جان تازه در‌ کالبد تابلو فرش ایران

توسعه شهرنشینی و پیچیده شدن روابط اجتماعی در جوامع کنونی که روز به روز شهرهای اقماری کلانشهرها را نیز تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد باعث شده این شهرها در بیشتر موارد و به مرور زمان اصالت و هویت خود را به دست فراموشی بسپارند و خواه ناخواه جذب پیچیدگی‌ها و زندگی پرزرق و برق شهرهای بزرگ مجاور خودشان می​شوند.

ازجمله عوامل مهمی که با صنعتی شدن زندگی مردم رنگ باخته و شکل سنتی و در واقع هویت خود را از دست می‌دهد، صنایع دستی است. تابلو فرش سردرود یکی از این صنایع دستی است که از نظر اصالت و ارزش منحصربه‌فرد است که بتازگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

شهر سردرود استان آذربایجان شرقی از قدیم‌الایام به عنوان نهاد قالیبافی استان، آن هم تابلو فرش ایران معروف بوده و هست.

گر چه امروزه تابلوهای نفیس و چشم نواز شهر کوچک سه هزار ساله سردرود که حتی بسیاری از مردم، خود این شهر را کمتر از اثرش می‌شناسند، زینت بخش در و دیوارهای موزه‌ها و قصرهای سراسر جهان است.

تقاضای بالا

رییس اتحادیه تابلو فرش سردرود که اولین اتحادیه تابلو فرش کشور است، در این باره می‌گوید: تاریخچه هنر تابلوبافی در شهر سردرود به صورت حرفه‌ای به بیش از 70 سال قبل برمی‌گردد. طرح این تابلوها در ابتدا از روی پوستر و توسط استادان مجرب طراحی می‌شد، اما با ورود تکنولوژی این طرح‌ها در قالب فتوکپی رنگی و طرح‌های کامپیوتری کار شدند.

کاظم صحتی می‌افزاید: عده‌ای معتقدند طراحی کامپیوتری تابلو فرش این هنر اصیل را از حالت سنتی خارج می‌کند، در حالی که به نظر من تکنولوژی جزئی از این هنر است و طراحی آن با کامپیوتر یکی از این تکنولوژی‌هاست.

وی با اشاره به این ‌که به گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی استان، در آینده نه‌چندان دور شاهد ثبت تابلو فرش سردرود در کنار فرش آذربایجان در فهرست آثار یونسکو خواهیم، بود می‌افزاید: این هنر نفیس و ارزشمند دستی با اشتغالزایی بالغ بر 200 هزار شغل در سراسر کشور نقش مهمی در جذب نیروی انسانی پویا دارد.

وی ادامه می‌دهد: طبق آمار رسمی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، تولیدکنندگان این شهر سهم به سزایی در اشتغالزایی دارند، تا جایی که سهم تولید تابلو فرش از کل تولید فرش دستبافت در کشور 20 درصد بوده که از این میان سهم شهر سردرود 15درصد است و در پنج درصد باقیمانده نیز از بابت طرح و رنگرزی و حتی فروش سهم مهمی را ایفا می‌کند.

رئیس اتحادیه تابلو فرش سردرود تصریح می‌کند: درراستای اشتغالزایی بیشتر مدتی است به مدیریت کارگاه‌های متمرکز سردرود، دارهای قالی به اکثر مناطق محروم کشور فرستاده می‌شود که البته این بافندگان فقط در بافت قالی‌ها اشتغال دارند و مراحل قبل و بعد از بافت آن چون طراحی، رنگرزی، چله‌کشی، قالیشویی، پرداخت، برجسته‌زنی و... درخود شهر سردرود انجام می‌پذیرد.

وی با اشاره به این‌ که تابلو فرش سردرود آن طور که باید و شاید به بازار مصرف و جهانیان شناسایی نشده، می‌افزاید: متاسفانه با توجه به اهمیت این هنر دستی نفیس و ارزآوری بسیار کلانی که دارد در گذشته درخصوص شناسایی آن به بازار مصرف بخصوص متقاضیان خارجی چندان موفق عمل نکردیم.

لذا به منظور جبران کم‌کاری‌های گذشته سعی کردیم با ارائه اقداماتی چند، تولید آن را توسعه داده و بیش از پیش به متقاضیان جهانی بشناسانیم.

صحتی ادامه می‌دهد: در این رابطه مرکز ملی فرش ایران درحال انعقاد قرارداد، ایجاد شهرک صنفی و هنری مخصوص تابلو فرش با شرکت شهرک‌های صنعتی استان آذربایجان شرقی است تا با احداث این شهرک و تمرکز تمام صنوف و هیات‌های مربوط در این مرکز تجاری گام بسیار اساسی و بلندی در توسعه این هنر اصیل و زیبای منطقه‌مان در سطح ملی و جهانی برداشته باشیم.

همچنین قرار شده پروژه تحقیقاتی تابلو فرش سردرود در قالب تصاویر، فیلم، گزارش​های مکتوب و... تهیه و به چند زبان زنده دنیا ترجمه شود و با ارسال به تمامی سفارتخانه‌ها گامی دیگر در شناسایی این هنر بی‌بدیل و چشم‌نواز برداریم.

وی با اشاره به این ‌که تنها در بازار مصرف چین بیش از 260 میلیون نفرمتقاضی تابلو فرش سردرود هستند می‌افزاید: در صورت بازاریابی صحیح و موفقیت در جذب این بازار، نقش زیادی در حضور تابلو فرش‌های نفیس سردرود در منازل و اماکن کشور میلیاردی چین خواهیم داشت.

رونق تجارت تابلو فرش از سردرود

باید گفت استان آذربایجان شرقی از دیرباز در بافت قالی در رج شمارهای بالا و طرح‌های هنری و طیف وسیع رنگ، شهره عام و خاص بوده، اما در چند دهه اخیر شهر سردرود (سردری) با جامعیت یافتن در تولید تابلو فرش به عنوان مرکز تولید این آثار در غرب کشور تبدیل شده است.

رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی با اشاره به این که فرش و تابلو فرش زیرمجموعه‌ای از بافت منسوجات با دار است، تشریح می‌کند: بافت تابلو فرش در آذربایجان ‌شرقی، ابتدا در تبریز متداول بوده، اما به تدریج با توسعه روزافزون روابط بازار و تجارت و نیز بالا رفتن حجم تقاضا و در نهایت با صنعتی شدن این هنر، تولیدکنندگان نیمه‌متمرکز تبریز که بافندگان سردرودی نیز در آن کارگاه‌ها مشغول بودند بیشتر به تجارت تابلو فرش روی ‌آوردند.

تراب محمدی می‌افزاید: بافت تابلو فرش در سردرود که از نیروی کار مناسب برخوردار است به صورت دارهای منفرد در منازل بافنده‌ها اشاعه پیدا کرد و به تدریج با گذشت چند دهه تولید این هنر در آذربایجان در شهر سردرود جامعیت یافت.

به گفته محمدی، پرونده ثبت جهانی قالی آذربایجان با محوریت بافت فرش تبریز در قالب مجموعه‌ای از فرش آذربایجان که شامل فرش آذربایجان شرقی، تابلو فرش سردرود، آذربایجان غربی و اردبیل است به تهران ارسال شده و اکنون منتظر تصمیم مسوولان رده بالای کشوری درخصوص ارسال آن به یونسکو هستیم.

وی ادامه می‌دهد: تابلو فرش سر درود که از قدیم‌الایام به واسطه دارا بودن ویژگی خاص و منحصربه‌فردش شهرت جهانی دارد در چند سال اخیر به دلیل پیچیدگی هر چه بیشتر و افزایش تقاضا به تدریج صنعتی شده و روش‌های سنتی تهیه مصالح و آماده‌سازی برای بافت آن با تغییرات عمده‌ای روبه‌رو شده است لذا این هنر دستی نفیس را در فهرست آثار ملی به ثبت رساندیم تا از ادامه روند تولید صنعتی و تغییر شکل سنتی آن ممانعت به عمل آید.

وی می‌افزاید: هرچند برخی از این تغییرات به ارتقاء کیفیت بافت کمک کرده، اما ثبت ملی این اثر در حفظ اصالت طرح‌ها، نقشه‌ها، مضامین، رنگ‌ها و دیگر ابزار مورد استفاده در تولید تابلو فرش سردرود کمک می‌کند.

سعیده دلال علیپور‌ -‌ جام‌جم تبریز