ناباروری دیگر آخر خط نیست

درست است که آمار ناباروری در جهان و بخصوص در کشور ما افزایش یافته، اما همان طور که دکتر آخوندی می‌گوید وقتی به 30 سال پیش برگردیم که این درمان‌ها در کشور وجود نداشت و ناباروری به معنی طلاق، ازدواج مجدد، ازهم پاشیدگی خانواده یا زندگی سرد و پردرد بود، می‌بینیم این درمان‌ها چقدر دستخوش تغییر شده‌اند و چقدر می‌توانند به موفقیت بینجامند.

در حال حاضر خوشبختانه شرایط مناسب درمان این مشکل در کشور شکل گرفته و به این ترتیب، برچسب‌ها و مشکلات، نگرانی‌ها و پیامدهای ناشی از ناباروری کمرنگ‌تر شده است.

برای آگاهی از آخرین دستاوردها و نتایج مطالعات در این زمینه گفت‌وگوی ما را با دکتر محمدمهدی آخوندی، رئیس پژوهشگاه و مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا که سال‌ها در حوزه درمان نازایی و ناباروری فعالیت داشته، بخوانید.

به طور کلی چه عوامل و ساز و کارهایی موجب بروز ناباروری می‌شود؟

تعریف جهانی ناباروری ناظر بر وضعیتی است که یک زوج پس از یک سال ارتباط جنسی دائم و بدون پیشگیری، صاحب فرزند نشوند. در این مدت حداقل 12 و حداکثر 13 بار سیکل قاعدگی تکرار می‌شود و در هر دوره از شروع تا پایان، یک بار شانس باروری وجود دارد. اگر هرسیکل را 28 روزه در نظر بگیریم، در نیمه سیکل با توجه به تغییرات هورمونی، تعدادی تخمک شروع به بالغ شدن می‌کنند و در پایان یک تا دو تخمک آزاد می‌شود. در همان زمان، اسپرم باید بتواند مسیر دستگاه تناسلی و رحم را طی کند و خودش را به تخمک‌ها برساند.

در واقع، در نیمه انتهایی لوله رحمی، تخمک پس از آزاد شدن به اسپرم می‌رسد و اگر اسپرمی توان رسیدن به این محل را داشته باشد و زمینه‌های طبیعی برای نفوذ اسپرم در تخمک وجود داشته باشد، تخمک بارور می‌شود. تخمک حین باروری و تقسیم به سمت رحم حرکت می‌کند و درحدود پنج روز بعد به داخل رحم می‌رسد که معادل روز 19 سیکل است.

در این حالت، تخمک بارور شده از جداره خودش خارج می‌شود و هچینگ اتفاق می‌افتد، یعنی جنین خارج شده از پوسته جذب بافت رحمی شده، در آنجا جاگذاری می‌شود. از این لحظه بارداری آغاز می‌شود. با شروع سیر باروری، لایه‌های رحمی به‌جای ریخته شدن باقی می‌مانند تا به حفظ و نگهداری جنین کمک کنند. به این ترتیب سیکل متوقف و دوره بارداری آغاز می‌شود.

برای رسیدن به این مرحله باید اسپرم سالم و متحرک با تعداد متناسب وجود داشته باشد، تخمک سالم در زمان مناسب آزاد شود، محیط شیمیایی و فیزیکی لازم برای لقاح فراهم باشد و لوله‌های رحمی و رحم سالم برای پذیرش جنین وجود داشته باشند تا بارداری آغاز شود. اگر هرکدام از این موارد دچار اشکال باشند با ناباروری روبه‌رو می‌شویم.

گفته شد اسپرم باید مسیری طی کند تا به تخمک برسد. اگر این مسیر را با مقیاس بسیار کوچک و میکرونی اسپرم بسنجیم، متوجه می‌شویم مسیری بسیار طولانی است؛ بنابراین لازم است اسپرم سالم و دارای تحرک کافی باشد تا با مقیاس‌ ما کیلومترها مسافت طی کند و به موقعیت تخمک برسد. البته باید زمینه عبور اسپرم هم فراهم باشد تا اسپرم بتواند از سد سرویکس (دهانه رحم) و لوله‌های رحمی عبور کند. در حالت عادی، تعداد زیادی از اسپرم‌ها به موقعیت تخمک می‌رسند و مسیر را طی می‌کنند، اما در نهایت یک اسپرم، برنده این مسابقه و داخل تخمک می‌شود. وقتی این اتفاق افتاد، جداره خارجی تخمک بسته می‌شود و امکان ورود اسپرم‌های دیگر از بین می‌رود.

همچنین تخمک سالم هم در این پروسه بسیار اهمیت دارد. باید توجه داشت فرق زن با مرد این است که در بدن مرد روزانه میلیون‌ها اسپرم تولید می‌شود. سیستم اسپرماتوژنز و تولید اسپرم مرد در بیضه‌هاست و به‌طور مرتب اسپرم ساخته می‌شود و در اپیدیدیم ذخیره می‌شود و در مرحله تخلیه میلیون‌ها اسپرم خارج می‌شوند. اگر میزان اسپرم براساس مقیاسی که who مطرح کرده است، پایین‌تر باشد یا تحرک و شکل مناسب نداشته باشد، عملا باروری اتفاق نمی‌افتد و باید از روش‌های کمکی استفاده کرد.

همچنین تخمک هم باید در موقعیت مناسب قرار بگیرد تا توسط لوله‌های رحمی برداشت شود بنابراین باید لوله‌های رحمی هم سالم باشند که اسپرم بتواند از آنها عبور کند و نیز تخمک بارور شده از طریق آنها به رحم برسد. از سوی دیگر، اگر جنین مشکل ژنتیکی داشته باشد نیز باروری را دچار اشکال می‌کند. در واقع عدم سلامت جنین هم می‌تواند دلیل عدم باروری باشد. بنابراین برای یک بارداری طبیعی همه این شرایط ‌باید وجود داشته باشد. در غیر این صورت، زوج برای باروری به کمک نیاز دارند. در این حالت، ابتدا لازم است نوع و علت مشکل دقیقا مشخص شود. البته پیش از اینها هم عوامل مختلفی می‌تواند در ناباروری دخیل باشد. برای مثال، مشکلات جسمی زن یا مرد هم می‌تواند روند بارداری را مختل کند.

درواقع ممکن است زن و شوهر به برخی مشکلات فیزیولوژیک یا مربوط به سیستم ایمنی بدن دچار باشند. سدی که از عبور اسپرم از دهانه رحم، باروری تخمک و جایگزینی جنین در رحم جلوگیری می‌کند، هر کدام می‌تواند یک مانع جدی برای بارداری باشد. عوامل ژنتیکی، غدد و هورمون‌ها، استرس‌ها و مشکلات روانی، زمینه چاقی، نداشتن سیکل منظم قاعدگی و... را هم باید به عوامل زمینه‌ساز ناباروری اضافه کرد. بنابراین بارداری یک فرآیند پیچیده است که عوامل متعددی در آن دخیل هستند و برای قرار گرفتن در مسیر تشخیص و درمان مناسب، همسران باید به همه این عوامل توجه کنند و از آنها آگاه باشند.

یادآور می‌شوم مرد هر روز اسپرم تولید می‌کند، اما زن با تعداد تخمک‌های محدود و مشخص متولد می‌شود. این تخمک‌ها‌ در یک مرحله از بلوغ می‌ماند و زمان خیلی طولانی برای سالم ماندن در آن موقعیت ندارد. به همین دلیل است که ناهنجاری‌های جنینی در مادران 35 سال به بالا بیشتر دیده می‌شود. به همین دلیل به زنان توصیه می‌شود قبل از35 سال اقدام به بارداری کنند.

نکته مهم در این زمینه، ارتقای آگاهی مردم از عوامل موثر بر باروری است. زوج‌ها باید بدانند پس از مراجعه با این مشکل باید در روند مناسب تشخیص و درمان قرار گیرند تا وقت و هزینه خود را صرف اقدامات و درمان‌های نادرست نکنند. اگر یک زوج نابارور وقت خود را با مراجعه به پزشکان مختلف تلف کند و به یک مرکز تخصصی درمان ناباروری مراجعه نکند، در واقع عمر باروری خود را تلف کرده است. باید توجه داشت دوره باروری چندان طولانی نیست که بخواهند آن را با آزمون و خطا طی کنند. وقتی ما نتایج لقاح خارج رحمی را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم تفاوت یک خانم 30 ساله با یک خانم 40 ساله از زمین تا آسمان است. در زنان 35 ـ 25 ساله، احتمال موفقیت در هر بار لقاح خارج رحمی در یک مرکز درمان ناباروری خوب و معتبر 30 درصد است، اما در مراجعان 40 ساله، این احتمال پایین‌تر از 10 درصد است.

نمی‌توان گفت آمار دقیقی در این باره وجود دارد، اما خوشبختانه روش‌های درمانی گوناگونی برای ناباروری با علل مختلف وجود دارد. هرچند متاسفانه هنوز می‌بینیم برخی زنان و مردان از مشکل خود فرار می‌کنند یا با مراجعه به مراکز نامعتبر به مشکلات بیشتری دچار می‌شوند. یعنی به‌رغم از دست دادن زمان، تقبل هزینه‌های زیاد و تحمل اقدامات درمانی مختلف و نادرست، درمان نمی‌شوند و وقتی به یک مرکز درمان ناباروری خوب هم مراجعه می‌کنند، متوجه می‌شوند فرصت و امکانات زیادی را از دست داده‌اند. خاطرنشان می‌کنم در بررسی کشوری که از سوی مرکز ابن‌سینا انجام شد و گزارش آن دو ماه پیش ارائه شده، مشخص شد متاسفانه میزان ناباروری در کشور ما بسیار بالاست، بنابراین با توجه به شیوع بالا در کشور، آگاهی‌رسانی درست و دقیق به مردم اهمیت مضاعف می‌یابد. مقاله مرتبط با این طرح کشوری نیز آماده انتشار است و نشان می‌دهد شیوع ناباروری در ایران بیشتر از آمارهای جهانی است.

خیر، این‌که بخواهیم بگوییم میزان ناباروری در کشور روزبه‌روز افزایش پیدا کرده است، صحیح نیست؛ زیرا آمار پیشین در این زمینه موجود نیست و نمی‌توان مقایسه کرد.

بله، درست است. البته من نمی‌خواهم بگویم شایع‌تر شده است، بلکه می‌خواهم بگویم وقتی به 30 سال پیش برگردیم که این درمان‌ها در کشور وجود نداشت، ناباروری به معنی طلاق، ازدواج مجدد، ازهم‌پاشیدگی خانواده یا زندگی سرد و پردرد بود. خوشبختانه شرایط مناسب درمان این مشکل در کشور شکل گرفته و به این ترتیب، برچسب‌ها و مشکلات، نگرانی‌ها و پیامدهای ناشی از ناباروری کم شده است. بنابراین، کسانی‌که نابارور هستند، هرچند هنوز هم ترجیح می‌دهند آن را از دیگران مخفی کنند، اما این جرات را پیدا می‌کنند که برای درمان مراجعه کنند. البته با این حال، انگ و تابو هنوز به‌طور کامل از بین نرفته است. در ماه رمضان نیز مردم به پخش سریال «خداحافظ بچه» معترض شدند و می‌گفتند این طور که در فیلم مطرح شده نیست و این مشکلات درمان می‌شوند. همین اعتراضات باعث شد پایان سریال عوض شود. اما ما انتظار داشتیم در پایان سریال حداقل یک بحث کارشناسی برگزار شود تا اشکالات سریال از نظر علمی و اخلاقی اصلاح شود.

بله، متاسفانه برخی فکر می‌کنند وقتی جامعه با یک موضوع درگیر است، می‌توانند با یک سناریوی مرتبط با این موضوع، جذب مخاطب کنند؛ ولی نمی‌دانند درباره موضوعی به این مهمی نباید اشتباه و اطلاعات نادرست به مردم بدهند. به هر حال، خوشبختانه اکنون به شرط تکرار درمان تا 90 درصد شانس موفقیت وجود دارد. از طرف دیگر، در دنیا میزان ناباروری مردان بشدت در حال افزایش است که به همین نسبت، میزان زوج‌های نابارور افزایش هم پیدا می‌کند. در انگلستان، تحقیقی که حدود 20 سال پیش انجام شد، به صورت دقیق نشان داد از سال 1938 تا 1990، میزان اسپرم مردان از 113 میلیون در هر میلی‌لیتر به 66 میلیون در هر میلی‌لیتر کاهش پیدا کرده است. کشورهای دیگر هم همین آمار را نشان می‌دهند. بانک‌های اسپرمی که در دنیا وجود دارند نیز این کاهش را اعلام کرده‌اند. بتازگی وزارت بهداشت هند نیز گزارش داد میزان ناباروری مردان در این کشور بشدت افزایش پیدا کرده است و این افزایش را به ضایعات کارخانه‌ها و سموم شیمیایی مرتبط ‌دانست.

در دنیا این‌طور مطرح است، اما ما در کشورمان آماری در این خصوص نداریم. بررسی شیوع هر یک از عوامل ناباروری، از طرح‌های در دست انجام پژوهشگاه و مرکز درمان ابن سیناست.

ما چون یک مرکز مرجع هستیم و زوج‌ها وقتی از جاهای دیگر نتیجه نمی‌گیرند به ما مراجعه می‌کنند، نمی‌توانیم به آمار خودمان بسنده کنیم. اما در مرکز ما بیش از 70 درصد موارد ناباروری، ناشی از عامل مردانه است. اما تنها پس از انجام طرح کشوری که به آن اشاره کردم، می‌توان در این باره اظهار نظر کرد.

بله، همین طور است. البته بسیاری از عوامل و متغیرهای موثر هنوز بررسی نشده‌اند. عواملی که کشورها به عنوان عوامل موثر در کاهش باروری مطرح می‌کنند، بسیار متنوع است. یکسری از مشکلات به روند صنعتی شدن جوامع برمی‌گردد، ازجمله افزایش آلاینده‌های محیطی شامل آلاینده‌های آب، هوا و...، افزایش فلزات سنگین در آنها، استفاده مجدد از آب‌ها برای کشاورزی و بعد استفاده از محصولات کشاورزی و... همه این موارد زنجیره‌ای از عوامل خطرساز برای سلامت و بهداشت باروری را تشکیل می‌دهند.

می‌توان گفت ممکن است بخش مهمی از شیوع بالای ناباروری در کشور ما ناشی از همین مشکلات باشد. جمعیت زیاد شهرها، میزان بالای تولید وسایل نقلیه غیراستاندارد، سوخت‌های آلاینده و.... مسائلی است که امروز ایران با آنها دست به گریبان است. در روزهای افزایش میزان آلاینده‌ها، خطر مرگ انسان نیز مطرح می‌شود چه رسد به ناباروری.

بله. یکی از عوامل موثر امواج است که شامل همه امواج رادیویی، وای‌فای، ماکروویو و پارازیت‌ها می‌شود و می‌تواند تاثیرات منفی داشته باشد بویژه وقتی محققان توزیع جغرافیایی ناباروری را بررسی کردند، متوجه شدند همه نقاط میزان ناباروری یکسانی ندارند و این نشان می‌دهد روند صنعتی شدن بر بروز این مشکلات کاملا موثر است.

من نمی‌توانم با قطعیت چنین چیزی بگویم. به این دلیل که اگر کیفیت اسپرم پایین باشد، یعنی اگر تعدادش کم باشد، مشکل شکل داشته باشد یا حرکتش کم باشد، با پیشرفت فناوری‌های مرتبط، امکان جداکردن، تزریق اسپرم سالم به تخمک و ایجاد جنین سالم را داریم. حتی اگر اسپرمی در مایع منی نباشد، اما اسپرم‌سازی در فرد وجود داشته باشد، می‌توانیم اسپرم را از بیضه یا اپیدیدیم برداشت کنیم و در واقع به حرکت اسپرم نیاز نیست. حتی اگر مشکل انسداد باشد، اما تعداد محدودی اسپرم در موقعیت‌های خاص بیضه وجود داشته باشد، می‌توان آنها را جدا کرد و برای باروری از آن استفاده کرد. بنابراین آنچه مهم است این که برای باروری و تولید یک جنین حداقل یک اسپرم و یک تخمک سالم داشته باشیم. از این رو می‌توان گفت شانس موفقیت در هر دو جنس مثل هم است. البته خانم‌ها از 35 سالگی به سمت یائسگی پیش می‌روند و قدرت باروری‌شان افت قابل ملاحظه‌ای پیدا می‌کند، اما در مردان این گونه نیست. روش‌های درمانی موجود هم به کمک مرد می‌آید و هم زن تا با لقاح خارج رحمی بتوانند صاحب فرزند شوند. حتی اگر به موقعیتی برسیم که اسپرم یا تخمک سالم، جنین سالم یا رحم سالم نداشته باشیم می‌توانیم از رحم و گامت جایگزین استفاده کنیم. در واقع، علم و تکنولوژی به کمک زوج‌های نابارور آمده است تا بتوانند از تکنیک‌های مختلف برای ایجاد شرایط مساعد استفاده کنند و بارور شوند.

واقعیت این است که باید به هدف ازدواج و مفهوم زندگی مشترک فکر کنیم. خداوند می‌فرماید ما انسان را به صورت زوج آفریدیم و زوجین می‌توانند مکمل یکدیگر باشند و از طرف دیگر، اموال و اولاد را مایه امتحان بشر قرار داده است. به این ترتیب، الزاما هدف از ازدواج و زندگی مشترک، داشتن فرزند نیست. انسان به زندگی مشترک نیاز دارد و این یک نیاز طبیعی است، اما الزاما به داشتن فرزند نیازی ندارد؛ بنابراین به‌رغم تردیدهای پیش از ازدواج، بهتر است همه چیز را به آینده واگذار کنیم و بدانیم حتی وقتی در فقدان اسپرم، تخمک یا جنین مشکل داشته باشیم، می‌توانیم از درمان‌های جایگزین استفاده کنیم.

در واقع، فرزند یک امر تبعی است که به دنبال ازدواج می‌آید. ما به خاطر داشتن فرزند نیست که ازدواج می‌کنیم، بلکه به تبع ازدواج است که می‌خواهیم فرزندی داشته باشیم. بنابراین، اگر در مسیر فرزند داشتن دچار مشکل شدیم، باید سعی کنیم راه‌حلی برایش پیدا کنیم و مشکل را جبران کنیم. برای این جبران، حتی اگر راه‌های درمانی وجود نداشته باشد، می‌توان از مسیرهای جایگزین، همچون حضانت و فرزندخواندگی یا زندگی بدون فرزند استفاده کرد.

استادان علم اخلاق حساسیت نشان دادن قبل از ازدواج برای اطمینان از قدرت باروری را توصیه نمی‌کنند. ضمنا یادآور می‌شوم که براحتی مشخص نمی‌شود پیش از ازدواج، زن یا مرد نابارور است یا خیر و همچنین، صرف داشتن اسپرم یا سیکل قاعدگی مرتب نیز نشانه قطعی سلامت باروری و داشتن فرزند سالم نیست. بنابراین، نباید ازدواج را مقید به این موضوع کنیم. ممکن است در بحث پیشگیری از یکسری از بیماری‌ها، ما مشاوره ژنتیک را توصیه کنیم، اما قطعا بررسی وضعیت باروری و پیش از ازدواج را اخلاقی نمی‌دانم و معتقدم همسران باید امیدوار باشند اگر به مشکلی برخوردند، روش‌های درمانی و راه‌های جایگزین وجود دارد.

معمولا در تقسیم‌بندی‌ها چند رده درمانی داریم. وقتی یک زوج به مرکز مراجعه می‌کنند، ابتدا هورمون‌ها، ساختار طبیعی و فیزیکی اندام تناسلی و اندکس‌های لازم در مرد و زن بررسی می‌شود. اگر هر کدام با اختلالی مواجه بود، تلاش می‌شود اختلال به نوعی برطرف شود. در مواردی با جراحی‌های کوچک، تشخیص‌های اولیه و برطرف کردن ضایعات اولیه مشکل حل می‌شود. امکان درمان دارویی بسیاری از زوج‌های نابارور هم قابل توجه است. بنابراین، میزان قابل توجهی از مراجعان به این ترتیب جواب می‌گیرند و به کمک درمان‌های دارویی و IUI در حدود نیمی از ناباروری‌ها برطرف می‌شود. بنابراین هر زوجی که نابارور تشخیص داده می‌شود، نباید به راه آخر فکر کند. البته، در این میان ممکن است سن زن بالا باشد و ما فرصت پرداختن به درمان‌های اولیه را نداشته باشیم و توصیه کنیم هر چه سریع‌تر IVF انجام شود.

در هر بار درمان، میزان بالایی هورمون برای تحریک تخمک‌سازی تجویز و مصرف می‌شود. بدن برای این‌که به شرایط عادی برگردد، به حداقل سه ماه زمان نیاز دارد. بنابراین، برای هر کدام از سیکل‌های خارج رحمی این فاصله را در نظر می‌گیریم. اگر درمان در این شرایط موفق نبود، متخصص ژنتیک، ایمونولوژی و... باید وضعیت را بررسی کند و ببیند چه مشکلاتی وجود دارد. در این شرایط، دلایلی که مانع از لانه‌گزینی جنین می‌شوند، بررسی می‌شوند.

متاسفانه برخی مراکز به طور دائم این سیکل‌ها را تکرار می‌کنند و حتی با وجود شکست‌های پی‌درپی، فکری به حال شناسایی علت اصلی نمی‌کنند. البته از آنجا که هزینه مربوط به برخی از این آزمایش‌ها معادل یک سیکل درمان است، ما از همان ابتدا چنین بررسی‌هایی را توصیه نمی‌کنیم و وقتی عامل زنانه یا مردانه ناباروری را شناسایی می‌کنیم، روند عادی را طی می‌کنیم.

از روزهای ابتدایی استفاده از این درمان‌ها تا امروز، تحولات بسیار چشمگیری در این علم رخ داده است. شاید کمتر علمی این‌همه پیشرفت و تحول را به خود دیده است. از نظر توسعه تکنیکی و ابزاری، می‌بینیم که امروزه امکان تشخیص درست، ایمن و غیرتهاجمی در دسترس پزشکان و بیماران قرار گرفته است. آزمایش‌های پیشرفته مشکلات را دقیق‌تر شناسایی می‌کنند، در حالی‌که در گذشته امکان تشکیل جنین در آزمایشگاه جنین شناسی و انتقال آن در روز سوم یا چهارم بعد از جمع‌آوری تخمک ممکن نبود و بناچار از تکنیک‌های GIFT یا ZIFT استفاده می‌شد. اکنون این روش‌ها منسوخ شده است. اکنون جنین در راحت‌ترین و بهترین شرایط تهیه می‌شود. محیط‌های کشت بسیار مناسب می‌توانند محیط داخل رحم را بخوبی تقلید کنند و جنین خوبی آماده شود. از طرف دیگر، جنین مدت بیشتری در این محیط قرار می‌گیرد تا به مرحله بلاستوسیت برسد. در پایان جنین در حالت هچ شده یا در حال هچ در همان‌ زمانی که به طور طبیعی به رحم می‌رسد، یعنی روز چهارم الی پنجم، وارد رحم شود و به این ترتیب، شانس موفقیت افزایش می‌یابد. در زمینه انتخاب درست سلول‌های جنسی، تخمک، جنین و نگهداری در زمان‌های طولانی و... نیز به کمک علوم مختلف جنین شناسی غدد، ایمونولوژی، ژنتیک و... گام‌های بزرگی برداشته شده است.

همچنین روش‌های تشخیص سلامت جنین قبل و بعد از لانه‌گزینی، امکان غربالگری حاملگی و تشخیص نقایص جنین و مشکلات متابولیکی و... هرکدام قدم به قدم متحول شده‌اند. در زمینه کنترل و رفع مشکلات سقط مکرر یا اندومتریوز که 30 درصد زنان نابارور یا 10 درصد کل جمعیت زنان به آنها مبتلا هستند، رشته پره‌ناتال و حفظ بارداری، امکان کاهش و حذف جنین‌های اضافی یا دچار مشکل و... نیز پیشرفت‌های خیره‌کننده داشته‌ایم.

در این میان، پیشرفت‌هایی که در حوزه حفظ بارداری رخ داده است نیز نباید فراموش کنیم. کمک به حفظ باروری افراد در معرض درمان با روش‌های آسیب‌رسان به سلول‌های جنسی، مانند مبتلایان به سرطان، از جمله آنهاست. اکنون می‌توانیم بافت تخمک، بیضه یا حتی بافت تولید مثلی کودکان را حفظ کنیم. حفظ باروری پیشرفتی قابل توجه در حوزه علوم تولید مثل است و بویژه در مبتلایان به سرطان، پیش از شروع درمان می‌تواند بسیار مفید و ثمربخش باشد.

هدف اصلی درمان‌ها این است که برای حفظ کانون خانواده، به بچه‌دار شدن زوج‌ها کمک کنیم.

امکان پیوند، پیوند تخمدان، ساخته شدن اسپرم یا تخمک از سلول‌های بنیادی و به شکل آزمایشگاهی و... افق‌های پیش رو است که به هر حال بشر تلاش می‌کند به آنها دسترسی پیدا کند. هرکدام از این موارد نیز مسائل شرعی، اخلاقی، حقوقی و... خاصی را به همراه دارد. به هر حال، علم نمی‌ایستد و پیشرفت می‌کند. امیدوارم در مقابل توسعه صنعتی، پیشرفت‌های علمی، با رعایت اصول اخلاق زیستی و پزشکی به کمک درمان ناباروری بیاید.

یادآور می‌شوم با وجود پیشرفت‌های فراوان، هنوز فقط حدود 20 درصد از زوج‌های نابارور برای درمان به مراکز درمان ناباروری مراجعه می‌کنند. مشکلات مالی ـ اگر چه هزینه‌های ما در مقایسه با کشورهای دیگر بسیار پایین‌تر است ـ بی‌اطلاعی از روش‌های درمانی، حرکت در مسیرهای غلط و از دست دادن زمان تولید مثل، از جمله دلایل عدم ورود زوج‌های نابارور به روند درمان صحیح است.

اتفاق خوبی در این زمینه افتاده است. حدود بیست و چند سال پیش پژوهشگاه رویان تاسیس شد و من هم یکی از موسسان آن بودم. زوج‌های مراجعه‌کننده عموما 38 سال به بالا بودند. مردان این خانواده‌ها فکر می‌کردند که با ازدواج مجدد مشکل حل می‌شود و بسیاری از آنها ازدواج‌های متعدد داشتند. وقتی نتیجه نمی‌گرفتند، در زمانی که کانون خانواده‌شان دچار تنش شده بود، مراجعه می‌کردند. اما امروزه می‌بینیم یک زوج در سن 20 سالگی یا حتی کمتر برای درمان مراجعه می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد اطلاع‌رسانی بخوبی صورت گرفته است، اما در برخی زمینه‌ها هنوز مشکل داریم؛ این‌که زوج نابارور به چه مراکزی باید مراجعه کنند، به‌هنگام تصمیم بگیرند و زمان را از دست ندهند، بدانند که سن زن در موفقیت درمان موثر است، مرد دخیل در ناباروری است، مرد نباید زن را مقصر بینگارد و او را قربانی کند و... از جمله مواردی هستند که هنوز جامعه بخوبی از آنها آگاه نیست و همچنین این‌که عواملی مثل سقط مکرر و عدم لانه گزینی جنین در رحم می‌تواند ریشه‌یابی شود، اندومتریوز می‌تواند باعث ناباروری شود و با مراجعه درست و بموقع می‌توان جلوی آن را گرفت و... نیز از نمونه‌های دیگر ضعف آگاهی عمومی است. وقتی مردم بدانند با مراجعه به‌هنگام به یک مرکز معتبر می‌توانند در مسیر تشخیص و درمان صحیح قرار گیرند، بسیاری از مشکلات حل می‌شود. شایسته است به نکته دیگری نیز اشاره کنم؛ در برخی موارد ناباروری صرفا ناشی از عدم ارتباط جنسی درست و مناسب است. گاهی می‌بینیم با این که سال‌ها از ازدواج زوجی می‌گذرد، نتوانسته‌اند نزدیکی داشته باشند. از این‌رو ما کلینیک سلامت جنسی را در مرکز درمان ابن سینا راه‌اندازی کردیم تا بتواند پاسخگوی مشکلات زوج‌ها در زمینه روابط جنسی باشد.

بله، متاسفانه همین طور است. برای ما دردآور است که می‌بینیم دختری در سن بیست و پنج سالگی با دردی شدید و کشنده به مرکز درمان مراجعه می‌کند و بررسی‌های ما نشان می‌دهد که مشکل او اندومتریوز است و پزشکان تاکنون تشخیص نداده‌اند یا درمان او را به بعد از ازدواج، بعد از بچه‌دار شدن و... موکول کرده‌اند و باعث شده‌اند بیماری پیشرفت کند. این به تعویق انداختن درمان، ناشی از برخی باورهای نادرست یا نگرانی‌های اخلاقی خانواده است که ممکن است فرد را با مشکلات جدی و حتی ناباروری مواجه کند.

همه این مسائل نشانگر لزوم آگاهی رسانی درست و مناسب درباره چگونگی پیشگیری از مشکلات، روش‌ها و خدمات درمانی موجود در کشور است.