آلودگی‌هایی‌ که از زمین و هوا تهدیدمان می‌کنند

به طور کلی آلوده‌کننده‌های هوا می‌توانند هم باعث اثرات کوتاه‌مدت حاد و هم درازمدت مزمن بر سلامت انسان شوند. تاثیرات حاد به طور معمول فوری هستند و اغلب با پایان گرفتن آلودگی، قابل برگشتند، اما برخی تاثیرات مزمن بر سلامت ازجمله کاهش ظرفیت ریه‌ها و سرطان ریه، ناشی از آلوده‌کننده‌های سمی هوا در درازمدت هستند. آلاینده‌های هوا همچنین می‌توانند پوست، چشم، قلب و عروق و اعصاب را نیز تحت تاثیر قرار دهند. در این میان گروه‌های در معرض خطر زیاد مانند سالمندان، نوزادان، زنان باردار و افرادی که از بیماری‌های قلبی ـ عروقی و ریوی رنج می‌برند، نسبت به آلودگی هوا حساس‌ترند. از طرف دیگر، کودکان به دلیل این که در محیط‌های خارج از خانه فعالیت بیشتری دارند و ریه‌هایشان هنوز در حال رشد است، در معرض خطر بیشتری هستند.
گفتنی است برخی آلاینده‌های خطرناک هوا حتی می‌توانند باعث مرگ فوری شوند.

به طور کلی 6 مورد از انواع آلوده‌کننده‌های هوا، به عنوان معیار و نشانگرهای کیفیت هوا در نظر گرفته شده‌اند.

گاز منواکسیدکربن (CO)‌: این گاز بی‌رنگ و بی‌بو است، منابع خارجی آن وسایط نقلیه موتوری و منابع خانگی شامل نفت سفید یا بخاری‌های هیزمی است. این گاز باعث سردرد، کاهش هوشیاری ذهنی، اختلال رشد جنینی، حمله قلبی، بیماری‌های قلبی ـ عروقی و مرگ می‌شود.

دی‌اکسیدگوگرد (SO2)‌: این گاز هم بی‌رنگ است و در بخار آب حل می‌شود و به شکل اسید درمی‌آید و در عین حال بر گازها و ذرات دیگر هوا تاثیر می‌گذارد. منابع تولیدکننده این نوع گاز شامل نیروگاه‌های زغال‌سنگ سوز، پالایشگاه‌های فرآورده‌های نفتی، اسید سولفوریک و نیز ذوب کانسنگ‌های حاوی گوگرد می‌شوند. اثرات سوء این گاز بر سلامت را می‌توان به مواردی همچون خس‌خس، تنگی سینه، تنگی نفس و آسیب به ریه‌ها خلاصه کرد.

دی‌اکسید نیتروژن (NO2)‌: این گاز به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و بسیار واکنش‌پذیر است و حاصل از وسایط نقلیه موتوری، الکتریکی، وسایل رفاهی و سایر منابع صنعتی، تجاری و مسکونی است که سوخت می‌سوزانند. ازجمله عوارض تماس با این نوع گاز، حساس‌ شدن به عفونت‌های تنفسی، تحریک ریه‌ها و علائم تنفسی (مانند سرفه، درد سینه و مشکلات تنفسی)‌ است.

گاز اُزن (O3)‌: این گاز هنگامی که به شکل تروپوسفر درمی‌آید، یک آلاینده گازی محسوب می‌شود. منابع ایجاد آن، دود اگزوز وسایط نقلیه و دودهای خاص دیگری هستند که از آلاینده‌های دیگر هوا در حضور نور خورشید تشکیل می‌شوند. این گاز باعث تحریک چشم و گلو، سرفه، مشکلات دستگاه تنفس، آسم و آسیب به ریه‌ها می‌شود.

سرب: سرب یک عنصر فلزی است و منابع ایجاد تولید‌ آن پالایشگاه فلزات، کوره‌های ذوب سرب، کارخانجات باتری‌سازی و تولیدکننده‌های آهن و استیل هستند. این فلز می‌تواند باعث کم‌خونی، فشار خون بالا، آسیب به مغز و کلیه، اختلالات عصبی، کاهش بهره هوشی و سرطان شود.

مواد ذره‌ای (PM): از این دسته آلاینده‌ها می‌توان به دوده، گردوغبار و سایر مواد از جمله قطرات ریز مایعات اشاره کرد. منابع ایجاد آنها، موتورهای دیزلی، نیروگاه‌ها، صنایعی که با ایجاد باد، باعث انتشار گردوغبار می‌شوند و نیز بخاری‌های هیزمی هستند. سایز ذرات به صورت مستقیم با میزان تاثیر آنها بر سلامت ارتباط دارد؛ به طوری که ذرات کوچک‌تر از 10 میکرون باعث ایجاد مشکلات بیشتری می‌شوند، چرا که می‌توانند به عمق ریه‌ها بروند یا به جریان خون وارد شوند و باعث آسیب به ریه‌ها و قلب شوند. ذرات درشت قابل استنشاق (مانند ذراتی که در مجاورت جاده‌‌ها و صنایع پرگردوغبار یافت می‌شوند)‌ و ذرات بسیار ریز (که در سیگار و غبار و مه وجود دارند)‌، از 5‌/‌2 میکرومتر کوچک‌ترند. از اثرات دیگر این ذرات بر بدن، تحریک چشم،‌ ایجاد برونشیت مزمن، آسم، مسمومیت فلزات سنگین، سرطان و مرگ زودرس در بیماران قلبی یا ریوی است.

نکته حائز اهمیت دیگر آلودگی هوای داخل خانه‌هاست که می‌تواند ناشی از موادی مانند رنگ‌ها و مواد چسبدار در ساختمان‌های جدید، دود سیگار و تنباکو یا آلوده‌کننده‌های بیولوژیک و میکروبی مانند کپک‌ها، پوست حیوانات و انسان‌ها،‌ باقیمانده‌ها و فضولات آفاتی مانند سوسک‌ها باشد که می‌توانند تاثیر قابل‌توجهی بر کیفیت هوای داخل خانه‌ها داشته باشند و باعث عوارضی مانند خستگی، سرگیجه، تهوع، تحریک گلو، آسم و حتی سرطان شوند.

آلاینده‌های خاک شامل انواع زیادی از مواد شیمیایی یا آلوده‌کننده (ارگانیک یا غیرارگانیک)‌ هستند که می‌توانند هم به صورت طبیعی در خاک ایجاد شوند و هم ساخته دست بشر باشند. از جمله این آلاینده‌ها می‌توان به ترکیبات سمی مواد رادیواکتیو، نمک‌ها، مواد شیمیایی و عوامل سرطان‌زا اشاره کرد، در این میان، شایع‌ترین آلاینده‌های خاک، هیدروکربن‌ها، فلزات سنگین (مانند کادمیوم، ‌سرب، کروم، مس، روی، جیوه و آرسنیک)‌، علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها، روغن‌ها، قیرها،‌ PCBها (مواد چاپی)‌ و دی‌اکسین‌ها هستند. ددت و دی‌اکسین دو مورد از بدترین آلاینده‌های پس از جنگ جهانی دوم و جنگ ویتنام بودند. همچنین در این زمان، شیوع بالایی از جهش، سقط جنین، مشکلات پوستی نقص‌های ذهنی و نقص سیستم عصبی، آسیب‌های کبدی، کلیوی و سرطان در مناطقی که کلاهک‌های اتمی در آنها فرود آمده بود، نشان داده شد. در انفجار نیروگاه هسته‌‌ای چرنوبیل در آوریل سال 1986 نیز نقص‌های مادرزادی و سرطان که به نسل‌های آینده رسید،‌ حدود 7 برابر بوده؛ به طوری که هنوز 40 درصد از شهر چرنوبیل به دلیل آلودگی ناشی از تشعشع که 10 برابر سطح عادی است، غیرقابل سکونت است. از موارد دیگر آلودگی خاک، فرآیندهای کشاورزی است. سطح بالای رادیو نوکلوئیدها مانند نیتروژن و فسفر را می‌توان در مرکز مزارعی که تراکم جمعیت بالایی از دام‌ها را دارند، مشاهده کرد. همچنین نفوذ آفت‌کش‌ها به داخل زمین، اثرات ماندگاری به جای می‌گذارد و فلزات سنگین می‌توانند از طریق آب به محصولات مرطوب برسند یا از طریق کودهای معدنی به زمین راه یابند. صنایع، نیروگاه‌ها، فلزات سنگین و مواد شیمیایی حاصل از آنها و نیز استفاده برخی از کارخانجات از زمین به عنوان زباله‌دان ضایعات سوزانده شده، اثرات مخرب و درازمدتی را برای سال‌ها در زمین باقی می‌گذارند. در این میان، حتی کارخانجاتی که سعی می‌کنند زباله‌ها و ضایعات خود را به طور صحیح دفن کنند، با سر باز کردن و انفجار ناگهانی محل‌های معیوب دفن زباله، در ایجاد این آلودگی سهیم می‌شوند. مواد شیمیایی و آلوده‌کننده می‌توانند بر اکوسیستم نیز اثرات سوء باقی گذارند و باعث از بین رفتن گیاهان شوند
یا جذب مواد غذایی مانند کاهو شوند و به خون راه یابند. علاوه بر این مرگ و میر حیوانات شکارگری که از کرم‌ها و میکروارگانیسم‌های موجود در خاک‌های آلوده تغذیه می‌کنند و نیز پرندگان رو به افزایش می‌گذارد. معادن نیز می‌توانند تاثیر فوق‌العاده‌ای بر اجتماعات پیرامون خود به جا بگذارند، به طوری که بررسی‌های زمین‌شناسی و اقتصادی نشان می‌دهد افرادی که در مجاورت معادن زندگی می‌کنند، 70 درصد بیشتر در معرض خطر بیماری‌های کلیوی، 64درصدبیشتر در معرض بیماری‌های مزمن انسداد ریوی و 30 درصد بیشتر در معرض فشار خون بالا قرار دارند. همچنین مردمی که در نزدیکی معادن زغال سنگ زندگی می‌کنند، نیاز به دسترسی بیشتری به مراقبت‌های بهداشتی، آب و هوای پاکیزه‌تر و اجرای سختگیرانه‌تر استانداردهای محیطی دارند. از علل مهم آلودگی خاک در مناطق شهری، محل‌هایی است که در آنها عملیات ساختمانی صورت می‌گیرد، چراکه علاوه بر گرد و غباری که پخش می‌شود، مواد شیمیایی مانند آزبست (پنبه نسوز)‌ حاصل از ساختمان‌سازی و تخریب ساختمان‌های قدیمی نیز ممکن است خاک را آلوده کنند.