باغ‌هایی که بر ندارند

آنچه مسلم است ، سنتی بودن تولید محصولات کشاورزی و بالا بودن هزینه‌های تولید باعث شده تا قدرت رقابت برخی محصولات کشاورزی کشورمان در بازارهای جهانی کاهش یافته و با توجه به پایین بودن تعرفه واردات محصولات کشاورزی در این سال‌ها زمینه ورود انواع میوه‌های خارجی به کشور فراهم شود البته قیمت انواع میوه و صیفی‌جات در باغات و مزارع که از سوی دلالان خریداری می‌شود به نسبت آنچه در بازار به دست مصرف‌کننده داخلی می‌رسد بسیار پایین‌تر است و این تفاوت قیمت گاهی به حدی است که برداشت محصول برای باغدار به صرفه نمی‌شود.

عدم سرمایه‌گذاری مناسب و کافی در زیرساخت‌ها و امور زیربنایی بخش کشاورزی، کشت سنتی، افزایش هزینه‌های کشت، داشت و برداشت و نبود تشکل‌های توانمند در بخش کشاورزی که بتواند حلقه واسط بین تولید و بازار مصرف باشد همه از جمله عواملی هستند که باعث می‌شوند قیمت نهایی محصول کشاورزی و آنچه به دست مصرف‌کننده می‌رسد با افزایش روبه‌رو شود.

هرچند وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرده است که برای جلوگیری از سوءاستفاده برخی دلالان تشکل‌ها و تعاونی‌ها در سیستم توزیع، محصولات کشاورزی ساماندهی می‌شوند و تمام تعاونی‌ها و تشکل‌های بخش کشاورزی از طریق سازمان مرکزی تعاونی روستایی برای محدود کردن فعالیت دلالان در بخش توزیع مدیریت می‌شوند، اما برخی از کشاورزان این اقدام را به دلیل آن که ساختاری وابسته به دولت دارد موثر نمی‌دانند و معتقدند دولت باید با سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی کشاورزان را حمایت کند و به مرور با ایجاد خودباوری در کشاورزان و افزایش توان مالی آنها تشکل‌هایی قدرتمند در بطن آنها به طور خودجوش شکل بگیرد.

عنایت‌الله بیابانی، باغدار و تولیدکننده مرکبات، کیوی و چای در استان مازندران در گفتگو با «جام‌جم» در مورد دلایل بالا بودن هزینه تمام شده محصول می‌گوید: با توجه به شرایط اقلیمی مناسب و انرژی خدادادی در کشور عاملی که باعث می‌شود هزینه تولید محصول در کشور افزایش یابد عدم سرمایه‌گذاری مناسب در زیرساخت‌های بخش کشاورزی است.

اگر دولت در این سال‌ها سرمایه‌گذاری مناسبی در امور زیربنایی انجام می‌داد، الان برداشت محصول در هر هکتار با صرفه‌جویی در منابع آب افزایش می‌یافت و تولیدات نهایی با افزایش برداشت به نسبت هزینه‌هایی که برای ما ایجاد می‌کند ارزان‌تر تمام می‌شد.

وی با اشاره به کشت سنتی در باغات و مزارع می‌گوید: به دلیل عدم سرمایه‌گذاری مناسب در زیرساخت‌ها هزینه تولید محصول بالاست و باید دولت در این زمینه حمایت‌هایی بکند. این کشاورز تنها دلیل بالا رفتن قیمت محصولات تا رسیدن به دست مصرف‌کننده را کشت سنتی نمی‌داند و معتقد است عامل دیگری که در بالا رفتن قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد عدم رعایت قوانین حاکم بر بازار است.

وی می‌افزاید: متاسفانه ما هیچ‌گونه برنامه‌ریزی برای این که دغدغه پس از تولید را حل بکنیم نداریم و این عدم‌برنامه‌ریزی باعث می‌شود این نگرانی را همواره داشته باشیم که تولیدکننده محصول در ارتباط با بازار پس از تولید همواره در اسارت گروه‌های مافیایی، انحصارطلب‌ها و پول‌پرست‌هایی ـ که همیشه خواستند در کوتاه‌مدت با داشتن پول، کشاورز را با پیش‌خرید کردن محصول استثمار کنند ـ باشد.

بیابانی می‌گوید: این مساله به صورت سنتی از گذشته وجود داشته و این انحصارطلب‌ها حتی در مورد صیفی‌جات نیز پیش از تولید، محصول را به صورت هکتاری پیش‌خرید می‌کنند بدون آن که در نظر بگیرند این حرکت و نحوه عرضه چه پیامدهای سوئی برای مصرف‌کننده به دنبال دارد.

بیابانی با اشاره به تاثیر اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها بر بخش کشاورزی گفت: در حال حاضر با توجه به کاهش سهمیه سوخت یارانه‌ای و افزایش قیمت حامل‌های انرژی و هزینه‌های حمل بار، سوخت مصرفی ادوات کشاورزی و موتورهای سمپاشی و ... این بخش متاثر شده است و ما هنوز نتوانسته‌ایم افزایش هزینه‌های متاثر از اجرای هدفمندی یارانه‌ها را با وضعیت تولید هماهنگ کنیم.

وی می‌افزاید: مسلم است ما باید مزیت‌ها را در نظر بگیریم. ما در حال حاضر در خیلی از محصولات باغی مزیت داریم و واردات مفهوم نخواهد داشت. زیرا واردات علاوه بر زیان اقتصادی آسیب‌های نباتی دارد در واقع سالیان سال برای مبارزه با برخی آفات سرمایه‌گذاری شده است ولی بخاطر واردات بی‌رویه به عنوان حمایت از مصرف‌کننده لطماتی را به این بخش وارد کرده‌ایم.

وی در پاسخ به این سوال که به طور میانگین هزینه تمام شده یک کیلو مرکبات برای کشاورز چقدر تمام می‌شود و این قیمت با چه اختلافی به دست مصرف‌کننده می‌رسد می‌گوید: هزینه تمام شده هر کیلو مرکبات بدون در نظر گرفتن سرمایه ثابت مثل زمین و درخت هر کیلو حدود250تومان است که شامل هزینه‌های سمپاشی، کودپاشی، هرس باغ، شخم‌زنی، کارگر و ... است. و از کشاورز حدود هر کیلو 300 تومان خریداری می‌شود. در حالی که پرتقال در بازار برای مصرف‌کننده کیلویی 800 و حتی بیش از هزار تومان فروخته شده است.

بیابانی در پاسخ به این سوال که آیا برای کاشت و برداشت علمی محصولات، آموزش‌های لازم به کشاورزان داده می‌شود، گفت: دولت باید کارهای ترویجی را در خود مزارع انجام دهد؛ اما متاسفانه کار ترویج در اتاق ادارات صورت می‌گیرد و کشاورز باید خودش از مروج سوال کند؛ در حالی که مروج باید آن را در مزارع و باغات آموزش بدهد و ما اگر تلفیق علم و تجربیات را داشته باشیم، می‌توانیم هزینه‌های تولید را کاهش دهیم.

بیابانی در پاسخ به این پرسش که ساماندهی تشکل‌ها و تعاونی‌ها از طریق سازمان تعاون روستایی تا چه حد می‌تواند دست دلالان سودجو را در افزایش قمیت‌ها کوتاه کند، می‌گوید: تشکل‌هایی که به وجود می‌آیند، باید واقعی باشند و وابسته به دولت و تحت سلطه دولت نباشند؛ اما متاسفانه بیشتر تعاونی‌ها وابسته هستند و کارایی لازم را ندارند و مغایر اصل 44 هستند.

ناصر کریمی، تولیدکننده سیب، گندم و چغندرقند در آذربایجان غربی نیز به «جام‌جم» می‌گوید: تشکل‌های موجود در حال حاضر توان مالی لازم را ندارند و در جامعه کشاورزی حرف آنها را قبول نمی‌کنند و از جایگاه خوبی برخوردار نیستند.

وی با اشاره به این که فعالیت کشاورزی قبل از صنعت شروع شده است، می‌گوید: در فرانسه 350 سال است که خانه کشاورز فعالیت می‌کند و یکی از قوی‌ترین تشکل‌هاست و کسی نمی‌تواند روی حرف‌ آن حرفی بزند و این تشکل تصمیمات مهمی در حمایت از بخش کشاورزی می‌گیرد.

وی درخصوص حلقه توزیع محصولات کشاورزی به بازار می‌گوید: کشاورزان در حال حاضر با هزینه‌های بالای تولید مواجهند که با بالا رفتن هزینه، دستمزد کارگر و سایر هزینه‌ها، توان مالی کافی ندارند و در این میان گروه‌های مافیایی از نیاز کشاورز به پول سوءاستفاده کرده و همواره در کمین هستند که محصول او را با قیمت پایین پیش‌خرید کنند.

عسکری، کارشناس زراعی و باغی نیز مقصر اصلی افزایش قیمت محصولات کشاورزی را عملکرد دولت می‌داند و می‌گوید: در بخش کشاورزی سرمایه‌گذاری لازم در امور زیربنایی نشده است. اموری مثل تسطیح اراضی، زهکشی، یکپارچه‌سازی اراضی، جلوگیری از خرد شدن اراضی، استفاده از روش‌های نوین آبیاری و کمک‌های مالی و تسهیلات نیاز به سرمایه‌گذاری دارد.

وی افزود: در حال حاضر قیمت یک تراکتور خارجی خوب همه کاره بیش از 100 میلیون تومان و قیمت تراکتور داخلی 40ـ 30 میلیون تومان است و می‌بینید که کشاورز برای خرید این ادوات به نقدینگی نیاز دارد که تسهیلات مناسب در اختیار وی قرار نمی‌گیرد.

عسکری گفت: در حال حاضر محصولات کشاورزی ما با توجه به بالا بودن هزینه‌های تولید قابل رقابت نیست.

متاسفانه در بخش کشاورزی، مساله فروش تاسف‌بارتر از بخش صنعت است و عده‌ای همواره به عنوان دلال و واسطه پیدا شدند که دسترنج کشاورزان را ارزان خریداری کنند. وی می‌افزاید: البته وجود دلال و واسطه را نفی نمی‌کنم؛ چون وجود آنها نیز لازم است؛ اما نه به شکل کنونی که با دست به دست گشتن کالا، قیمت نهایی برای مصرف‌کننده افزایش یابد. شما می‌بینید که در حال حاضر حتی در میادین میوه و تره‌بار باز هم قیمت‌ها بالاست و اگر در همین میادین نیز کنترل بهتری شده بود و سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق‌تری صورت می‌گرفت، قیمت محصول پایین‌تر بود.

عسکری گفت: در بازار در حال حاضر پسته آمریکا در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ارزان‌تر از پسته ایران فروخته می‌شود و تولیدش از ما بالاتر رفته است. افزایش تولید در کشورهای توسعه‌یافته به دلیل کشت مکانیزه و یکپارچه‌ تولید است که توانسته‌اند با افزایش تولید، هزینه‌ها را کاهش دهند.

شاکله صحبت کشاورزان و کارشناسان بخش کشاورزی، لزوم توجه جدی به سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی در بخش کشاورزی و تقویت توان مالی کشاورزان برای ادامه فعالیت است تا بتوان در سایه تولید محصولات کیفی کشاورزی با قیمت تمام شده پایین علاوه بر تامین، نیاز داخل، در بازارهای جهانی نیز قدرت رقابت داشته باشیم و اگر از امروز به فکر نباشیم، فردا بسیار دیر است.