![خطر پرتوهای فرابنفش، آلاینده ازون و گرمای بیسابقه | چرا کمیته اضطرار تشکیل نمیشود؟](/files/fa/news/1403/5/5/1236632_213.jpg)
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتوگو با جام جم آنلاین:
البته دلایل زیادی را میتوان در این باره مطرح کرد یا مورد توجه قرار داد که در حوزههای مختلف پیشگیری از اثرات مخاطرات، میزان آمادگی مردم و مسوولان یا نحوه استفاده از فناوریها و دانش روز در فرآیند واکنش اضطراری و بازسازی قابل دستهبندی هستند.
اما علت اینکه چنین حوزههایی در این کشورها تا این حد توسعه یافتهاند، ولی در کشورهای در حال توسعه چنین نیستند به یک مرحله قبل از انجام اینگونه تقسیمبندیهای رایج در مدیریت بحران برمیگردد و آن مفهوم رویکردهای متفاوت کشورهای توسعهیافته با کشورهای در حال توسعه به مقوله کاهش ریسک و مدیریت بحران زلزله است.
کاهش خطرپذیری زلزله به جای پاسخ بهاثرات آن
در رویکرد کاهش خطرپذیری متناسب با سطح خطر موجود در نقاط مختلف کشور اجازه توسعه و رشد مناطق مسکونی، تجاری و صنعتی داده میشود و از ضوابط ویژه برای ساختوساز ساختمانها و زیرساختها بهرهبرداری میشود. بدینترتیب در صورت وقوع زلزله میزان خسارات و تلفات کاهش مییابد و آسیب مختصری به زیرساختها وارد میشود.
در نتیجه نیاز به ارائه خدمات واکنش اضطراری و بازسازی نیز به تناسب کمتر میباشد. در این رویکرد با ارزیابی سطح خطر و اجرای برنامههای لازم و با توجه به مقوله پایداری اقدامات انجام شده و روزآمد نمودن آنها، امکان کاهش پایدار خطرپذیری فراهم میشود.
چنین رویکردی در کشورهای پیشرفته مثل ژاپن و آمریکا از دهههای قبل مورد توجه قرار گرفته و امروزه نتایج آن قابل مشاهده است. در حالی که در بیشتر کشورهای درحال توسعه اغلب برنامهریزیها برای آمادگی جهت مقابله و ارائه بهینه اقدامات واکنش اضطراری بوده است.
چنین رویکردی تنها اثرات ناشی از وقوع زلزله را مورد توجه قرار میدهد و تلاش دارد با ارائه خدمات بهتر به کاهش تلفات زلزله کمک نماید. در این رویکرد با تقویت سازمانهای نجات و امداد و توانمندسازی نهادهای مرتبط با بازسازی و بازتوانی تلاش میشود در صورت وقوع زلزله، امکان تسریع در فرآیند نجات و امداد فراهم شود و شرایطی ایجاد گردد تا دوره بازسازی و بازتوانی سریعتر انجام شوند تا آسیبدیدگان بتوانند به شرایط قبل از وقوع زلزله بازگردند.
در کشور ایران نیز کمتر از یک دهه است که اقدامات پیشگیرانه در کنار موضوع واکنش اضطراری و تاحدودی در برنامهریزیهای شهری ـ منطقهای قرار گرفته است. بدینترتیب تا اجرای چنین سیاستهایی و نهادینه شدن آنها در برنامههای توسعه شهری ـ منطقهای نباید انتظار کاهش قابل توجه اثرات زلزله را در کوتاه مدت داشت.
کاهش خطرپذیری و مدیریت بحران زلزله
بحث کاهش ریسک زلزله و بهبود فرآیند مدیریت بحران مسالهای چندجانبه است که لازم است تمام جنبههای آن با هم مورد توجه قرار گیرند تا اثربخشی لازم را داشته باشند. به عنوان مثال در پیشبینی ساخت یک بیمارستان در منطقهای آسیبپذیر لازم است موضوعات مختلف در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فنی و اجرایی مورد توجه قرار گیرد تا کارایی آن بیمارستان برای زمان پس از وقوع زلزله متناسب با نیازهای مربوطه تضمین گردد. در این رابطه موضوعاتی نظیر درصد آسیبپذیری ساختمانهای اطراف بیمارستان، تعداد افراد در معرض خطر، وضعیت اجزای سازهای و غیرسازهای بیمارستان، نحوه دسترسیها بعد از وقوع زلزله، وضعیت کنترل ورود مصدومان به بیمارستان به منظور جلوگیری از ازدحام مصدومان سرپایی و بسیاری موارد دیگر میبایست مورد توجه قرار گیرند.
این در حالی است که بیمارستان تنها یکی از مولفههای مناطق شهری است که لازم است وضعیت آن در کنار سایر مولفههای شهری با هم در نظر گرفته شود تا ایمنی شهر در زمان زلزله تامین گردد. چنین موضوعاتی روشن میسازد که جامعنگری در مدیریت بحران تا چه حد میتواند در کاهش اثرات زلزله و بهبود مدیریت بحران اهمیت داشته باشد.
از این رو تهیه و اجرای طرحهای جامع کاهش خطرپذیری و مدیریت بحران و اولویتبندی و اجرای برنامههای مرتبط به عنوان یکی از تفاوتهای نظامهای مرتبط در کشورهای توسعهیافته با کشورهای در حال توسعه مطرح است.
جریان داشتن سیاستهای کاهش ریسک درفعالیت دستگاهها
کاهش ریسک زلزله به عنوان یک فعالیت روزمره میبایست در برنامهریزی و اجرای طرحهای مختلف دستگاهها جریان داشته باشد و نباید به عنوان یک فعالیت جنبی و اضافه بر سازمان در نظر گرفته شود.
به عنوان مثال در انتخاب محل یک شهر جدید همانطور که مباحث اقتصادی و اجتماعی و شهرسازی مورد توجه مسوولان ذیربط است لازم است مباحث مرتبط با میزان خطر زلزله و نحوه توسعه شهر به صورت ایمن در برابر خطرات احتمالی نیز مورد توجه باشد. واضح است چنانچه شهری بدون توجه به این مقوله ساخته شود، امکان اجرای سیاستهای کاهش ریسک زلزله در آن در زمان بهرهبرداری بسیار مشکل و پرهزینه خواهد بود، لذا چنین رویکردی باعث میشود تا در اجرای هر بنا یا پروژهای بحث ایمنی آن در برابر زلزله نیز مورد توجه قرار گیرد.
نهادینهسازی فرآیند کاهش ریسک و ارتقای احساس تعلق
یکی از مهمترین رویکردهای کاهش ریسک، بهبود احساس تعلق مردم و مسوولان نسبت به اجرای پروژههای در دست اجرا میباشد. هنگامی که چنین احساسی ایجاد گردد، حساسیت لازم نسبت به اجرای بهینه طرح نیز در مردم و مسوولان ایجاد میگردد و همگی سعی در بهبود کیفیت اجرای طرح خواهند داشت. به عنوان مثال در یک منطقه شهری که قرار است پل یا ساختمانی ساخته شود، چنانچه در مسوولان مرتبط احساس تعلق نسبت به آن بنا وجود داشته باشد قطعا در اجرای آن کنترلهای لازم را با دقت و جدیت بیشتری دنبال خواهند کرد.
به همینترتیب اگر اهالی آن محل نسبت به اجرای آن طرح با کیفیت نامناسب بیتفاوت باشند آسیبپذیری محله آنها در مقابل زلزله افزایش خواهد یافت، حال آنکه اگر احساس تعلق در مردم وجود داشته باشد، حساسیت آنها در اجرای آن ساختمان یا بنا باعث بهبود کیفیت کار و کاهش ریسک خواهد شد. البته توسعه چنین رویکردی تنها با فرهنگ سازی و بهبود آگاهی عمومی از خطر زلزله و نحوه کاهش اثرات آن میسر خواهد بود که معمولا در کشورهای توسعه یافته نسبت به کشورهای در حال توسعه وضعیت بهتری دارد.
مشارکت در فعالیتهای کاهش ریسک
بحث کاهش ریسک و بهبود مدیریت بحران موضوعی مشارکتی است و لازم است سازمانها و گروههای مختلف فعال در این عرصه با یکدیگر هماهنگ بوده و مشارکت لازم را در این رابطه داشته باشند. انجام فعالیتهای موردی بدون توجه به نیازهای سایر دستگاهها قطعا اثربخشی کمتری نسبت به اجرای طرحهای مشارکتی دارد و در نهایت منجر به کاهش پایدار خطرپذیری نخواهند شد.
البته در کشورهای در حال توسعه معمولا ایجاد مشارکت بهینه بین دستگاهها معمولا دشوار بوده و نیاز به برنامهریزی و تدوین قوانین و مقررات ویژه دارد.
موارد فوق تنها بخشی از دلایلی است که اثرات زلزله در کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای توسعهیافته بیشتر است. البته با استفاده از تجارب این کشورها و با توجه به شرایط بومی کشور و نیز در نظر گرفتن مسائل اجتماعی و فرهنگی، امکان اجرای برنامههای مناسب برای کاهش ریسک زلزله و بهبود مدیریت بحران در ایران نیز فراهم است و میتوان انتظار داشت در یک بازه زمانی معقول بتدریج خطرپذیری لرزهای کشور کاهش یابد؛ البته مشروط بر تهیه و اجرای برنامههای جامع کاهش خطرپذیری و مدیریت بحران برای سطوح شهری و منطقهای متناسب با شرایط بومی مناطق مختلف کشور.
دکتر کامبد امینی حسینی /
رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتوگو با جام جم آنلاین:
سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفتوگو با جام جم آنلاین:
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جواد فروغی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتوگو با جام جم آنلاین:
سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفتوگو با جام جم آنلاین: