کلانشهر بی‌مجسمه

سومین دو سالانه مجسمه‌های شهری اکنون پس از دو دوره برگزاری و کسب تجربه از سوی هنرمندان مجسمه‌ساز به همت سازمان زیباسازی شهر تهران در نگارخانه برگ در حال برگزاری است. دوسالانه‌ای که قرار است نگاه بصری و هنری شهروندان پایتخت نشین را تغییر دهد و چهره شهر این بار با مجسمه‌های بزرگ و کوچک عوض شود. دوسالانه‌ای که اگرچه به زعم هنرمندان مجسمه‌ساز، سهم بسزایی در رونق این هنر در فضای شهری داشته است، اما هنوز نتوانسته شهری را از فضای هنری اغنا کند و همچنان شهری فقیر از فضاهایی هنری و تندیس‌ها و مجسمه‌های شهری است.

تعداد مجسمه‌های شهری اندک است

همایون ثابتی مطلق، هنرمند مجسمه‌ساز از جمله این هنرمندان است که معتقد است: «تعداد مجسمه‌ها و آثار حجمی موجود در شهر تهران با توجه به وسعت آن بسیار اندک است.

اگر قرار باشد دو سالانه‌ای با هدف ارتقای نگاه بصری شهروندان برگزار شود، در عمل نیز باید این اتفاق رخ دهد و با برگزاری این دوسالانه‌ها زمینه را برای سفارش آثار هنری خاص و ویژه به هنرمندان فراهم کنیم. نمی‌توان هر دو سال یکبار، یک دوسالانه برگزار کرد و بعد از برگزاری دوسالانه دوباره همه چیز رو به فراموشی رود.»

او درباره تاثیرگذاری برگزاری دوسالانه مجسمه‌های شهری در ارتقای هنر شهری توضیح می‌دهد: «قطعا از زمان برگزاری این دوسالانه و همچنین سمپوزیوم بین‌المللی مجسمه‌سازی، نگاه مسئولان و شهروندان نسبت به موضوعات هنر شهری بسیار تغییر کرده است، اما این همه ماجرا نیست و هنوز بسیاری از نقاط شهر خالی از نقاشی‌ها و مجسمه‌هایی است که می‌تواند با خلق و نصب آنها به شهرمان زیبایی‌های ویژه‌ای دهد. اما هم اکنون سفارش‌های ما محدود به هنرمندان برگزیده این دوسالانه می‌شود. در حالی که برگزاری این دوسالانه فرصتی برای شناسایی استعدادهایی است که می‌تواند منجر به رونق مجدد هنر مجسمه‌سازی در کشور شود. باید به این موضوع نیز توجه داشت که مجسمه چیزی متفاوت از حجم است و اگر نگاهی دقیق‌تر به شهری همچون تهران داشته باشیم، بخوبی درک خواهیم کرد که با وجود برگزاری این دوسالانه هنوز هم تعداد مجسمه‌های شهر بویژه مجسمه‌هایی که با زبان معاصر و انسان معاصر تطبیق داشته باشد، بسیار اندک است.»

ثابتی مطلق با انتقاد از جانمایی برخی از مجسمه‌های شهری می‌گوید: «جانمایی‌های آثار حجمی، بحث بسیار مهم و کارشناسانه‌ای است که چندان در این زمینه با دقت عمل نمی‌شود. آثار حجمی شهری یک اثر نمایشگاهی‌ نیستند، بلکه بیشتر یک اثر اجتماعی هستند که باید دقت لازم درباره ساخت و محل نصب آنها صورت بگیرد و مفاهیم عمیق در قالب شخصیت‌های تأثیرگذار هر کشوری ارائه شود.»

بدون برنامه، سفارش ساخت مجسمه داده نشود

همچنین ناهید سالیانی ، پیشکسوت هنر مجسمه‌سازی نیز معتقد است که مجسمه‌های ساخته شده برای شهر بدون جانمایی طراحی و ساخته می‌شود که این خود بزرگترین نقطه ضعف برگزاری این دوسالانه است.

این هنرمند توضیحات خود را این‌گونه تکمیل می‌کند: «شایسته نیست در هر نقطه از شهر بدون طرح و ایده مجسمه‌ای نصب شود. اگرچه برگزاری این دوسالانه میدان را برای ساخت مجسمه‌های زیاد برای مجسمه‌سازان باز کرده است، اما نباید بدون برنامه و طرح و خلاقیت صرفا سفارش مجسمه داد.»

هدف دوسالانه تنها تولید مجسمه نیست

در این میان، سید مجتبی موسوی دبیر سومین دوسالانه مجسمه‌های شهری معتقد است این دوسالانه اگرچه در ابتدا برای تغییر فضای شهری برگزار شد، اما با هر بار برگزاری این دوسالانه، تجارب مدیران زیباسازی و همچنین مجسمه‌سازان بیشتر می‌شود و بر همین اساس که امروز تنها هدف ما صرفا تولید مجسمه و نصب آن در دل شهر نیست و درصدد هستیم تا نگاه هنرمندان به فضای خشک و بی‌روح شهر را تغییر دهیم و از سوی دیگر به ارتقای فرهنگ بصری شهروندان کمک کنیم.

او با بیان این‌که هنرمندان مجسمه‌ساز در کشورهای دیگر بسیار در بحث هنر شهری جلوتر هستند، می‌گوید: «در کشورهایی همچون فرانسه با وجود آن‌که مجسمه‌های بی شماری در دل شهر قرار گرفته‌اند، اما همچنان هنرمندانش دغدغه هنر شهری دارند و هر روز سعی می‌کنند با خلاقیت ویژه‌ای شهروندان را از هنر خود متعجب کنند.»

افزایش 5 برابری بودجه مجسمه‌سازی

موسوی درباره این‌که با وجود برگزاری این دوسالانه چرا همچنان تعداد مجسمه‌های پایتخت کم است، توضیح می‌دهد: «ما نیز منکر کمبود مجسمه‌های شهری نیستیم. اما باید توضیح دهم که از سال 85 تاکنون تعداد مجسمه‌های شهری تقریبا به 700 مجسمه افزایش یافته است. ضمن آن‌که نگاه زیباسازی به مقوله مجسمه‌سازی از نخستین دوره برگزاری دوسالانه تغییر کرده و حاصل این رویکرد اختصاص بودجه قابل توجهی به هنر مجسمه‌سازی شهری از سال گذشته است که میزان بودجه این هنر پنج برابر افزایش داشته است.»

دبیردوسالانه مجسمه‌های شهری درباره کیفیت برگزاری این دوسالانه به جام‌جم می‌گوید: «تجارب دو دوره برگزاری دوسالانه به کمک ما آمده است و امسال شاهد آثار با کیفیت‌تر و متنوع‌تری نسبت به دوره‌های گذشته هستیم. در سومین دوره دوسالانه، 180 اثر از 172 هنرمند از میان 776 اثر ارسالی انتخاب شده است و آثار تا پایان دیماه در محل نگارخانه برگ در معرض دید عموم قرار می‌گیرد و در نهایت صد اثر برای ساخت و نصب در دل شهر انتخاب می‌شود که این تعداد مجسمه در فاصله بین سومین دوسالانه تا چهارمین دوسالانه ساخته خواهد شد.»

سعید شهلاپور، عضو شورای سیاستگذاری و از اعضای هیات داوران دوسالانه مجسمه‌های شهری می‌گوید: «تهران کلانشهری است که با وجود کارهای انجام شده در هنر محیطی همچنان فقیر است و باید فعالیت‌های گسترده‌ای بویژه در هنر مجسمه‌سازی در دل شهرها انجام شود.

این مجسمه‌ساز با انتقاد از کمبود دانشگاه‌هایی که هنر مجسمه‌سازی شهری را آموزش می‌دهند، می‌گوید: «با بزرگ‌ترشدن همه روزه شهرها و کلانشهرها، نیازمند تربیت هنرمندانی هستیم که هنر شهری را بخوبی شناخته و بتوانند چهره خشن و بی‌روح شهر را تغییر دهند. البته برگزاری دوسالانه مجسمه‌سازی شهری تا حدودی توانسته نیاز شهر را در بحث هنر مجسمه‌سازی تامین کند، اما کافی نیست.»

ساخت سالانه 20 مجسمه برای تهران باز هم کم است

به گفته شهلاپور، اگر سالانه 20 مجسمه هم برای کلانشهرها ساخته شود، همچنان با کمبود مجسمه در دل شهرها مواجه هستیم و برگزاری جشنواره و دوسالانه تنها بخشی از نیازهای هنر شهری ما را برآورده می‌کند و باید با توجه به ضرورت‌های پیش آمده در این زمینه به فکر تربیت نیروی انسانی باشیم. همان‌گونه که برای پل‌سازی، سدسازی، تونل‌سازی و... نیروی متخصص تربیت کرده‌ایم.

به نظر می‌رسد دوسالانه مجسمه‌های شهری با هدف نشانه رفتن دید رهگذران خسته و پر دغدغه شکل گرفته است. هدفی که برای به سرانجام رسیدنش همچنان باید سعه صدر داشت و منتظر برگزاری دوسالانه‌های دیگری شد تا شاید شهر خاکستری مان رنگ و بوی هنری به خود بگیرد.

نرگس محمدی ‌- جام‌جم