوانی» است. تکم‌خوانی چند روز مانده به چهارشنبه سوری اجرا می‌شود. واژه تکم از دو بخش «تکه» و «م» تشکیل شده که «تکه» در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکل است که همیشه جلوی گله حرکت می‌کند و گله را به چراگاه می‌برد. «م» نیز ضمیر ملکی اول شخص مفرد است و تکم در واقع به معنی بز نر من است و به کسی که تکم را می‌رقصاند، تکمچی می‌گویند.

این مراسم در منطقه جغرافیایی فرهنگی آذربایجان یعنی در استان‌های آذری‌زبان مانند زنجان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و حتی در کشور آذربایجان و همچنین بخش‌هایی از کردستان و خراسان شمالی هم مرسوم است. گرچه برگزاری این مراسم نسبت به گذشته کمرنگ شده؛ اما همچنان در برخی مناطق اجرا می‌شود و به دلیل اهمیت آن حتی کانون پرورش فکری کودک و نوجوان نیز عروسکی را به نام «تکم» ساخته است.آیین تکم‌خوانی همواره به عنوان آیینی ماندگار و منحصربه‌فرد مورد توجه مردم بوده است و همه ساله با فرارسیدن نوروز مردم به انتظار تکمچی می‌نشستند و انتظار داشتند که تکمچی آنها را برای بهار آماده سازد و بشارت‌دهنده فصل تازه طبیعت باشد.

تکمچی به در هر خانه‌ای که می‌رسد، شعر می‌خواند و صاحبخانه به تناسب وضع مالی و امکانات خود چیزی به عنوان شادباش و انعام به او می‌دهد. یکی از بیت‌هایی که تکمچی به زبان ترکی می‌خواند، این است. «جناب جبرئیل نامه گتیردی‌/ ‌گتیرجگین پیمبره یتیردی‌/‌ مبارک قوللارین گویه گوتوردی‌/‌ سبزون بو تازه بایراموز مبارک‌/‌ آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک.» یعنی جناب جبرئیل نامه آورد‌/‌ به محض آوردن به پیامبر رسانید‌/‌ پیغمبر هم دست‌هایش را به آسمان برداشت که /‌ این عید تازه‌اتان مبارک باشد‌/‌ ماهتان، سالتان، هفته‌تان، روزتان مبارک باد. تکم‌خوان تکه (بز نر چوبی) را روی صفحه گرد در بین روستاییان می‌چرخاند و حرکت می‌دهد و اشعاری را درباره فرارسیدن بهار می‌خواند. در فرهنگ آذربایجان تکم‌خوان از یک ماه مانده به عید در بین روستاییان حرکت می‌کند و به نام بایرام آیه بهش، معروف است یعنی ماه عید.