باید در تشکیلات بین‌المللی ماهواره‌ها نقش داشته باشیم

در حوزه فعالیت در عرصه فضا نیز همچون حوزه فعالیت‌های هسته‌ای، سازمان‌هایی در عرصه بین‌الملل هستند که با ایجاد چارچوب‌ها و قوانینی، فعالیت کشورهای مختلف در این زمینه را سازماندهی و هماهنگ می‌کنند.

دکتر سیدمحمد حسینی، رئیس مرکز امور بین‌الملل صداوسیما در گفت‌وگو با «جام‌جم» با اشاره به پیشرفت‌های خوبی که جمهوری اسلامی ایران به لحاظ فناوری فضایی به دست آورده است، می‌گوید: ما باید به موازات فعالیت در عرصه فناوری و سخت‌افزاری،‌ در تشکیلات بین‌المللی مرتبط با ماهواره نیز نقش داشته باشیم.

وی به مسوولان هشدار می‌دهد اگر در ایجاد کنوانسیون‌ها و معاهدات بین‌المللی نقشی نداشته باشیم قطعا این معاهدات در آینده دست و پای ما را خواهد گرفت.

حسینی دکترای روابط بین‌الملل و نیز دکترای حقوق عمومی را از دانشگاه ژان مولن فرانسه اخذ کرده و سابقه تدریس در دانشگاه‌های تهران را دارد. او از سال 81 تا 85 سفیر جمهوری اسلامی ایران در سنگال، گامبیا و دماغه سبز و از 85 تا 88 نیز در عربستان سعودی سفیر بوده است.

حسینی متولی برگزاری سفری بود که چندی پیش توسط هیات مصری به کشورمان انجام شد. او در این گفت‌وگو به بررسی دستاوردهای این سفر نیز پرداخته است. مشروح این مصاحبه را می‌خوانید.

مرکز امور بین‌الملل سازمان صداوسیما چه وظایفی به عهده دارد؟ و برای انجام این وظایف چه بخش‌هایی طراحی و تاسیس شده است؟

با توجه به این که سازمان صداوسیما در شرایط فعلی یک رسالت تاریخی به عهده دارد و نسبت به تحولات در سایر کشورها و منطقه، یک وظیفه تاریخی احساس می‌کند، جایگاه حوزه بین‌الملل سازمان روشن می‌شود. در واقع شناسایی فرصت‌ها، رصد تحولات و انعکاس آن به داخل برای ریاست محترم سازمان و معاونت‌های ذی‌‌ربط، ایجاد ارتباط مستمر با محافل و اتحادیه‌های رسانه‌ای و کمک در اخذ تصمیمات درست و بهنگام برای این که رسانه بتواند مسوولیت تاریخی‌اش را انجام دهد از مسوولیت‌های مرکز امور بین‌الملل است.

برای همین در خیلی از کشورهای مهم دنیا دفاتر ما و نمایندگی‌های سازمان حضور دارند. این دفاتر زیر نظر مرکز امور بین‌الملل است. اداره کلی هم به نام اداره کل نمایندگی‌های خارج از کشور را داریم که این دفاتر را اداره می‌کند.

بخشی از فعالیت بین‌الملل در حوزه جشنواره‌هاست. با توجه به این که سازمان، تولیدات قابل توجهی دارد و از این جهت قابل مقایسه با هیچ رسانه‌ای در دنیا نیست، طبیعی است که برای بازاریابی و پخش آنها در خارج از کشور و همچنین تلاش برای راهیابی این آثار به جشنواره‌ها تلاش داشته باشیم. اداره کلی با نام اداره کل همکاری‌های بین‌المللی وجود دارد که وظیفه آن ارتباط با اتحادیه‌ها، رسانه‌ها و جشنواره‌هاست.

بحث جدیدتری که ریاست سازمان به عهده مرکز امور بین‌الملل گذاشته، بحث حقوق بین‌الملل است که قبلا سازمان این بخش را نداشت. با توجه به این که امروزه ما در عرصه بین‌المللی با چالش‌ها و فرصت‌های مختلفی مواجه هستیم، طبیعی است که به تاسیس اداره کلی به نام اداره کل حقوق بین‌الملل نیاز احساس می‌شد و در یک سال گذشته این اداره کل تاسیس شد. وظیفه این اداره پاسداری و حفاظت از منافع سازمان در سطح بین‌المللی و طرح دعاوی و شکایت نسبت به تهدیداتی که صورت می‌گیرد؛ با پیگیری امور حقوقی در سطح بین‌الملل.

به عنوان مثال شاهدیم که آثار سازمان بدون رعایت حقوق پخش می‌شود که پیگیری آنها به عهده این اداره است، همچنین رسیدگی به شکایت‌هایی که احتمالا علیه ما انجام می‌شود، ازجمله وظایف این اداره است. مثلا در ماه‌های گذشته بحث پارازیت‌ها و ارسال امواج علیه جمهوری اسلامی ایران را داشتیم که مجموعه این عوامل به علاوه سایر چالش‌ها و تهدیداتی که وجود داشت منجر به این شد که حوزه جدیدی زیر نظر بخش بین‌الملل با عنوان اداره کل حقوق بین‌الملل ایجاد شود. اینها مجموعه فعالیت‌هایی است که در حوزه بین‌الملل انجام می‌شود که البته محدود به همین‌ها هم نیست. برگزاری همایش‌ها، نشست‌ها، دعوت از اصحاب رسانه و هیات‌های رسانه‌‌ای، رفت و آمدها، بحث دیپلماسی عمومی، دیپلماسی رسانه‌ای و خیلی از کارهایی از این دست در این حوزه قرار دارد.

شما به دفاتری اشاره کردید که در کشورهای مختلف دارید. در حال حاضر در چند کشور دفتر دارید و آیا این دفاتر غیر از دفاتری است که ما در آنها خبرنگار داریم و گزارش‌هایی ارسال می‌کنند؟

ما الان در 20 کشور دنیا دفتر داریم که عموما کشورهای مهمی هستند. از آمریکا تا انگلیس، فرانسه، آلمان، بلژیک، چین، مالزی، افغانستان، پاکستان، عراق،‌ هند و روسیه کشورهایی هستند که ما در آنها دفتر داریم و به تازگی هم اتریش در حال نهایی شدن است که بزودی در آنجا هم دفتر دایر می‌کنیم.

آیا اینها غیر از دفاتری هستند که ما در آنها خبرنگار داریم. یعنی دفاتر سیاسی ـ‌ حقوقی جداگانه هم داریم؟

خیر. نمایندگی‌هایی که ما داریم یک مدیر، خبرنگار، تصویربردار و یک نفر فنی دارد که بسته به اهمیت آن کشور ممکن است تفاوت‌هایی هم داشته باشد. اینهایی که عرض کردم به صورت نمایندگی هستند، اما غیر از این ما در سایر کشورها خبرنگار آزاد و محلی هم داریم.

بخشی از فعالیت‌های مرکز بین‌الملل را پیگیری مباحث حقوقی عنوان کردید. ما در یکی دو سال اخیر و بعد از انتخابات ریاست‌ جمهوری سال 88 شاهد یک نبرد رسانه‌ای بودیم که هم ما برای رسانه‌های خارجی محدودیت ایجاد می‌کردیم و هم آنها برای ما. پیگیری‌های حقوقی مرکز امور بین‌الملل در این مدت چگونه بوده است و آیا ما هنوز هم نبرد رسانه‌ای را که در ایام پس از انتخابات داشتیم، داریم؟

به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. ما الان در فضای کامل جنگ رسانه‌ای هستیم. اگر تا دیروز عده‌ای در بحث جنگ رسانه‌ای تردید می‌کردند و آن را ناشی از یک توهم می‌دانستند، شاید امروز کسی نباشد که جنگ رسانه‌ای را حس نکرده باشد.

به دلیل پیشرفت در تکنولوژی و ارتباطات و ابزارهای نوینی که ایجاد شد و نیز تاثیرگذاری که رسانه‌ها در تغییر نگرش افکار عمومی دارند، دولت‌های بزرگ به این فکر افتادند که استفاده از جنگ‌افزارها و ابزارهای قبلی کارآیی خودش را از دست داده است. بر همین اساس امروز رسانه‌ها بهترین و موثرترین ابزار، هم در بسط و توسعه منافع نامشروع قدرت‌ها شده‌اند و هم برای کشورهایی که رسالت تاریخی احساس می‌کنند بهترین ابزار برای بسط و توسعه فرهنگی و آرمان‌ها و ارزش‌ها هستند، لذا از این زاویه بویژه بعد از جریان انتخابات، آمریکایی‌ها و برخی کشورهای اروپایی و برخی کشورهای عربی که در این سال‌ها ابزار رسانه‌ای خود را توسعه داده بودند درصدد برآمدند تا با استفاده از این ابزار برای هجوم و فشار به ایران با هدف خیال خامی چون تغییر حکومت یا مدیریت رفتار دولتمردان اقدام کنند، لذا می‌بینیم حجم گسترده‌ای از مطالب عمدتا مغرضانه و کذب، علیه جمهوری اسلامی ایران منتشر شد که در یک سر طیف این ماجرا شبکه‌های آمریکایی و اروپایی ازجمله سی.ان.ان و بی.بی.سی بودند و در سر دیگر طیف شبکه‌هایی چون العربیه قرار داشتند که این نشان‌دهنده یک جنگ رسانه‌ای تمام‌عیار بود. این ما را به یاد جمله معروفی از الوین تافلر می‌اندازد که گفته بود در دهه‌های آینده، امپراتوری‌ها نه به واسطه جنگ‌افزارهایشان بلکه به واسطه رسانه‌هایشان، منافع امپراتوری خود را گسترش خواهند داد.

همان طور که اشاره کردم اینها آمدند و دقیقا مثل میدان جنگ فضاسازی کردند و جنگ رسانه‌ای گسترده‌ای راه انداختند. کسانی که خارج از کشور بودند، تصور می‌کردند که به زودی نظام جمهوری اسلامی سقوط کند. به قدری تاثیرات این جنگ رسانه‌ای مهم است که اگر کسی در فضا نباشد، کاملا باور می‌کند. براین اساس شبکه‌های ماهواره‌ای، فعالیت گسترده‌ای کردند و از آن طرف هم همین‌هایی که بحث جریان آزاد اطلاعات را مطرح می‌کردند و ایران را متهم به ممانعت از گردش آزاد اطلاعات می‌کردند، خودشان شبکه‌های برون‌مرزی ما را مورد اصابت قرار دادند و در چندین نوبت شبکه‌های العالم و الکوثر را با ارسال سیگنال‌های مزاحم و پارازیت‌ها از ماهواره خارج کردند. حتی فشار آوردند که شرکت‌هایی چون عرب‌ست و نایل‌ست که سرویس می‌دادند، به شبکه العالم سرویس ندهند. این تناقض بزرگی بود که وجود داشت. ما می‌دیدیم که آنها از یک طرف ما را بمباران تبلیغاتی می‌کنند و از سوی دیگر برای شبکه بی‌طرف و مستقلی مانند العالم که براساس ماموریتی مشغول فعالیت است، اشکال ایجاد می‌کنند. بر این اساس دفتر حقوق بین‌الملل علاوه بر شکایت علیه شبکه‌ها و دولت‌هایی که درگیر بودند، از سازمان‌هایی هم که ذی‌مدخل بودند، این موضوع را پیگیری کرد. خود من دو بار به رئیس‌ آی.تی.یو (اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد)‌ نامه نوشتم و رئیس سازمان هم نامه بسیار مستدلی به دبیرکل سازمان ملل نوشت. به یونسکو و کوپوس هم که یک تشکیلات حقوقی برای استفاده صلح‌آمیز از فضاست، اعتراض کردیم. همچنین به شرکت‌هایی چون عرب‌ست که این کار را انجام داده بودند، اعتراض ‌کردیم و کارهای گسترده‌ای در این بحث انجام شد.

با توجه به این ‌که اقدام ما و کشورهایی که نام بردید، به نوعی متقابل بود، برخورد سازمان‌های ذی‌ربط در چنین مواردی چگونه است و آیا شکایات ما مسموع واقع می‌شد؟

به هر حال طبیعی است که در صحنه بین‌المللی حق به صورت مطلق وجود ندارد و در عرصه بین‌الملل، قدرت بر حق سیطره دارد. تفاوت حقوق داخلی و بین‌المللی نیز در همین است. سازمان‌های بین‌المللی عمدتا زیر نفوذ قدرت‌ها هستند؛ اما اگر ما تلاش درست، منسجم، هوشمندانه و استفاده از همه ابزارها و لابی‌ها صورت دهیم، ‌در خیلی موارد دیده‌ایم که موثر بوده و حرف حق جایگاه خودش را پیدا کرده است. تفاوتی که دنیای امروز با گذشته دارد، این است که ملت‌ها و مردم بیدار شده‌اند و کشورهایی هستند که وقتی حرف حقی بیان می‌شود، جانبداری می‌کنند. بنابراین ضمن پذیرش این که سازمان‌های بین‌المللی به طور سنتی تحت نفوذ قدرت‌ها هستند که این هم دلایلی تاریخی و اقتصادی دارد؛ اما حرف حق اگر با یک برنامه‌ریزی هوشمندانه زده شود، از همه ابزارها استفاده شود و به زبان دیپلماتیک امروزی بیان شود، قطعا موثر خواهد بود.

سازمان صداوسیما حدود یک سال است حضور فعال و منسجمی در یکی از تشکیلات مهم سازمان ملل با نام کوپوس که ناظر بر ماهواره‌هاست، دارد. در مورد این کمیته و فعالیت‌های یک ساله سازمان صداوسیما در این کمیته توضیح دهید.

کوپوس یا کوپیوس مخفف چند کلمه است.

Committee On Peaceful Uses of Outer Space COPUOS {به معنی کمیته استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو}

در 4 اکتبر 1957 روس‌ها موفق شدند اولین ماهواره ( اسپوتنیک 1) خود را به فضا پرتاب کنند و بشر با پرتاب اولین قمر مصنوعی وارد فضا شد. چند ماه بعد، در 31 ژانویه 1958 آمریکایی‌ها نیز اکسپلورر ـ یک را در مدار زمین قرار دادند. اینجا یک نگرانی ایجاد شد و آن این که تا دیروز رقابت در کره زمین و خشکی‌ها و دریاها بود و از این به بعد با پرتاب ماهواره، قدرت‌ها به دنبال رقابت در فضا خواهند بود. لذا یک ماه بعد از پرتاب اولین ماهواره توسط روس‌ها، مجمع عمومی سازمان ملل، قطعنامه 1148 را صادر کرد که براساس آن فضا، میراث مشترک بشریت اعلام شد. یک سال بعد مجمع سازمان ملل طی قطعنامه 13 دسامبر 1958 تاسیس تشکیلاتی مستقیم زیر نظر سازمان ملل تحت عنوان کوپوس را پیش‌بینی کرد. کار این کمیته با صدور اعلامیه‌ای در 20 دسامبر 1961 شروع شد که طی آن به دولت‌ها توصیه کرد در امر کاوش و استفاده از فضا، حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد را در نظر بگیرند و بر اصول آزادی فضا و اجرام آسمانی و عدم تملک ملی آنها تاکید شد. امروزه 70 کشور عضو کوپوس هستند.

ما یک حقوق هوا داریم که ناظر به مباحث مربوط به هواپیماهاست و یک حقوق فضا داریم که هر آنچه را بعد از هوا می‌شود، دربر می‌گیرد. در هیچ یک از 5 سند بین‌المللی فضا علیرغم بحث‌های زیاد در کوپوس، مرز هوا و فضا و فضا تفکیک نشده است و نظرات متفاوتی در این زمینه وجود دارد.

سابقا ماهواره‌ها کارکرد نظامی، امنیتی و تجسسی داشتند و هر کشوری که ماهواره می‌فرستاد، بخصوص آمریکایی‌ها و شوروی‌ها به دنبال چنین اهدافی بودند؛ اما با توسعه دانش بشر، امروزه استفاده از ماهواره‌ها بسیار گسترده شده است و این ابزار در بخش‌های مختلف محیط‌زیستی، پیش‌بینی تغییرات جوی و حتی پیش‌بینی زلزله، سنجش از راه‌دور، تله‌مدیسین و پخش مستقیم برنامه‌های تلویزیونی کاربرد دارد. بنابراین امروزه فضا منافع خیلی زیادی برای بشر دارد و به تدریج فضا تمامی عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی بشر را در بر می‌گیرد. از همین رو ماهواره‌ها چه در بحث نظامی و امنیتی و چه در بحث‌های صلح‌آمیز به محلی برای قدرت‌نمایی تبدیل شده‌اند، طوری که خیلی‌ها گفته‌اند جنگ آینده، جنگ ماهواره‌ها خواهد بود. علت هم این است که الان دیگر شما در فضا، جایی برای ماهواره ندارید و هر کسی جایی را برای خود گرفته است و قدرت‌های بزرگ ماهواره‌های زیادی دارند. امروز تمام حرکات ساکنان زمین زیر سیطره ماهواره‌هاست و تنها یک قلم آن همین پخش مستقیم ماهواره‌ای است که برای خودش دنیایی است.

کوپوس ـ که امسال، 50 سال از تاسیس آن می‌گذرد ـ در این 5 دهه، 5 معاهده را به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسانده است که مهم هستند و من فهرست‌وار به آنها اشاره می‌کنم: اولی معاهده منشور فضای ماورای جو است که براساس آن فضای ماورای جو، صلح‌آمیز اعلام می‌شود، هیچ کشوری حق تملک و تصاحب ندارد، میراث بشریت است و اکتشافات علمی اشکال ندارد، اما نمی‌شود از آن استفاده غیرمسالمت‌آمیز داشت.

دومین معاهده، موافقت‌نامه نجات است که براساس آن کسانی که به فضا می‌روند به عنوان فرستادگان بشریت تلقی شده و اگر دچار مشکل شوند، کشورهای عضو موظفند به آنها همه نوع کمک را بکنند. این معاهده جهت مساعدت به فضانوردان و بازگرداندن آنها و اعاده اشیای فضایی به دولت پرتاب‌کننده را خاطر نشان می‌‌کند.

سومین معاهده، کنوانسیون مسوولیت بین‌المللی کشورها در قبال خسارت مادی ناشی از پرتاب‌ ماهواره‌هاست که کشورهای پرتاب‌کننده مسوول هستند.

چهارمین معاهده، کنوانسیون ثبت فعالیت‌های فضایی است. اتحادیه بین‌المللی ارتباطات از راه دور (ITU)‌ در مورد پرتاب اشیای فضایی 2 وظیفه اساسی بر عهده دارد.

1 ـ اختصاص فرکانس به کشور پرتاب‌کننده به منظور جلوگیری از ایجاد اختلال در فرکانس سایر اشیای فضایی

2 ـ اختصاص فضا در مدار «زمین ثابت» یا مدار «ژنو». این مدار روی خط استوای زمینی قرار دارد و سرعت حرکت هر شیء فضایی که در این مدار قرار می‌گیرد با سرعت زمین برابر است و در ارتفاع حدود 36 هزار کیلومتری سطح زمین قرار دارد و در اسناد بین‌المللی به عنوان یک منبع «طبیعی محدود» تلقی شده است. بنابراین قانونمند کردن مقررات راجع به تخصیص سهم و فرکانس در مورد این مدار بر عهده ITU است.

پنجمین معاهده هم معاهده ماه است که میراث بشریت اعلام شد، اما دلیل این که ماه را از سایر اجرام سماوی جدا کرده‌اند این است که ماه قابل دسترس‌تر است و بشر قبلا آنجا را به تسخیر خود درآورده است و اهمیت خاص خود را دارد.در این معاهده تاکید شده که ماه متعلق به همه کشورهاست و جالب این که این معاهده از سوی کشورهای قدرتمند پذیرفته نشده است. علتش هم این است که این معاهده به نفع کشورهای در حال توسعه است. زمانی که شما بگویید ماه میراث مشترک انسان‌هاست طبیعی است به مذاق قدرت‌های بزرگ که توانایی تسلط بر آن را دارند خوش نمی‌آید، ولی در کل به نفع کشورهای در حال توسعه است.

اینها معاهداتی است که ما برخی از آنها را تصویب کرده‌ایم و بعضی‌ها را هم هنوز تصویب نکرده‌ایم.

نکته مهم این است که کمیته کوپوس، بسیار مهم است. زیرا اولا زیرنظر سازمان ملل است، ثانیا رژیم‌های حقوقی و کنوانسیون‌هایی که ایجاد می‌کند فردا می‌تواند هم برای ما فرصت باشد و هم چالش جدی. یعنی اگر ما حضور منسجم و هدفمندی داشته باشیم می‌توانیم منافع خود و کشورهای جهان سوم را در آنجا ببینیم، اما اگر حضورمان، حضور منسجم و موثری نباشد در آینده در مقابل عمل انجام شده قرار خواهیم گرفت.

بحث فضا و کمیته کوپوس شباهت زیادی به بحث هسته‌ای در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد و این خیلی نکته مهمی است. جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهایی است که وارد باشگاه کشورهای فضایی شده است اگر نتوانیم در این تشکیلات منافع خودمان را ببینیم، قدرت‌های سلطه گر در آینده چارچوب‌ها و رژیم‌هایی ایجاد خواهند کرد که بتوانند از آنها به نفع خود و به ضرر کشورهای جهان سوم استفاده کنند.

درست است که ما توانایی ساخت و پرتاب ماهواره را داریم ولی درست مثل بحث هسته‌ای، استفاده از ماهواره هم در چارچوب کنوانسیون‌ها و معاهدات قرار می‌گیرد. اگر در ساخت رژیم‌های حقوقی و کنوانسیون‌ها، نقشی نداشته باشیم قطعا رژیم‌های حقوقی در آینده دست و پای ما را خواهد بست و این نکته‌ای است که متأسفانه الان در حال اتفاق افتادن است. ما به لحاظ فناوری و تکنیکی پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم و نمونه آن پرتاب ماهواره‌هایی است که در این مدت داشتیم و اخیرا هم ماهواره رصد را به فضا پرتاب کردیم که عکس‌هایی گرفت و ارسال کرد و نشان داد این پرتاب موفقیت‌آمیز بوده است، اما باید توجه داشته باشیم که اینها چون در قالب حقوق بین‌الملل تعریف می‌شوند، اگر ما در تشکیلات مرتبط با ماهواره که همان کوپوس است، نقشی نداشته باشیم، فردا با مشکل مواجه می‌شویم. بنابراین ما باید به موازات فعالیت‌های خودمان در عرصه فناوری و سخت‌افزاری، به بحث نرم‌افزاری هم که حضور قوی در این تشکیلات و تاثیرگذار در تاسیس رژیم‌های حقوقی است، توجه جدی داشته باشیم.

بحث پیگیری حقوقی شکایت‌ها در حوزه رسانه‌ای و ماهواره‌ها نیز در همین کمیته انجام می‌شود؟

بله. یک سال قبل، پس از قضایایی که به خاطر بحث پارازیت‌ها مطرح بود، کشورهای اروپایی بیانیه داده بودند و قصد داشتند جمهوری اسلامی ایران را محکوم کنند. کوپوس دو زیر کمیته دارد که یکی از آنها حقوقی است و دیگری علمی ـ فنی. اروپایی‌ها در کمیته حقوقی علیه ما فضاسازی کرده بودند و با صدور بیانیه می‌خواستند این موضوع را به اجلاس اصلی که خرداد ماه هر سال در وین برگزار می‌شود، بکشانند. اگر این بیانیه می‌آمد و در آنجا تصویب می‌شد، به شورای امنیت می‌رفت و یک معضل و مشکلی برای ما ایجاد می‌کرد. در آن مقطع، مسوولان ذی‌ربط از سازمان صداوسیما خواستند در این قضیه حضور فعالی پیدا کند که با تاکید رئیس محترم سازمان، خود من در آنجا حضور یافتم و خوشبختانه با فعالیت‌هایی که انجام شد نه‌تنها چیزی علیه جمهوری اسلامی ایران تصویب نشد، بلکه در سخنرانی که آنجا انجام دادیم بر مسوولیت پذیری دولت‌ها و اصل عدم مداخله و توجه به هویت فرهنگی کشورها تاکید کردیم. همه این مسائل هم در بیانیه پایانی آورده شد و فضا به نفع ما چرخید. دوباره امسال وزرای خارجه 3 کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه بیانیه داده بودند و می‌‌خواستند ایران را به عنوان تهدید نسبت به استفاده صلح‌آمیز، از ماهواره‌ها محکوم کنند که خوشبختانه حضور سازمان باعث شد این مشکل رفع شود، اما برای حل اساسی و پایدار باید ارگان‌های ذی‌ربط بویژه سازمان فضایی کشور در کوپوس حضوری موثر و هدفمند داشته باشد. حتما باید یک عده از حقوقدانان مجرب بویژه در عرصه بین‌الملل که مسلط به حقوق فضا هستند در این اجلاس‌ها حضور یابند و از منافع جمهوری اسلامی ایران پاسداری کنند.

اخیرا یک هیات از نخبگان مصری به میزبانی سازمان صداوسیما به ایران آمد و دیدارها و گفت‌وگوهایی با برخی مقامات کشورمان داشت. چطور شد که ایده این سفر شکل گرفت و چگونه شما متولی این موضوع شدید؟

رهبر معظم انقلاب در خطبه نماز جمعه‌ای که چندی قبل اقامه کردند منشور رابطه با مصر را بخوبی بیان کردند و با ارائه تحلیل دقیقی از تحولات منطقه، نظرات خیلی دقیقی را درخصوص مصر مطرح کردند. سازمان صداوسیما به عنوان یک سازمان زیر نظر رهبری این وظیفه را احساس کرد که باید کار بزرگی را در این زمینه انجام دهد و تقریبا از 2 ماه قبل این ایده در مرکز بین‌الملل سازمان شکل گرفت.

ما این فکر را دنبال کردیم که چگونه می‌شود ارتباط گسترده‌ای با نخبگان مصری برقرار کرد. پس از بررسی جوانب و مشورت با اشخاص مختلف در نهایت به این نتیجه رسیدیم که اگر بتوانیم هیاتی از طیف‌های مختلف مردم مصر را به کشورمان بیاوریم، به هدفمان نزدیک می‌شویم. چراکه اگر ما می‌‌خواستیم تعداد محدودی از اصحاب رسانه یا اقشاری چون هنرمندان را بیاوریم، این ما را به آن هدف بزرگ نمی‌رساند. به این ترتیب دیدیم اگر بتوانیم طیف وسیعی از مصری‌ها را بیاوریم و در ایران به گفت‌وگو بنشینیم می‌توانیم به هدفمان که ایجاد ارتباط گسترده با نخبگان است، نزدیک شویم. در مشورت‌هایی که با دفتر حفاظت منافع ایران در مصر داشتیم فهرست افراد مشخص شد. اینها افرادی بودند که اولا جایگاه مهمی داشتند و افراد موثری بودند تا بتوانند پس از سفر به ایران و بازگشت به کشورشان موجب تاثیر باشند. در نهایت فهرستی از تعدادی علما بویژه از الازهر مصر، تعدادی از نویسندگان و سردبیران نشریات مهم، هنرمندان، رهبران جوان انقلابی که صحنه‌گردان بودند و شخصیت‌هایی از احزاب مختلف تهیه شد که حدود 50 نفر می‌شدند. وقتی که صحبت‌های مقدماتی انجام شد و آنها هم پذیرفتند که بیایند، شیطنت برخی ازجمله آمریکایی‌ها و رژیم صهیونیستی آغاز شد.

آنها از طریق تهدیدات و تطمیع‌هایی که انجام دادند تلاش داشتند این سفر انجام نشود و این سفر هم چند روزی به تعویق افتاد. نهایتا هم دقیقا در آستانه عزیمت هیات مصری، اعلام کردند یک دیپلمات ایرانی به جرم جاسوسی دستگیر شده است و رسانه‌های مصر نوشتند که دیگر این سفر منتفی است و فضای سنگینی ایجاد شد تا این سفر انجام نشود. منتها چون اراده خداوند بر این قرار گرفته بود که این سفر انجام شود، خوشبختانه با پیگیری‌ها این سفر انجام شد و 45 نفر از طیف‌هایی که عرض کردم وارد ایران شدند. بنابراین فکر و ایده متعلق به سازمان‌ صداوسیما بود و برنامه‌ریزی‌ها را نیز سازمان انجام داد. ازجمله برنامه‌ها، ملاقات با رئیس‌جمهور بود که در فضایی بسیار خوب انجام شد. فضا آنقدر احساسی بود که آنها عمدتا می‌گفتند ما وقتی به کشورمان برگردیم پیگیری می‌کنیم تا رئیس‌جمهور ایران به مصر سفر کند. جلسه 3 ساعته‌ای هم با رئیس سازمان صداوسیما برگزار شد و اعضای هیات با آزادی نقطه نظرات خود درمورد تحولات مصر و آینده این کشور بیان کردند. این فضا تأثیر کاملاً مثبتی بر جای گذاشت که در نوشته‌های آنها معلوم بود. دومین جلسه همین نشست با آقای دکتر رحیم پورازغدی برگزار شد که ادامه جلسه قبلی بود. یک ملاقات کاری هم با وزیر خارجه بود که حول و حوش رابطه سیاسی می‌چرخید. تسلط وزیر خارجه به زبان عربی نکته مثبتی بود که نخبگان مصر را تحت تاثیر قرار داد.

در کنار این ملاقات‌ها برخی برنامه‌های خوب نظیر بازدید از بیت حضرت امام(ره) در نظر گرفته شده بود که هیات را بسیار تحت تاثیر قرار داد. آنها در نوشته‌ها و گفته‌هایشان تاکید داشتند برای ما بسیار جای شگفتی بود که چگونه یک رهبر بزرگ و جهانی از این خانه کوچک در مقابل دو قدرت بسیار بزرگ مانند آمریکا و شوروی ایستاد.

این هیات در نماز جمعه نیز حضور یافتند و آقای شیخ جمال قطب که یکی از اعضای مهم هیات بود در نماز جمعه سخنرانی کرد. ایشان سابقا رئیس‌ شورای افتای الازهر و یکی از نامزدهای ریاست الازهر است. او در نمازجمعه تهران از اتحاد ایران، مصر و ترکیه به عنوان عاملی برای اضمحلال رژیم صهیونیستی یاد کرد.

بازدید از شهر اصفهان هم در برنامه‌های این هیات مصری بود که خیلی برایشان جالب بود، چرا که دیدند اصفهان نمادی از اوج معماری و هنر اسلامی و ایرانی است. بعضی از آنها می‌گفتند اصفهان به شایستگی می‌تواند پایتخت جهان اسلام باشد. یکی از آنها که مسوول اتاق بازرگانی بود می‌گفت من حتما وقتی برگردم برای ایجاد پرواز مستقیم میان قاهره و اصفهان تلاش می‌کنم. بازدید از برج میلاد و گفت‌وگو با شهردار تهران نیز تاثیرات خود را داشت.

حضور در مرقد حضرت امام(ره) و شرکت در مراسم 14 خرداد از دیگر برنامه‌هایی بود که هیات مصری با علاقه‌مندی در آن شرکت کرد و این که میلیون‌ها عاشق امام پس از 2 دهه از رحلت آن بزرگوار در این مراسم شرکت کرده‌اند برایشان غیرقابل باور بود و تأثیرات این برنامه‌ها را چه در زمانی که آنها ایران بودند و چه زمانی که بازگشتند، مشاهده کردیم.

عده زیادی از این افراد قبل از بازگشت به کشورشان با نوشتن مطالبی بیان کردند که ما بشدت تحت تاثیر تحولات جمهوری اسلامی ایران واقع شدیم و تصوری که ما قبلا داشتیم با تصورات فعلی‌مان کاملا متفاوت است.

البته فرصت این هیات کم بود و اگر آنها از برخی مراکز صنعتی ما بازدید می‌کردند، حتما بیشتر شگفت‌زده می‌شدند که امیدواریم در سفرهای بعدی فرصت آن فراهم شود.

شما به عنوان کسی که متولی برگزاری این سفر بودید، حتما پس از بازگشت هیات مصری هم نتایج آن را رصد می‌کردید. با توجه به بازخوردهایی که پس از عزیمت این گروه به مصر دریافت کردید، این سفر را تا چه حد موفقیت‌آمیز می‌دانید؟

افرادی که آمده بودند همان ‌طور که گفتم از طیف‌های مختلفی بودند. بعضی از آنها نسبت به جمهوری اسلامی ایران یک علاقه و شناخت قبلی داشتند که علاقه اینها پس از سفر، به مراتب بیشتر شد و این مساله را در نوشته‌هایشان منعکس کردند. عده‌ای از اینها کسانی بودند که تحت تاثیر تبلیغات مسموم غربی‌ها قرار گرفته بودند و قبل از آمدن به ایران، تصورات منفی در مورد کشور ما داشتند، اما پس از سفر بسیار تغییر کردند و تصورات منفی آنها کاملا از بین رفت. ما مصاحبه‌هایی را که اینها پس از بازگشت به مصر انجام دادند رصد کردیم که خیلی هم گسترده بود، عموما آنها از پیشرفت‌های ایران ابراز شگفتی کرده بودند و به فضای باز موجود در جمهوری اسلامی ایران هم اشاره کردند. هرچند در لابه‌لای مصاحبه‌هایشان پس از بازگشت به مصر، نکاتی هم گفته شده که البته این نکات، حواشی قضیه است، اما آنچه اصل است شگفتی مهمانان از پیشرفت‌ها، تحولات، نشاط مردم و فضای خوبی است که برای آنها ایجاد شد و این که براحتی توانستند تصویری درست از جمهوری اسلامی ایران داشته باشند. این موضوع قطعا بر شرایط جدید به وجود آمده بین دو کشور و منطقه، تاثیر خواهد داشت؛ یعنی بعد از یک قطع ارتباط 30 ساله حالا کار از سرگیری رابطه در سطح مردمی و نخبگان کلید خورده است.

مرکز امور بین‌الملل سازمان صداوسیما چه برنامه‌ای برای بهره‌گیری از تجربیات کشورهایی دارد که در عرصه رسانه، سابقه طولانی و موفقی دارند؟

بخشی از این موضوع به معاونت برون‌مرزی مربوط می‌شود که خوشبختانه از سال‌ها قبل هدف‌گذاری درستی صورت گرفت و شبکه‌های برون‌مرزی ایجاد شد که در نوع خود موفق بودند. امروزه تاثیراتی که پرس‌تی‌وی و العالم در حوزه کشورهای انگلیسی‌زبان و عرب‌زبان دارند قابل کتمان نیست. بنابراین سیاستگذاری درستی شده و امروزه نیاز برای تاسیس شبکه‌های دیگر با زبان‌های اسپانیولی، فرانسوی، روسی و سایر زبان‌ها احساس می‌شود.

طبیعی است که در بخش سخت‌افزاری رسانه‌ها، جمهوری اسلامی ایران از همه ظرفیت‌هایی که در دنیای امروز وجود دارد استفاده کرده و خودش هم تلاش دارد به خودکفایی برسد. نمونه آن راه‌اندازی همین شبکه‌ها با امکانات بومی است. طبیعی است ما در جاهایی که در جهت مصالح انقلاب اسلامی باشد، از دستاوردهای دیگران استفاده می‌کنیم و این کار هم انجام می‌شود.

اما در بحث محتوا و برنامه‌سازی از آنجا که ما از یک فرهنگ بسیار غنی اسلامی بهره‌مندیم و در چهارراه ارتباطی دنیا واقع شده‌ایم بویژه بعد از انقلاب اسلامی، توان و قابلیت بسیار بالایی داریم. نمونه‌اش این است که امروز می‌بینید ما یکی از کشورهای نامدار در عرصه تولیدات نمایشی هستیم. بیش از 200 تله‌فیلم در سال ساخته می‌شود که قابل مقایسه با هیچ شبکه‌ای در دنیا نیست. به لحاظ محتوا و پرداختن به مقولات انسانی، خانواده و کودک، امروز واقعا جمهوری اسلامی ایران حرف برای گفتن دارد و نمونه‌اش جوایز مختلفی است که ما در جشنواره‌ها می‌بریم و سیل تقاضا برای دریافت و پخش برنامه‌های نمایشی صداوسیما از طرف ده‌ها شبکه مهم دنیاست.

اما به هر حال برای رسیدن به یک نقطه مطلوب، حتما باید تلاش کرد و ارتباط داشت، به همین دلیل ما در اداره کل همکاری‌ها، ارتباط خیلی گسترده‌ای با مجموعه شبکه‌های رسانه‌ای دنیا اعم از رادیویی، تلویزیونی و شبکه‌های مجازی برقرار کرده‌ایم و با اتحادیه‌های رسانه‌ای هم رایزنی‌ها و ارتباط فراوانی داریم. ازجمله اینها می‌توان به ABU اشاره کرد که یک اتحادیه رسانه‌ای است که بیش از 200 شبکه از اقیانوسیه و آسیا در آن عضوند و ما یکی از اعضای اصلی آن هستیم. با EBU هم که اتحادیه رسانه‌ای اروپاست ارتباط خوبی پیدا کرده‌ایم و با شبکه‌های مهم دنیا هم به ارتباطات خوبی دست یافته‌ایم. خوشبختانه ارتباطات رسانه‌ای، بسیار گسترده شده است و هفته‌ای نیست که یک یا دو هیات رسانه‌ای مهم دنیا برای بازدید به ایران نیایند. این نشان می‌دهد که سازمان صداوسیما ظرفیت بسیار گسترده‌ای برای ارتباط دارد و طبیعی است که در این رفت و آمدها از تجربه‌های یکدیگر استفاده می‌کنیم و این به نفع دنیاست که رسانه‌های مستقل که خارج از قدرت استکباری فعالیت می‌کنند، همگرایی داشته باشند. ما امروزه با تعداد زیادی از شبکه‌ها تفاهم‌نامه و موافقت‌نامه امضا کرده‌ایم. خیلی از سریال‌های ایرانی از شبکه‌های مختلف دنیا پخش می‌شود و همین ماه رمضان سال قبل نزدیک به 20 سریال ایرانی در سایر کشورها پخش شد و تقاضا خیلی بیشتر از این است. بعضی از سریال‌های ما مانند «یوسف پیامبر» در اکثر شبکه‌های دنیا و بویژه منطقه پخش شده و گرایش به سریال‌های ایران خیلی زیاد است. بر همین اساس سازمان یک شبکه مستقلی راه انداخت که به پخش فیلم و سریال عربی اختصاص دارد. این شبکه که آی‌فیلم نام دارد امروزه یکی از شبکه‌های پربیننده است و مسیری که در حال پیمودن آن هستیم مسیر رو به رشدی است و باید از تمام ظرفیت‌ها در این مسیر استفاده کرد.

در موضوعی که با عنوان جریان آزاد اطلاعات مطرح می‌شود این بحث وجود دارد که کشورهای دارای سابقه بیشتر در این عرصه، بیشتر از سایر کشورها از این موضوع نفع می‌برند. موضع صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در این زمینه چیست؟

امروزه رسانه‌ها ابزار و محملی برای گسترش فرهنگ‌ها شده‌اند، اما سوال اینجاست که کدام فرهنگ. طبیعی است کشورهای غربی که سابقه سلطه‌جویی و استثمار و استعمار را در کارنامه خودشان دارند به دنبال بسط و توسعه فرهنگ سلطه خودشان هستند. آمریکایی‌ها به دنبال بسط هژمونی خودشان هستند، دیروز با جنگ، سلاح، تحریم و کودتا این کار را می‌کردند، اما امروز علاوه بر این کارها از ابزار موثری به نام رسانه استفاده می‌کنند. امروزه به موازات دیپلماسی سنتی، غربی‌ها از دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای خوب استفاده می‌کنند و بر همین اساس شورای رسانه‌ای را زیر نظر مستقیم رئیس‌جمهور تشکیل می‌دهند که وزیر امور خارجه هم در آن عضویت دارد. هدف این شورا استفاده از همه ظرفیت رسانه است برای گسترش مداخلات.

در طیف دیگر کشورهایی همچون جمهوری اسلامی ایران قرار دارند که نگاهشان به فرهنگ، نگاه انسانی باتوجه به آموزه‌های دینی است. این نگاه انسان را تکریم می‌کند، به دنبال صلح است و با سلطه و ستم مبارزه می‌کند. خانواده محور است. مبتنی بر اخلاقیات و معنویت است. در یک کلام رسانه پاک و اخلاقی.طبیعی است که اینجا رسانه یک کارکرد فرهنگی از نوع فرهنگ ناب انسانی و اسلامی پیدا می‌کند. بنابراین اینجا یک جنگی است میان رسانه‌هایی که محمل و ابزار فرهنگ سلطه‌اند و آمریکا و غربی‌ها از آن استفاده می‌کنند و رسانه‌ای که جمهوری اسلامی ایران و برخی کشورهای مستقل به دنبال آن هستند، ابزاری برای توسعه فرهنگ اسلامی انسانی و صلح و ثبات است. البته این جنگ نابرابری است زیرا آنها از فناوری، امکانات و تجربه بیشتری برخوردارند و موانع کمتری هم دارند.

اما چون راه، راه درستی است لذا تاثیرات رسانه‌های ما خیلی زیاد است. ما شاهدیم شبکه العالم توانسته است در مقابل ده‌ها شبکه دیگر براحتی اهداف انسانی خود را پیش ببرد. این روندی است که نیازمند هوشیاری، پیگیری و مراقبت همه ارگان‌ها، نهادها و رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران و سایر شبکه‌های مستقل دنیاست.

حسین نیکپور / گروه سیاسی