مردمی ‌بودن، رمز ماندگاری هنر است

از آنجا که در محله پامنار به دنیا آمده و بزرگ شده‌ام ‌در آثار نقاشی‌ام سعی کرده‌ام بیشتر‌ فرهنگ و سنت‌های این محله را ترسیم کنم. اصلا بخشی از دلمشغولی من در حیطه نقاشی پرداختن به مشاغل قدیمی ‌موجود در تهران بوده است.

افسوس من هم همیشه همین بوده است که ای‌کاش محل مناسبی برای نگهداری آثار هنری هنرمندان وجود داشته باشد تا به قول شما هم از ‌ تخریب آنها جلوگیری شود و هم به عنوان میراث فرهنگی برای نسل‌های آینده به یادگار بماند. البته طی ماه‌های گذشته، همسرم به شهرداری نامه‌نگاری‌های متعددی در این زمینه کرده است و درخواست یک نمایشگاه دائمی‌ برای آثار به جای مانده کرده که هنوز جواب صحیحی از سوی شهرداری به دست ما نرسیده است و امیدوارم این مساله درصورت صلاحدید مسوولان فرهنگی‌ میسر شود. به نظر می‌رسد این حرکت برای هنرمندانی که تمایلی به فروش آثارشان ندارند، می‌تواند حرکت خوبی به‌شمار رود.

برخی معتقدند تعدد شخصیت‌های زیاد در هر دو وادی انیمیشن ونقاشی از ویژگی‌های کاری من است. صرف نظر از اینها، من در طول سال‌های فعالیتم بویژه در حوزه نقاشی، سعی کرده‌ام به ریزه کاری‌هایی نیز بپردازم که شاید از منظر برخی هنرمندان، رعایت چنین ریزه‌کاری‌هایی چندان ضرورت نداشته باشد.

‌سال 1336 که شروع به ساختن فیلم «ملانصرالدین»‌کردم. این انیمیشن حدود 13 ثانیه بود.

چون یک کار جمع و جور و ساده بود. آن زمان یک‌سری فیلم‌های خارجی به ایران می‌آمد که من از طریق تماشای آنها به ساخت انیمیشن ترغیب شدم. در عین نداشتن امکانات، فیلم کوتاه ملانصرالدین را با مداد طراحی کردم. آن زمان یک دوربین به نام بلوکس وجود داشت که می‌شد به وسیله آن به ساخت فیلم 35 میلی‌متری پرداخت، اما هنوز دوربین سه پایه‌ای در کار نبود و من برای ادامه ساخت انیمیشن خود نیاز به چنین دوربینی داشتم. خیلی فکر کردم که چه باید بکنم. سرانجام از یک چهارپایه استفاده و دوربین را بر آن سوار کردم. به هرحال کار ساخت اولین کار پویانمایی را در چنین شرایطی شروع کردم.

خب در این که هر هنرمندی بعد از پشت سر گذاشتن دوره‌های مختلف کاری، بالاخره به سبک منحصر به خود دست می‌یابد، شکی نیست. من نیز از این قاعده مستثنا نبوده‌ام. بیشتر در وادی نقاشی سعی کردم به حرکت و تصویرسازی پایبند باشم و فکر می‌کنم تا حدود زیادی هم موفق شده‌ام. به طوری‌که در تمام ادواری که در این حوزه به فعالیت پرداخته‌ام، چه در مضامین مذهبی، تاریخی، حماسی و... تمام تلاشم براین بود که در آثارم، مولفه تصویرسازی را حفظ کرده باشم.

قصه‌اش دراز است و شاید حوصله شما را سر ببرد.

در دهه 30، بیشتر سعی داشتم به ترسیم وضعیت اجتماعی ایران در نقاشی‌هایم بپردازم که به دلیل نقاشی کردن 2 جوان که برای اعتراض جلوی مجلس آن موقع رفته بودند، با مشکلاتی از سوی سازمان امنیت در دهه 30 مواجه شدم. در حالی که سیاسی نبوده و نیستم و همان طور که گفتم علاوه برگرایش به تصویر کردن مشاغل گوناگون، همواره تمایل به ترسیم مسائل اجتماعی داشته‌‌ام.

فیلم‌هایی چون «موش و گربه»، «اردک حسود»، «نارنج و ترنج» و... را ساختم که در این میان، انیمیشن اردک حسود با اقبال مطلوبی مواجه شد و همان زمان در سینماهای تهران به نمایش در آمد.

فکر می‌کنم سال‌‌1347 بود. من انیمیشن اردک حسود را به وسیله تکه پارچه‌ها درست کردم که خب آن زمان برای همه چنین شیوه‌ای عجیب بود. بعد از آن هم انیمیشن «خوشه گندم» را کار کردم. یک فیلم بود که طراحی آن را با مداد رنگی انجام دادم و پرویز اصانلو هم کارگردانی‌اش را به عهده داشت. این فیلم را متاسفانه خودم ندارم، ولی فکر می‌کنم در موزه سینما موجود باشد. بعد هم که نارنج و ترنج را که زمینه‌اش مینیاتور ایرانی بود، تولید کردم.

تصور می‌کنم همان سال‌های 36 تا 43 که کارهای خوبی در این زمینه صورت گرفت. البته یک نکته ناگفته نماند و آن این که ‌سال 48 کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعال شد و هنرمندان زیادی به مدد آن توانستند گرد یکدیگر جمع شوند و به ارائه آثار خوبی بپردازند. من نیز از سال 53 به صورت قراردادی در تلویزیون فعالیت خود را شروع کردم که در آن سال‌ها برای تلویزیون فیلم‌هایی چون «باران شادی»، «مرد ساده‌لوح» و... را ساختم.

بله، همچنان این همکاری را ادامه دادم‌ تا دهه 70 و به طور مشخص سال 72 یا 73 بود که در موسسه پویانمایی صبا نیز مشغول به کار شدم و با شروع فعالیت دراین مرکز، فیلم‌های زاغی زیرک و رستم و اسفندیار را ساختم که انیمیشن رستم و اسفندیار یک کار 35 دقیقه‌ای بود و ساخت آن چیزی حدود 5 سال طول کشید و سال 86 آماده صداگذاری و‌ پخش ‌شد. این انیمیشن به همت دوستانی که 2 هفته پیش، بزرگداشتی برای من در فرهنگسرای شفق برگزار کرده بودند، به نمایش در آمد. می‌توان گفت، انیمیشن رستم و اسفندیار، در واقع اولین فیلم بلند پویانمایی است که ساخته شده و همان‌‌طور که گفتم، فرآیند ساخت آن خیلی هم به طول انجامید. موسیقی کار را هم نوه‌ام ساخت. بعد از آن هم 2 اثر تولد زال و بازگشت زال را ساختم. تولد زال آماده و پخش است و قسمت دوم با عنوان بازگشت زال در حال تدوین است و در حال حاضر، هفته‌ای 3‌روز به مرکز پویانمایی صبا می‌روم تا کار را تکمیل کنم.

البته امروز دیگر با ورود کامپیوتر و دیگر فناوری‌ها، طبعا فعالیت در حوزه پویانمایی در مقایسه با دوره‌ای که من کار را شروع کردم، آسان‌تر و راحت‌تر شده است. بویژه این که امروز‌ در مرکز پویانمایی صبا ‌به نظر می‌رسد آمیختگی تجربه نسل گذشته و خلاقیت و مجهز بودن به علم جدید نسل امروز با هم می‌تواند نتایج مطلوبی ‌در عرصه پویانمایی پدید آورد.

این انیمیشن دیگر مراحل نهایی ساخت را پشت سر می‌گذارد.

همان‌طور که گفتم، وقتی کوچک بودم‌ به دلیل داشتن نقص شنوایی مورد توجه پدرم بودم. او همیشه برایم شاهنامه می‌خواند و در واقع اولین کسی که مرا با این اثر عظیم و جاودانه آشنا کرد، دکتر عبدالله احمدیه، پدرم بود که از او به عنوان پدر طب سنتی نیز یاد می‌کنند و هنوز هم برخی کتاب‌هایی که او در زمینه طب سنتی تالیف کرده، در دانشگاه‌های پزشکی تدریس می‌شود. در هنرستان کمال‌الملک هم استادانی چون محمود علیا، اسماعیل آشتیانی و... این اشتیاق را در من افزایش دادند. منظورم این است که نخستین بارقه‌های تمایل من به سمت و سوی شاهنامه از سمت پدرم نشأت گرفت و با ورود به عرصه نقاشی این تمایل‌ گسترش یافت. حتی سال گذشته در جریان برگزاری هزاره شاهنامه نیز تعدادی از تابلوهایم را که با مضامین شاهنامه کار کرده بودم را در قالب امانت به نمایش گذاشتند و دانشگاه صدا و سیما نیز از من به دلیل فعالیت در این عرصه تقدیر کرد.

اگر چه عالم کودکی نقش پررنگی در شکل‌گیری شخصیت آدم دارد، اما در ادامه زندگی، من روی سابقه دینی و ملی مردم ایران زیاد مطالعه کردم. می‌خواهم بگویم که هنرمند نمی‌تواند و نباید به باورهای مردمش پشت کند و اگر می‌خواهد موفق شود، راهی جز این ندارد تا به ریشه‌های فرهنگی خودش برگردد. مردمی‌بودن، رمز ماندگاری هنر است.

این اتفاق در ارتباط با فیلم رستم و اسفندیار رخ داده است و این اثر در بازارهای غیرمجاز کشورهای عربی با عنوان «سواران عدالت» و با ترجمه عربی و بدون بردن نامی ‌از ایران و سازنده اثر به فروش می‌رسد. یک‌بار در مراسمی ‌که با حضور اعضای آسیفا و به مناسبت پنجاهمین سالگرد ساخت انیمیشن در ایران برگزار شده بود، نسبت به این مساله ابراز نگرانی کردم و خواستم ‌پیگیری کنند که هنوز از کارهایشان خبری به من نداده‌اند.

خودم هم تعجب می‌کنم. فقط می‌دانم نسخه‌ای از این فیلم در بساط دستفروش‌های مکه با دوبله عربی فروخته می‌شود. آنها علاوه بر تغییر نام رستم به شیخ ربیع و اسفندیار به خالد، داستان را هم عوض کرده‌اند و در تیتراژ آغاز و پایان فیلم، نامی ‌از ایران، موسسه صبا به عنوان تهیه‌کننده و من به عنوان سازنده اثر وجود ندارد. تعجبم اینجاست که رستم و اسفندیار، بن‌مایه‌های ایرانی دارد و با یک دوبله عربی‌ نمی‌توان به تغییر هویت آن پرداخت.

خیلی زیاد. البته باید مورد حمایت قرار گیرند و درعین حال امکانات لازم نیز برای فعالیتشان فراهم شود. به نظرم، جوانان امروز اینقدر توان دارند که حتی می‌توانند در این عرصه به رقابت با کشورهای دیگر بپردازند. ضمن این که خوشبختانه در حال حاضر، زمینه‌های آموزشی لازم نیز در بستر دانشگاه‌ها برای این رشته تا حدودی فراهم شده است.

بله و مضمونش هم همان‌طور که می‌بینید، مشاغل مختلف درتهران است. البته زمان‌هایی که حالم خوب باشد به کار روی این تابلو می‌پردازم، ولی گاهی وقت‌ها هم توانم تمام می‌شود و نمی‌توانم به مدت طولانی روی تابلو کار کنم.

بله، قرار است تعدادی از تابلوهایم را به عنوان امانت در قالب نمایشگاهی در کرمان به نمایش بگذارند و مراسمی ‌نیز در روز 8 آبان که مصادف با روز انیمیشن است، برگزار شود. روی این اصل مرا دعوت کرده‌اند. به هر حال‌ امیدوارم از پیشکسوت‌های عرصه هنری تا زمانی که در قید حیات و مهم‌تر از آن‌ در سلامت کامل هستند، یاد شود.

آزاده صالحی ‌/‌ جام‌جم