فست‌فود‌ نخورید سرطان می‌گیرید

امروز محبوبیت غذاهای حاضری در جامعه بسرعت گسترش یافته و فست‌فودها به بخشی از عادات تغذیه‌ای بویژه میان جوانان و نوجوانان تبدیل شده‌اند.

این محبوبیت به قدری است که برخی به مزه چرب و تند و شور و در اصطلاح ایرانیان بو و رنگ فست‌فودها معتاد شده‌اند و در مقابل وسوسه آن چشم‌پوشی نمی‌کنند. اگر ماجرا به همین جا ختم می‌شد، می‌توانستیم ورود فست‌فودها به سفره ایرانی را جشن بگیریم.

«فست‌فود بخورید و سرطان بگیرید» این عنوان یکی از هزاران خبری است که به تناوب درباره نتایج تحقیقات در آزمایشگاه‌های پزشکی و کلینیک‌‌های تغذیه از طریق رسانه‌ها منتشر می‌شود و بر نگرانی‌ها درباره رواج مصرف آنها می‌افزاید.

در این نوشتار نگاهی می‌اندازیم به روی دیگر سکه بی‌عیار فست‌فودها.

فست‌فودها به نماد زندگی مدرن و ماشینی امروزی تبدیل شده‌اند. در آمریکا نسل جوان را نسل فست‌فود می‌نامند و جمله معروفی است که می‌گوید:« پیتزاها زودتر از نیروی پلیس به خانه‌ها می رسند». با این حال برخلاف تصور، فست‌فودها مختص قرن حاضر نیستند و پیشینه تاریخی طولانی‌ای دارند. در روم باستان دکه‌های فروش نان و زیتون مدیترانه، در شرق آسیا مغازه‌های فروش رشته فرنگی و در خاورمیانه دکه‌های فروش فلافل، اجداد فست‌فودهای امروزی بوده‌اند. اغذیه آماده هندی و کباب چوبی غرب آفریقا نیز نزد مورخان، فست‌فودهای امروزی را تداعی می‌کنند. فست‌فود به سبک و سیاق امروزی در هفتم جولای 1912 در آمریکا متولد شد. رستورانی به نام اتومات در نیویورک که نوعی کافه تریا بود غذاهای آماده را در محفظه‌های گرم‌کننده و شیشه‌ای به خریدارانی ارائه می‌کرد که با انداختن سکه‌ای در دستگاه، یک وعده غذای کافی را طلب می‌کردند. کار این رستوران با شعار «ما کار مادران را کم کرده‌ایم» شدت گرفت و با افتتاح شعبه‌های متعدد بیش از 20 سال به یکه‌تازی در عرصه فست‌فودها پرداخت.

پس از آن شرکت وایت کسل (قلعه سفید)‌ همبرگرهای ارزان و 5 سنتی‌اش را به گونه‌ای ارائه کردکه مشتریان می‌توانستند تمامی مراحل حاضر شدن آنها را ببینند. در سال 1940 سروکله مک دونالد پیدا شد که امروزه نامش مترادف با صنعت فست‌فود است. برادران مک دونالد غذاهای حاضری را به گونه‌ای ارائه می‌کردند که لازم نبود مشتریان برای دریافت آن از خودرو پیاده شوند.

پس از 8 سال که همبرگر به پرسودترین غذای حاضری تبدیل شد، منوی رستوران مک دونالد به همبرگر، قهوه، کوکاکولا و چند نوع غذای از پیش آماده محدود شد. همبرگرهای مک دونالد علاوه بر قیمت ارزان به یک جمله فلسفی و هنری نیز معروف بودند که به یکی از مدیران آن تعلق داشت:« برای درک زیبایی یک ورق گوجه‌فرنگی روی یک همبرگر به نوع خاصی از شعور نیاز است.»

پس از مک‌دونالد رستوران‌های زنجیره‌ای متعددی ظهور کردند و فست‌فود به عنوان ارمغان دنیای غرب برای جهانیان تبدیل شد. پیوستگی تجارت فست‌فودها با مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ملت‌ها به قدری است که امروزه رستوران‌های زنجیره‌ای مک‌دونالد به تنهایی به نماد سلطه آمریکا و مناسبات جهانی‌سازی تبدیل شده‌اند و گسترش فعالیت آنها گاهی با اعتراضات مردمی و سیاسی مواجه می‌شود.

بزرگ‌ترها اختیارشان دست خودشان است و می‌توانند انتخاب کنند اما علاقه روز افزون کودکان و نوجوانان به تغذیه با فست‌فودها نگرانی‌هایی جدی برمی‌انگیزد. متاسفانه بی‌اطلاعی برخی والدین از مضرات فست‌فودها، تسلیم شدن در برابر اصرار کوچک‌ترها یا بی‌اعتنایی نسبت به نوع تغذیه آنان خطری است که امروز سازش را می‌زنند و فردا صدایش در می‌آید. از آنجا که فست‌فودها در کشورهای توسعه یافته بیش از چند دهه سابقه دارند، تحقیقات مفصلی درباره تاثیر مصرف طولانی آنها بر سلامت افراد در بزرگسالی در دسترس است و البته همگی نگران‌کننده‌اند.

30 درصد سرطان‌‌های سینه، پروستات و روده با عادات تغذیه‌‌ای ارتباط دارند و طبق تحقیقات، عادت غذایی در 10 سال اول زندگی دختران با ابتلای آنان به سرطان سینه در بزرگسالی مرتبط است. سرطان روده که چهارمین سرطان شایع دنیا محسوب می‌شود، قابل پیشگیری است و 70 درصد آمار سرطان روده را می‌توان با تغییر در سبک زندگی و شیوه تغذیه از جمله مصرف نکردن فست‌فودها کاهش داد. عادات تغذیه‌ای نیز در کودکی و نوجوانی شکل می‌گیرد و بالطبع فست‌فود مزاجی شدن مترادف است با زندگی توام با بیماری و مرض در بزرگسالی. دکتر فرحناز رضایی، متخصص تغذیه درباره مصرف فست‌فود در خردسالی و نوجوانی به اختلال مزاجی اشاره می‌کند و می‌گوید: «مزه‌های شور و تند در فست‌فودها و محصولات فرآوری شده نظیر همبرگر، سوسیس و کالباس تشدید شده است و آشنا شدن مزاج مستعد کودکان با این نوع مزه‌ها ذائقه آنها را تغییر می‌دهد. مصداق آن عادت تغذیه‌‌ای متداول در میان کودکان و نوجوانان جامعه است که غذاهای ساده و سالم خانگی را بی‌مزه و خسته‌کننده می‌دانند و خوشمزگی غذا را در رستوران‌ها و ساندویچی‌ها و فست‌فودها جستجو می‌کنند. بررسی متخصصان تغذیه نشان می‌دهد میان آشنایی کودکان با مزه‌های شور با خطر ابتلا به فشار خون و گستره‌‌ای از بیماری‌های قلبی و عروقی در بزرگسالی رابطه‌ای معنادار وجود دارد. دیگر آن که اختلال ذائقه موجب می‌شود کودکان و نوجوانان ارزش تغذیه‌ای غذاها را براساس مزه آنها ارزیابی کنند و این‌گونه، زمینه‌ای برای سوء‌تغذیه پدید می‌آید. اغلب فست‌فودها بویژه انواع ارزان‌قیمت آنها از ارزش تغذیه‌ای کافی برخوردار نیستند و برخلاف دیگر خوراکی‌های مفید که ویتامین، املاح و انرژی کافی برای بدن فراهم می‌آورند فقط شکم را سیر می‌کنند و بس. بر این اساس مصرف زیاد فست‌فودها برای کودکان و نوجوانان که گستره کوچک‌تری از انواع خوردنی‌ها را در عادت تغذیه‌ای دارند عارضه‌ای به نام گرسنگی سلولی را در پی می‌آورد. گرسنگی سلولی به این معناست که فرد به قدر کافی غذا می‌خورد و گرسنه نمی‌ماند، ولی سلول‌های بدنش از دستیابی به ریزمغذی‌ها و مواد غذایی ضروری برای فعالیت کارآمد محروم می‌مانند. گرسنگی سلولی مقدمه‌ای برای بروز بیماری‌های حاد و مزمن در عملکرد دستگاه‌های مختلف بدن است.» دکتر رضایی با توجه به حساسیت بیشتر اندام‌های گوارشی در کودکان، ضرر مصرف فست‌فودها را برای آنان حادتر معرفی می‌کند و می‌افزاید: «مواد شیمیایی و نگهدارنده‌های سرطان‌زا خطری جدی برای سلامت کودکان محسوب می‌شوند و متاسفانه چنین موادی در فست‌فودها بسیارند. دیگر این که فست‌فودها اغلب با انواع سس، نوشیدنی‌های گازدار و مخلفات چرب و سرخ کردنی مصرف می‌شوند و استفاده از آنها برای کودکان دامنه آسیب‌زایی را گسترش می‌دهد. سیب‌زمینی سرخ شده، سالادهای حاوی کالباس، سوسیس و سس مایونز، نوشابه گازدار و... برای همه اقشار در هر سنی مضرات مختلفی به همراه دارند. در نتیجه کودکان که دستگاه بدنی آنها در حال شکل‌گیری است، از این نوع تغذیه بیشتر آسیب می‌بینند. ناگفته نماند نوشابه‌های گازدار به علت بالا بودن میزان قند آنها علاوه بر پوسیدگی دندان کودکان، خطر ابتلا به دیابت را برای آنان افزایش می‌دهد».

دکتر رضایی، نحوه نگهداری مواد اولیه فست‌فودها برای طولانی‌مدت را مهم‌ترین مشکل پیش روی بهداشت آنها معرفی می‌کند و می‌گوید: «مصرف انواع فرآورده‌های پروتئینی در فست‌فودها رایج است و نحوه نگهداری آنها در سردخانه‌ها و محیط رستوران‌ها نگران‌کننده به نظر می‌رسد. فرآورده‌های پروتئینی در معرض فساد دائمی هستند و نگهداری طولانی‌مدت آنها علاوه بر دانش کافی برای رعایت مسائل علمی و تغذیه‌ای به امکانات فیزیکی و فنی مناسب نیاز دارد که در اغلب فست‌فودها یافت نمی‌شود. علت اغلب مسمومیت‌های ناشی از مصرف فست‌فودها به فساد کامل یا نسبی فرآورده‌های پروتئینی نظیر سوسیس، کالباس، همبرگر و مواد لبنی مانند پنیر پیتزا برمی‌گردد. حتی درباره نحوه شستشو و میکروب‌زدایی انواع سبزیجات رایج در غذاهای حاضری و مخلفات آنها نظیر کاهو، گوجه‌فرنگی و... ابهام بسیاری وجود دارد و احتمال مسمومیت را افزایش می‌دهد. دیگر این که برای پخت و سرخ کردن انواع فست‌فودها از یک ظرف روغن استفاده می‌شود و متاسفانه این روغن که پس از یک بار مصرف سوخته محسوب می‌شود برای یک روز کاری یا بیشتر در خدمت کارکنان فست‌فودها می‌ماند. تغییر خواص و ماهیت شیمیایی انواع روغن به دلیل مصرف چندباره علاوه بر مسمومیت، عوارض بلندمدت هم دارد که سرطان دستگاه گوارش، ضعف سیستم ایمنی بدن، اختلال در کارایی دستگاه‌های بدن و... بخشی از آنها هستند. البته از خطر سکته قلبی و بیماری‌های عروقی نیز نباید غافل شد که از بالا بودن میزان کلسترول و چربی‌های مضر در روغن‌های ارزان‌قیمت مصرفی در فست‌فودها ناشی می‌شود.

امین رحیمی