داستان آب و آتش در یزد

در شهر پرآوازه یزد خیابانی هست که شاید بتوان گفت هیچ روزی خالی از گردشگر، چه خارجی و چه داخلی نیست. بر این خیابان نام آیت‌الله کاشانی را گذاشته‌اند؛ در آنجا کوچه‌ای هست به نام کوچه آتشکده که هنوز هم رنگ و بوی کوچه‌های قدیمی را دارد؛ ساختمان‌هایی کم ارتفاع و زمینی کم و بیش خاکی. اواسط کوچه، سمت راست، خانه باغی را خواهید دید که اغلب مواقع عبور و مرور در آن زیاد است. شما نیز با ورود به آنجا در واقع وارد یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین آتشکده‌های زرتشتیان جهان می‌شوید. آنچه ابتدا توجه‌تان را جلب خواهد کرد حوض بزرگ و دایره شکلی است که رو به روی ساختمان اصلی آتشگاه قرار گرفته و این نکته را یادآوری می‌کند که عموما آتشکده‌ها را در کنار آب‌ها بنا می‌کرده‌اند. پس از این حوض، پله‌هایی را می‌بینید که بالا رفتن از آنها شما را به ساختمانی می‌رساند با یک عالمه تاریخ و سرگذشت. این ساختمان بر ارتفاعی حدود ۲۱ متر از زمین و در میان حیاط بزرگی که درختان همیشه سرسبز سرو و کاج آن را پوشانده، قرار دارد. نگاره فروهر بر پیشانی ساختمان و سرستون‌های سنگی آن زیبایی ویژه‌ای بدان بخشیده است. سرستون‌های سنگی جلوی تالار ساختمان اصلی و سنگ‌های گلدار پای دیوارها کار هنرمندان اصفهانی است. این هنرمندان سنگ‌ها را در اصفهان تراشیده و به یزد آورده‌اند. نگاره فروهر بالای سردر ورودی، کار هنرمندان کاشیکار یزدی و معماری کل این بنا از معماری آتشکده‌های پارسیان (که در هند ساکنند) تاثیر پذیرفته است.

این ساختمان‌ آبان 1313 با سرمایه یک زرتشتی پارسی بر قطعه زمینی که از سوی چندتن از زرتشتیان ایران ازجمله برادران امانت به یاد فوت پدرشان وقف شده بود، ساخته شد. نقشه آن را مهندس انپارسی کشیده و ارباب جمشید امانت، سرپرستی و نظارت ساخت بنا را بر عهده داشته است. وی در خاطرات خود نوشته که برای جلب توجه پارسیان هند، پنج بار به آن دیار سفر کرده است. 4 بار با کشتی‌های بخار روی آب‌های خروشان اقیانوس هند و یک بار پیاده و با شتر در ریگزارهای بلوچستان ایران و پاکستان، تا سرانجام انجمن پارسیان هند پرداخت هزینه ساختمان آتش‌بهرام یزد را پذیرفت. غرض از گفتن این ماجراها برای شما گردشگر عزیز دو چیز بود: یکی آن‌که بدانیم سنت وقف در میان ایرانیان از قرن‌ها پیش رواج داشته و دوم آن‌که وقتی وارد این ساختمان می‌شوید، بدانید برای بنا کردن آن چه رنج‌هایی کشیده شده و چه چمدان‌هایی برای سفرهای دور و دراز بسته شده است. شاید اگر به همه گردشگران برای بازدید از هر محوطه و بنای تاریخی چنین اطلاعاتی داده می‌شد امروز شاهد این همه آثار باستانی آسیب‌دیده نبودیم. بگذریم.... وقتی وارد ساختمان می‌شویم، در همان آغاز اتاق بزرگی با دیوار شیشه‌ای را می‌بینیم که درهای ورودی آن هرگز برای گردشگران و افراد عادی باز نمی‌شود و تنها راه ارتباطی ما با آنجا همان دیوار شیشه‌ای است؛ چراکه آن سوی این دیوار یکی از مقدس‌ترین عناصر دین زرتشت در مجمری بزرگ نگهداری می‌شود: آتش بهرام؛ آتشی که بیش از 1500 سال است، خاموش نشده و با گرمایش مقدم شما را گرامی می‌دارد. شاید اینجا بد نباشد به یک نکته مهم اشاره کنیم و آن باور غلطی است که هنوز هم برخی‌ها نسبت به اعتقادات زرتشتیان دارند و آنها را آتش‌پرست می‌دانند؛ به این مفهوم که فکر می‌کنند زرتشتیان آتش را خدا و آفریننده جهان به شمار می‌آورند.

شاید این اشتباه از آنجا ناشی می‌شود که از سال‌ها و قرن‌ها پیش، معنای اصلی واژه پرستیدن فراموش شد. حقیقت آن است که پرستیدن در اصل یعنی «دور و ور چیزی گشتن و از آن مراقبت کردن» و هنوز هم واژه «پرستار» به همین معنا به کار می‌رود. پرستار کسی است که در کنار مریض حضور دارد و از او مراقبت می‌کند نه این‌که مریض را می‌پرستد!

حقیقت آن است که برای آریایی‌هایی که از دشت‌های سرمازده اطراف سیبری در جستجوی سرزمینی گرم به ایران مهاجرت کردند، آتش که روشن کردن آن نیز به این سادگی‌ها نبود، پدیده‌ای بسیار مهم به شمار می‌آمد و ارزش حیاتی داشت. خاموش شدن آن می‌توانست مساوی با مرگ باشد پس با دل و جان از آن مراقبت‌ کردند و کم‌کم قداست پیدا کرد، برایش اسطوره‌ها ساختند و با همین قداست وارد دین زرتشت شد. برای همین است که امروز وقتی وارد آتشکده یزد می‌شوید باید با حفظ فاصله و رعایت احترام به آن نگاه کنید. این آتش از حدود 1517 سال پیش در آتشکده ناهید در فارس شعله‌ور بوده و بعد در سده 5 میلادی به محلی به نام عقدا در نزدیکی یزد آورده می‌شود که 700 سال در آنجا روشن می‌ماند و سپس به اردکان منتقل می‌شود و پس از 300 سال نگهداری در آنجا در سال 1318 شمسی به محل کنونی آورده شده و تا امروز روشن نگه داشته شده است و حالا شما می‌توانید این پایداری و عظمت را در آتشکده یزد ببینید.

در سالن اصلی آتشکده، تابلوی نقاشی بزرگی با تصویر زرتشت در کنار دیوار شیشه‌ای دیده می‌شود که یک اثر ارزشمند هنری و گرانقیمت به شمار می‌آید. دورتادور این سالن نیز میزهای شیشه‌ای گذاشته شده که چند نسخه قدیمی از کتاب اوستا در آنها به نمایش درآمده است.

بازدید از این آتشکده رایگان و همه روزه صبح و عصر به استثناى تعطیلات رسمى امکان‌پذیر است.

سیمین‌دخت گودرزی