خلیج تا ابد پارس

خلیج‌فارس از آن جمله نام‌های تاریخی است که از پیشینه و قدمتی دیرین برابر با خود تاریخ برخوردار است و این مهم، چندان در اسناد و مکتوبات تاریخی و جغرافیایی به یادگارمانده از روزگاران کهن تا امروز رهنمون است که کمترین خدشه‌ای بر اصالت تاریخی این اسم نمی‌توان روا پنداشت.

گفتنی است در تمامی کتاب‌‌ها و آثار نگارش یافته در یونان و روم باستان، رقیبان و دشمنان تاریخی امپراتوری‌‌های باستانی ایران و حتی در کتب نگاشته شده توسط یهودیان و ارمنیان باستان، هرگاه سخنی از دریای جنوبی ایران به میان آمده، با نام پارس همراه بوده است.

اسناد و مکتوبات به جای مانده از روزگاران پیش از اسلام ایران نیز بر اطلاق رسمی عنوان پارس بدان گواهی می‌دهند. در منابع پرشماری که به زبان‌‌های عربی و فارسی توسط جغرافیدانان و تاریخ‌نگاران ازمنه اسلامی نگارش یافته نیز نامی بجز پارس برای این دریا ذکر نشده است.

در اسناد، نقشه‌ها، مکتوبات و کتاب‌‌هایی که فرنگیان در دوران پس از عهد اکتشافات جغرافیایی و آغاز عصر استعمار فراهم آورده‌اند نیز پارس یگانه اسمی است که این دریا را به آن نام خوانده‌اند.

شوربختانه، در دهه‌‌های اخیر به سبب پاره‌ای ملاحظات و اختلافات سیاسی، از سوی شماری از دولتمردان سرزمین‌‌های عربی، اقدامات نابخردانه‌ای در جهت زیرسوال‌بردن اصالت تاریخی نام خلیج‌فارس و اطلاق عنوانی جدید و مجعول به نام خلیج‌عربی بر آن انجام گرفت که البته از این جعل آشکار تاریخ تاکنون بهره چندانی مترتب جاعلان نگشته است.

برابر با تاریخ، رئیس‌جمهور مصر و منادی و مبلغ سرشناس ناسیونالیسم عربی، جمال عبدالناصر، نخستین فردی بود که از این خلیج پراهمیت و واجد موقعیت استراتژیک فوق‌العاده با عنوان دروغین عربی یاد کرد.

گفتنی است این مهم را می‌توان نمونه‌ای از واکنش‌‌های جمال عبدالناصر به تشدید روزافزون اختلاف‌های سیاسی و رقابت ایدئولوژیک خود با واپسین پادشاه ایران، محمدرضاشاه پهلوی به شمار آورد.

البته شماری از مورخان معاصر از کارگزاری انگلیسی به نام لرد بلگریو به عنوان نخستین کس یاد کرده‌اند که در کتاب خویش عنوان مجعول خلیج‌عربی را به کار برد. ظاهرا وی در کتاب خود در این باره چنین نوشته است: «خلیج‌فارس که تازیان اینک آن را خلیج عربی گویند» و تلاش کرده بود این واژه دروغین را در میان عرب زبانان رواج بخشد. با تمام این اوصاف، آنچه هویدا می‌نماید تنها پس از کاربرد نام خلیج‌عربی، از سوی جمال عبدالناصر بود که ایده عربی خواندن نام این خلیج مورد توجه برخی دولتمردان عرب و البته استقبال گسترده جوامع پان‌عربیست قرار گرفت و برای نخستین‌بار در تاریخ، در برخی مطبوعات و نشریات و دسته‌ای از کتاب‌‌های علمی و نقشه‌‌های منتشرشده در سرزمین‌‌های عربی نام خلیج‌عربی به جای خلیج‌فارس به کار رفت.

چنان که پیشتر نیز گفته آمد همه اسناد و منابع تاریخی به یادگار مانده از روزگاران پیشین، در فارس خواندن نام این خلیج هم‌‌آوایی نشان می‌دهند.

شگفت آنجاست که حتی برابر با برخی اسناد، نخستین مبدع عنوان جعلی خلیج عربی جمال عبدالناصر نیز از اصالت تاریخی نام خلیج‌فارس آگاه بوده و حتی در برخی مکاتبات خود از آن با این عنوان راستین یاد کرده است.

به عنوان نمونه، پایگاه خبری عرب زبان الجوار، چندی پیش متن تلگرافی را از عبدالناصر منتشر کرد که در آن نام خلیج‌فارس آمده است:«استاد بزرگوار ابراهیم العریض، مسئول نیروی دریایی بحرین در «خلیج‌فارس»، با کمال خوشحالی و خوشبختی آغاز سال جدید هجری را به جنابعالی تبریک و تهنیت عرض می‌کنم.»

در جهت تائید آنچه تاکنون بیان شد، خالی از لطف و عاری از زیب نیست که به معرفی برخی منابع که گواه سندی بر حقانیت تاریخی نام خلیج‌فارس است، اشاره شود. هرچند ناگفته پیداست در این مختصر مجال آن فراهم نیست که بتوان از تمامی منابع و اسناد مرتبط یاد نمود، زیرا این استنادات چندان افزونند که تنها یادکرد نام آنها خود مثنوی هفتاد من کاغذ را می‌طلبد.

خلیج‌فارس در منابع یونانی و رومی

تاریخ‌نگاران و جغرافیدانان یونان و روم باستان هرگاه به فراخور سخن ناگزیر از یادکرد نام دریای جنوب ایران شده‌اند آن را با اختلافاتی چند در تلفظ، پارس خوانده‌اند. به عنوان نمونه هرودوت در کتاب «تواریخ» و کتزیاس در کتاب «تاریخ کتزیاس» آن را دریای پرس نامیده‌اند. استرابون در کتاب جغرافیای استرابون از آن با عنوان پرسیکون کای تاس نام برده است.

فلاریوس آریانوس در «تاریخ سفرهای جنگی اسکندر» این دریا را پرسیکون کیت خوانده است. بطلمیوس دانشمند مشهور سده دوم میلادی در کتاب «جغرافیای جهان» از این دریا با عنوان پرسیکوس سینوس یاد کرده است.کوروسیوس روفوس، مورخ رومی و شماری دیگر هم آن را ماره پرسیکوم خوانده‌اند.

خلیج‌فارس در منابع ایرانی و اسلامی

کتیبه‌ای از داریوش بزرگ هخامنشی هنگام حفر آبراهه سوئز در مصر پیدا شده که در آن از دریای پارس نام برده شده است.

مورخان و جغرافیدانان مسلمان، چه ایرانی تباران و چه عرب‌تباران و حتی ترک‌تباران نیز در آثار خود از این خلیج با عناوینی چون دریای فارس، بحرالفارسی یا خلیج‌الفارسی نام برده‌اند. از آن جمله می‌‌توان به ابن حوقل، مقدسی، ابوریحان بیرونی، استخری، مسعودی، ابن خردادبه، شریف ادریسی، یاقوت حموی، انصاری دمشقی، ابن بطوطه، مصطفی کاتب چلپی، زکریای قزوینی، حمدالله مستوفی، ابوالفداء دمشقی، ابن رسته، ابن وردی و... اشاره داشت. - خلیج‌فارس در منابع اروپایی

شمار انبوهی منبع و سند که اصالت تاریخی نام خلیج‌فارس را تائید می‌کنند از اروپاییانی که در سده‌‌های اخیر به دلایل متفاوت رو به سوی خاورزمین نهاده‌اند، وجود دارد.

به عنوان نمونه کلاویخو، سفیر دولت اسپانیا که به روزگار فرمانروایی تیمورلنگ به ایران آمد، در سفرنامه خود چند بار به خلیج‌فارس اشاره کرده است. شاردن، جهانگرد فرانسوی و پیترو دلاواله، سیاح ایتالیایی نیز که در روزگار صفویه به ایران آمدند در سفرنامه‌‌‌های خود نام این دریا را پارس خوانده‌اند.

لرد کرزن، سیاستمدار انگلیسی سال‌‌های پایانی سده نوزدهم و نخستین دهه‌‌های قرن بیستم میلادی هم در کتاب معروف «ایران و قضیه ایران» بکرات از خلیج‌فارس نام برده است.

همچنین در همه فرهنگ‌‌هایی که به زبان‌‌های آلمانی، انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی و حتی ترکی نگاشته شده‌‌اند، تنها نام خلیج‌فارس یا دریای فارس به کار رفته است.

خلیج‌فارس در اسناد حقوقی

در قراردادها یا معاهده‌‌های سیاسی، بازرگانی متعددی که در درازنای تاریخ میان شرکت‌‌ها یا دول مختلف حتی کشورها و سرزمین‌‌های عربی منعقد شده است، از نام‌‌هایی چون خلیج الفارسی، بحر‌الفارسی، پرشین گلف، خلیج‌فارس و... استفاده شده است، از آن جمله می‌توان به قراردادهای زیر اشاره کرد:

الف ـ قرارداد 1662م (1031هـ .ق) میان شاه عباس صفوی و ادوارد کنوک، سفیر انگلستان و نماینده کمپانی هند شرقی

ب ـ عهدنامه ایران و فرانسه در روزگار فرمانروایی فتحعلی شاه قاجار که توسط نمایندگان دولتین فرانسه و ایران، ژنرال گاردان فرانسوی و میرزا شفیع مازندرانی امضا شده است.

ج‌ـ قرارداد تجاری میان شیخ سعیدبن مکتوم حاکم دبی و نماینده دولت بریتانیا در بیست و دوم جولای سال 1938

د ـ قرارداد حاکم ابوظبی و کمپانی دارسی در نهم مارس 1953

بایسته و شایسته است یاد شود در اسناد و قطعنامه‌‌های سازمان ملل متحد نیز دریای جنوب ایران، خلیج‌فارس نام دارد. از جمله در موارد زیر:

الف ـ قطعنامه UNAD311‌/‌Qen در تاریخ پنجم مارس 1971م

ب ـ قطعنامه 45،8،2 UNLA در تاریخ دهم آگوست 1984

خلیج‌فارس در نقشه‌‌های جغرافیایی

در همه نقشه‌‌هایی که طی تاریخ چه در روزگاران کهن و چه در دوران جدید از سوی دانشمندان، جغرافیدانان، مراکز دانشگاهی و آکادمیک، سازمان‌‌های جغرافیایی گوناگون، دولت‌‌های مختلف دنیا، سازمان‌‌های نظامی کشورها و... منتشر شده است، نام خلیج‌فارس یگانه نامی است که برای دریای جنوبی ایران به کار برده شده است.

به عنوان نمونه می‌توان به نقشه رسمی ایران چاپ سال 2004 سازمان ملل متحد و نقشه آسیای غربی چاپ سال 1998 سازمان ملل متحد اشاره کرد.

به عنوان پایانی بر این مختصر خوب است گفته شود حتی نقشه‌هایی که در سرزمین‌‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس تهیه می‌شد تا چند دهه پیش فقط نام خلیج‌فارس به کار می‌رفت که از آن جمله نقشه چاپ شده به سال 1952 میلادی در عربستان‌سعودی را می‌توان مثال زد که بهترین گواه بر درستی اطلاق عنوان خلیج‌فارس به این دریاست.

امیر نعمتی لیمائی - جام‌جم